W skardze konstytucyjnej Leszka K. sporządzonej 30 sierpnia 1999 r. zarzucono niezgodność art. 249 § 1 oraz art. 263 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555) z art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś art. 426 § 3 tejże ustawy z art. 42 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane art. 249 § 1 oraz art. 263 § 3 kpk naruszają zagwarantowane w konstytucji prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego. Przepisy te nie określają bowiem czasowego limitu oraz przesłanek i celów stosowania środków zapobiegawczych w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania po uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Skarżący podkreślił, iż redakcja zakwestionowanych przepisów powoduje powstanie swoistej luki prawnej, “dzięki której Sądy mogą w zasadzie w sposób nieograniczony i dowolny decydować o losie oskarżonego, który przebywa w areszcie już 30 miesięcy, pomimo że wyrok Sądu I instancji został uchylony przez Sąd Apelacyjny”.

Skarżący wskazał, iż postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z 21 marca 1997 r. (IV Ko1 139/97) został wobec niego zastosowany areszt tymczasowy. Wyrokiem z 15 kwietnia 1999 r. (sygn. akt II Aka 51/99) Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego w S. z 20 lipca 1999 r. (sygn. akt III K 297/97) uznający skarżącego winnym zarzucanego mu przestępstwa i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Jednocześnie tenże Sąd Apelacyjny postanowieniem z 27 maja 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) wydanym w trybie art. 251 § 2 kpk oznaczył termin dalszego stosowania tymczasowego aresztowania na 30 listopada 1999 r. uznając, iż nie ustały podstawy stosowania tego środka względem skarżącego.

Powyższe postanowienie skarżący zaskarżył do Sądu Najwyższego za pośrednictwem Sądu Apelacyjnego w P. Przewodniczący Wydziału II Karnego Sądu Apelacyjnego w P. zarządzeniem z 10 czerwca 1999 r. (sygn. akt II Ako 264/99) odmówił przyjęcia zażalenia, uznając je za niedopuszczalne z mocy ustawy. Zarządzenie to zostało zaskarżone przez skarżącego do Sądu Najwyższego, który postanowieniem z 15 lipca 1999 r. (sygn. akt V KZ 40/99) uznał się niewłaściwym do jego rozpoznania i przekazał je według właściwości Sądowi Apelacyjnemu w P. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy stwierdził, iż oznaczenie terminu stosowania tymczasowego aresztowania jest faktycznie postanowieniem o dalszym stosowaniu środka zapobiegawczego, zaś zażalenie na to postanowienie powinien rozpoznać Sąd Apelacyjny w P. Dnia 29 lipca 1999 r. Sąd Apelacyjny w P. uchylił zaskarżone zarządzenie Przewodniczącego Wydziału II Karnego i przyjął do rozpoznania zażalenie skarżącego na postanowienie o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Ostatecznie Sąd Apelacyjny w P. postanowieniem z 4 sierpnia 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

Postanowieniem z 22 września 1999 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 249 § 1 oraz art. 263 § 3 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555) stwierdzając, iż art. 263 § 3 kpk nie stanowił podstawy wydania przez Sąd Apelacyjny w P. postanowienia z 27 maja 1999 r. o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. W stosunku do zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej art. 249 § 1 kpk Trybunał Konstytucyjny uznał, iż przedstawione w tej skardze zarzuty mają oczywiście bezzasadny charakter, w żadnej mierze bowiem nie wynika z tego przepisu, jakoby nie miał on zastosowania w przypadku oznaczenia przez Sąd Apelacyjny daty dalszego stosowania tymczasowego aresztowania.

Na postanowienie to zażalenie złożył skarżący, podnosząc w nim błędne przyjęcie przez Trybunał Konstytucyjny, iż podstawę wydania przez Sąd Apelacyjny w P. postanowienia o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania stanowił art. 251 § 3 kpk. Zdaniem skarżącego, podstawę taką zawierał również art. 263 § 3 kpk, z uwagi na to, iż z treści tego przepisu można wyinterpretować normę, która upoważnia sądy do stosowania, już po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, tymczasowego aresztowania bez jakichkolwiek ograniczeń czasowych, albowiem owe ograniczenia czasowe obowiązują wyłącznie do momentu wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji. Skarżący wyprowadził stąd wniosek, iż Sąd Apelacyjny w P. właśnie w oparciu o powyższą wykładnię art. 263 § 3 kpk uznał, iż nie jest ograniczony w stosowaniu tymczasowego aresztowania żadnymi terminami.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Skarżący błędnie przypisuje Trybunałowi Konstytucyjnemu pogląd, jakoby wyłączną podstawę wydania przez Sąd Apelacyjny w P. postanowienia o oznaczeniu daty dalszego stosowania tymczasowego aresztowania stanowił art. 251 § 2 kpk. Wręcz przeciwnie, w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia Trybunał Konstytucyjny wyraźnie wskazał, iż taką podstawę stanowił także art. 249 § 1 kpk. W niczym nie zmienia to faktu, iż zakwestionowany w skardze konstytucyjnej art. 263 § 3 kpk nie miał znaczenia dla podjętego przez Sąd Apelacyjny w P. rozstrzygnięcia. Wyraźnie bowiem przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do tych rozstrzygnięć w przedmiocie tymczasowego aresztowania, które zapadły do czasu wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji. Art. 263 § 3 kpk ma więc znaczenie dla treści normy określającej kompetencję do stosowania tymczasowego aresztowania we wcześniejszej fazie postępowania karnego. Nie odnosi się natomiast w żadnej mierze do tej normy prawnej, która stanowiła podstawę wydania przez Sąd Apelacyjny w P. postanowienia o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Z faktu, iż art. 263 § 3 kpk nie określa maksymalnego okresu, na jaki może zostać stosowany areszt tymczasowy w fazie postępowania jurysdykcyjnego, nie można jeszcze wyprowadzać wniosku, iż stanowi on podstawę rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji o długości trwania tego aresztu. W przeciwnym bowiem razie każdy inny przepis Kodeksu postępowania karnego, o ile nie zawierałby regulacji ustanawiającej takie ograniczenie, podobnie mógłby zostać uznany za “negatywną” podstawę takiego rozstrzygnięcia.

Niezależnie od powyższych okoliczności Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż skarżący zarzucając naruszenie przez zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy Kodeksu postępowania karnego prawa do obrony wywodzonego z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP, nie przedstawił żadnego uzasadnienia tego zarzutu. W szczególności nie określił, w jaki sposób, jego zdaniem, brak maksymalnego okresu stosowania tymczasowego aresztu w fazie jurysdykcyjnej prowadzi do ograniczenia konstytucyjnego prawa do obrony. W skardze konstytucyjnej naruszenie tego prawa wiąże wyłącznie z nieuwzględnieniem przez sąd apelacyjny oceniający kwestie dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, nowej sytuacji procesowej, jaka powstała po uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Zarzuty te nie odnoszą się wszakże do treści obowiązujących przepisów kodeksu postępowania karnego, w szczególności zaś do art. 249 § 1. Przepis ten nie daje żadnych podstaw do twierdzenia, iż wydając postanowienie o oznaczeniu daty dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, sąd apelacyjny ma kierować się tymi samymi przesłankami, jakie istniały w chwili stosowania tego środka w trakcie postępowania przed sądem pierwszej instancji. Wręcz przeciwnie, materialnoprawne przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania musza zachodzić w chwili wydawania stosowanego rozstrzygnięcia bez względu na to, w jakim stadium postępowania zostaje ono wydane.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje pogląd, iż przedstawione w skardze konstytucyjnej zarzuty odnoszące się do art. 249 § 1 kpk mają oczywiście bezzasadny charakter.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności należało uznać za zasadne postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 22 września 1999 r. i nie uwzględniać zażalenia złożonego na to postanowienie.

W skardze konstytucyjnej Leszka K. sporządzonej 30 sierpnia 1999 r., zarzucono niezgodność art. 249 § 1, 263 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. kpk (Dz.U. Nr 89, poz. 555) z art. 42 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zaś art. 426 § 3 tejże ustawy z art. 42 ust. 2, art. 78 oraz 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zdaniem skarżącego, zakwestionowane art. 249 § 1 oraz 263 § 3 kpk naruszają zagwarantowane w konstytucji prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania karnego. Przepisy te nie określają bowiem czasowego limitu oraz przesłanek i celów stosowania środków zapobiegawczych w wypadku zastosowania tymczasowego aresztowania po uchyleniu wyroku sądu pierwszej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania. Skarżący podkreślił, iż obecna redakcja zakwestionowanych przepisów powoduje powstanie swoistej luki prawnej, “dzięki której Sądy mogą w zasadzie w sposób nieograniczony i dowolny decydować o losie oskarżonego, który przebywa w areszcie już 30 miesięcy, mimo, że wyrok Sądu I instancji został uchylony przez Sąd Apelacyjny”.

Skarżący wskazał, iż postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z 21 marca 1997 r. (IV Kol. 139/97) został wobec niego zastosowany areszt tymczasowy. Wyrokiem z 15 kwietnia 1999 r. (sygn. akt II Aka 51/99) Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego w S. z 20 lipca 1999 r. (sygn. akt III K 297/97) uznający skarżącego winnym zarzucanego mu przestępstwa i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Jednocześnie tenże Sąd Apelacyjny postanowieniem z 27 maja 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) wydanym w trybie art. 251 § 2 kpk oznaczył termin dalszego stosowania tymczasowego aresztowania na 30 listopada 1999 r. uznając, iż nie ustały podstawy stosowania tego środka zapobiegawczego względem skarżącego.

Powyższe postanowienie skarżący zaskarżył do Sądu Najwyższego za pośrednictwem Sądu Apelacyjnego w P. Przewodniczący Wydziału II Karnego Sądu Apelacyjnego w P. zarządzeniem z 10 czerwca 1999 r. (sygn. akt II Ako 264/99) odmówił przyjęcia zażalenia, uznając je za niedopuszczalne z mocy ustawy. Zarządzenie to zostało zaskarżone przez skarżącego do Sądu Najwyższego, który postanowieniem z 15 lipca 1999 r. (sygn. akt V KZ 40/99) uznał się niewłaściwym do jego rozpoznania i przekazał je według właściwości Sądowi Apelacyjnemu w P. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy stwierdził, iż oznaczenie terminu stosowania tymczasowego aresztowania jest faktycznie postanowieniem o dalszym stosowaniu środka zapobiegawczego, zaś zażalenie na to postanowienie powinien rozpoznać Sąd Apelacyjny w P. 29 lipca 1999 r. Sąd Apelacyjny w P. uchylił zaskarżone zarządzenie Przewodniczącego Wydziału II Karnego i przyjął do rozpoznania zażalenie skarżącego na postanowienie o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Ostatecznie Sąd Apelacyjny w P. postanowieniem z 4 sierpnia 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

Warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej w zakresie zakwestionowanych w niej przepisów, jest wydanie na ich podstawie ostatecznego orzeczenia o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych. Tymczasem, jak wynika z akt sprawy art. 263 § 3 kpk nie stanowił podstawy wydania przez Sąd Apelacyjny w P. postanowienia z 27 maja 1999 r. o oznaczeniu terminu dalszego stosowania tymczasowego aresztowania. Podstawę tę stanowił natomiast art. 251 § 2 kpk, który w istocie ustanawia kompetencję sądu do oznaczenia terminu dalszego stosowania tego środka zapobiegawczego. Znajduje to potwierdzenie także w uzasadnieniu orzeczenia sądu odwoławczego rozpoznającego zażalenie skarżącego, gdzie wprost stwierdza się, iż zamieszczona w art. 263 § 3 kpk dyrektywa nie znajduje zastosowania w sytuacji skarżącego. Przyznaje to zresztą sam skarżący, wywodząc, iż niekonstytucyjności art. 263 § 2 kpk dopatruje się nie tyle w treści tej regulacji, lecz w tym czego ona nie zawiera. Tak sformułowany zarzut skargi konstytucyjnej czyni jej przedmiotem w istocie zaniechanie ustawodawcy we wprowadzeniu do porządku prawnego określonych norm, które stanowiąc podstawę wydania w jego sprawie określonych rozstrzygnięć, uchroniłyby go przed domniemanym naruszeniem przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych, w tym przypadku prawa do obrony.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie obowiązująca norma prawna zastosowana przez sąd lub organ władzy publicznej. Skarga ta nie służy natomiast na zaniechanie ustawodawcy wydania określonych norm, które skarżący uznaje za niezbędne dla ochrony przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych.

Z tych powodów zarzuty skarżącego odniesione do art. 263 § 3 kpk nie mogły stanowić przedmiotu merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

Oceniając, czy spełnione są warunki rozpoznania podniesionych w skardze konstytucyjnej zarzutów w zakresie odnoszącym się do art. 249 § 1 kpk, Trybunał Konstytucyjny doszedł do wniosku, iż zarzuty te mają oczywiście bezzasadny charakter. Wbrew twierdzeniom skarżącego, z treści tej regulacji w żadnym stopniu nie można wywnioskować, jakoby nie miała ona zastosowania przy wydawaniu postanowienia o oznaczeniu daty dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, skoro nosi ono znamiona merytorycznego rozstrzygnięcia o tymczasowym aresztowaniu. W postanowieniu Sądu Apelacyjnego z 27 maja 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) wprost zresztą stwierdzono, iż “podstawy tymczasowego aresztowania nie straciły aktualności”, zaś w postanowieniu Sądu Apelacyjnego z 4 sierpnia 1999 r. (sygn. akt II Ako 292/99) utrzymującym w mocy postanowienie o oznaczeniu daty dalszego stosowania tymczasowego aresztowania szczegółowo przedstawiono motywy takiego stanowiska powołując się m.in. na art. 249 § 1. Zarówno więc treść tego przepisu, jak i stanowisko sądów nie dają jakichkolwiek podstaw dla zawartego w skardze konstytucyjnej twierdzenia, iż “brak uregulowania (...) w przepisie określającym cele i przesłanki stosowania środków zapobiegawczych, tj. art. 249 kpk (...) sytuacji oskarżonego po uchyleniu wyroku Sądu I instancji ogranicza prawo do obrony oskarżonego w kwestii środka zapobiegawczego”. Odmienną natomiast kwestią jest, czy skarżący zgadza się z dokonaną przez sądy oceną przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania w jego sprawie.

Należy ponadto stwierdzić, iż gdyby, tak jak chce skarżący, art. 249 kpk nie określał przesłanek stosowania tymczasowego aresztowania po uchyleniu wyroku I instancji, to nie mógłby stanowić podstawy wydania wskazanych przez niego postanowień Sądu Apelacyjnego w P. Tym samym jednak nie zostałaby spełniona jedna z przesłanek skargi konstytucyjnej określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny uznał, iż należy odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie odnoszącym się do art. 249 § 1 oraz 263 § 3 kodeksu postępowania karnego.