Wnioskiem z 10 maja 2005 r. Krajowa Rada Notarialna zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 17, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 42, art. 51 i art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji; art. 35 w związku z art. 37 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 42 Konstytucji oraz, że art. 36 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 czerwca 2005 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku poprzez wskazanie, w jakim zakresie art. 11 i art. 12 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 51 Konstytucji, a także wskazanie, w jakim zakresie art. 16 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.; dalej: ustawa o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.

W piśmie z 30 czerwca 2005 r. Krajowa Rada Notarialna odniosła się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych wniosku.

Postanowieniem z 12 sierpnia 2005 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie zbadania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 2, art. 17, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 42, art. 51 i art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu niezgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 51, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że tak wyznaczony zakres zaskarżenia jednoznacznie wskazuje na działanie wnioskodawcy, zmierzające do realizacji celów ogólnospołecznych, tzn. ochrony interesów każdego adresata kwestionowanych przepisów, a nie ochrony interesów członków Krajowej Rady Notarialnej. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny uznał, że zarówno przedmiot, jak i wzorce kontroli nie dotyczą spraw, które, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, objęte są zakresem działania wnioskodawcy. Ustalenie powyższe stanowiło przesłankę odmowy nadania dalszego biegu tej części wniosku Krajowej Rady Notarialnej.

Badając zarzut niezgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 17, art. 42 oraz art. 2 ustawy zasadniczej, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK), stwierdził oczywistą bezzasadność wniosku. Ustalenie powyższe stanowiło przesłankę odmowy nadania dalszego biegu tej części wniosku Krajowej Rady Notarialnej.

W zażaleniu z 26 sierpnia 2005 r. Krajowa Rada Notarialna zaskarżyła postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 12 sierpnia 2005 r., wnosząc „o jego uchylenie i przekazanie przedmiotowego wniosku do rozpoznania na rozprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Rozpatrując zażalenie, Trybunał Konstytucyjny koncentruje się na analizie zarzutów w nim podniesionych i do tego ogranicza rozpoznanie środka odwoławczego, o którym mowa w art. 36 ust. 4-7 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zobowiązany jest, na podstawie powołanego wyżej art. 36 ustawy o TK, do badania legitymacji podmiotu, wskazanego w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, domagającego się wszczęcia abstrakcyjnej kontroli norm. Tylko wnikliwa kontrola każdego wniosku casu ad casum już w stadium rozpoznania wstępnego, prowadzić może do ujednolicenia praktyki orzeczniczej w tych sprawach, zapobiegając zarówno bezpodstawnemu nadawaniu biegu wnioskom podmiotów nieuprawnionych, jak też bezpodstawnej odmowie nadania biegu wnioskom podmiotów legitymowanych.

Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że „w każdym stadium postępowania (a tym bardziej w trakcie wstępnego rozpoznania – przyp. TK) należy badać, czy zachodzą ujemne przesłanki postępowania, w tym brak legitymacji wnioskodawcy, których zaistnienie skutkuje obligatoryjnym umorzeniem postępowania” (S. J. Jaworski, Uprawnienia podmiotów legitymowanych warunkowo do wszczynania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Wybrane problemy) [w:] Trybunał Konstytucyjny. Księga XV-lecia, Warszawa 2001, s. 132 i n.).

Na podmiotach, którym Konstytucja przyznaje szczegółową legitymację do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm, ciąży obowiązek wykazania, że taką legitymację rzeczywiście posiadają w konkretnej sprawie. Legitymację procesową wnioskodawca musi posiadać na każdym etapie postępowania przed Trybunałem, również w trakcie kontroli wstępnej, realizowanej w trybie art. 36 ustawy o TK.

2. Pierwszy argument zażalenia kwestionuje przedstawione przez Trybunał Konstytucyjny znaczenie terminu „sprawa”, o której stanowi art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej. Krajowa Rada Notarialna twierdzi, że „brak jest, poza specyfiką postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, argumentów dla przyjęcia autonomicznego znaczenia terminu «sprawa»”. Wnioskodawca definiując zaś, na użytek zażalenia, termin „sprawa”, posługuje się takim jego rozumieniem, które funkcjonuje wyłącznie na gruncie języka polskiego. Zdaniem Krajowej Rady Notarialnej, słownikowe znaczenie określenia „sprawa” wystarcza, by podważyć stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym zarówno zaskarżony akt normatywny, jak i powołane dla jego kontroli wzorce, muszą dotyczyć spraw objętych zakresem działania podmiotu legitymowanego szczegółowo (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Krajowa Rada Notarialna dowodzi bowiem, że „wymaganie, aby dana norma – wzorzec kontroli – mieściła się w zakresie działania wnioskodawcy jest warunkiem niemożliwym do spełnienia”, w szczególności dlatego, „iż nie istnieje praktycznie, w przypadku podmiotów legitymowanych szczegółowo, norma konstytucyjna – wzorzec kontroli, która dotyczyłaby jednego tylko spośród nich”. W ocenie wnioskodawcy, konsekwencją przyjętego przez Trybunał znaczenia terminu „sprawa”, byłoby zatem pozbawienie podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 3-5 ustawy zasadniczej prawa do żądania zbadania konstytucyjności kwestionowanych norm.

Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że powyższe wyjaśnienia Krajowej Rady Notarialnej opierają się na nieporozumieniu. Po pierwsze, wnioskodawca ograniczając się do językowego rozumienia terminu „sprawa”, pomija – co istotne – okoliczność, iż Konstytucja wielokrotnie posługuje się określeniem „sprawa” (np. art. 45 ust. 1, art. 111 ust. 1, art. 125 ust. 1, art. 191 czy art. 193). Poprzestanie na znaczeniu słownikowym nie wystarcza jednak dla objaśnienia, czym jest „sprawa” w znaczeniu konstytucyjnym (por. wyroki TK z: 10 maja 2000 r., sygn. K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109 czy 14 kwietnia 1999 r., sygn. K 8/99, OTK ZU nr 3/1999, poz. 41). Stąd, Trybunał Konstytucyjny przypomina ponownie, że wstępne rozpoznanie wniosku obejmuje ustalenie, jakie „sprawy” objęte są zakresem działania wnioskodawcy, zgodnie z art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej, a następnie stwierdzenie, czy zaskarżony akt normatywny oraz powołane dla jego kontroli wzorce należą do uprzednio wyznaczonego zakresu działania podmiotu legitymowanego szczegółowo. W licznych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny podnosił, że o ile, na podstawie art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej, wnioskodawca ma zdolność kwestionowania danego przepisu, o tyle wskazane przezeń wzorce kontroli nie mieszczą się w jego zakresie działania. W tym znaczeniu zestawienie przedmiotu i wzorców kontroli pozwala uznać, że zakres działania podmiotu, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, nie obejmuje rozpatrywanej „sprawy” i z tego powodu Trybunał odmawiał nadania wnioskowi dalszego biegu (por. postanowienie z 18 stycznia 2005 r., sygn. Tw 34/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 2 i powołane tam orzecznictwo).

Po drugie, Trybunał Konstytucyjny podkreśla raz jeszcze, że intencją ustrojodawcy, na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej, było przyznanie ochrony tylko takim interesom wskazanych w nim podmiotów, które odznaczają się pewnymi wspólnymi cechami. Są to – odpowiednio – interesy pracownicze, interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Przy wyznaczeniu zakresu działania organizacji zawodowej (art. 191 ust. 2 Konstytucji) należy wziąć pod uwagę to, że uprawnienie do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego zostało jej przyznane w tym samym przepisie, co uprawnienie związków zawodowych i organizacji pracodawców (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji). W konsekwencji, organizacja zawodowa występując o ochronę interesów związanych z zawodem wykonywanym przez jej członków, nie może abstrahować od zakresu swojego działania. Uzasadnieniem legitymacji będzie bowiem wykazanie, że wnioskodawca jest zarówno adresatem kwestionowanego aktu normatywnego (konkretnych przepisów), jak i wzorców kontroli (w tym konstytucyjnych), jeśli stawia zarzut ich naruszenia w kontekście ochrony interesów korporacyjnych.

Stanowisko Krajowej Rady Notarialnej, w którym przekonuje o pozbawieniu podmiotów legitymowanych szczegółowo prawa wnioskowania o zbadanie konstytucyjności zaskarżonych przepisów, jest oczywiście bezzasadne, zwłaszcza w świetle praktyki orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego. Wyroki Trybunału potwierdzają bowiem jednoznacznie, że adresatami wielu postanowień ustawy zasadniczej są podmioty legitymowane szczegółowo (organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe), które wskazując zakres zaskarżenia, zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, skutecznie inicjują postępowanie w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm (por. wyroki TK z: 4 maja 2004 r., sygn. K 40/02, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 38; 3 listopada 2004 r., sygn. K 18/03, OTK ZU nr 10/A/ 2004, poz. 103; 18 stycznia 2005 r., sygn. K 15/03, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 5; 23 czerwca 2005 r., sygn. K 17/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 66).

Trybunał zwraca przy tym uwagę na niekonsekwencję i brak spójności w argumentacji przedstawionej przez wnioskodawcę. Skoro Krajowa Rada Notarialna, będąc podmiotem legitymowanym szczegółowo, nie mogłaby – jak twierdzi – kwestionować naruszenia konstytucyjnego wzorca kontroli, to dlaczego nie dostrzega rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, który postanowił o nadaniu dalszego biegu jej wnioskowi w zakresie zbadania art. 35 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 2 i art. 42 Konstytucji oraz art. 36 tejże ustawy z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

3. Krajowa Rada Notarialna odnosząc się do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 51 Konstytucji, wyjaśnia w zażaleniu, że „zbieranie i przekazywanie właśnie tych informacji (a nie informacji in genere) uważają notariusze za szkodliwe dla ich działalności zawodowej, gdyż poświęcają temu obowiązkowi czas i pieniądze. A nade wszystko działanie takie narusza zaufanie klientów do notariuszy”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że argumentacja wnioskodawcy w żadnej mierze nie podważa stanowiska przedstawionego w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym wyżej ustalony zakres zaskarżenia nie jest sprawą należącą do zakresu działania Krajowej Rady Notarialnej. „Szkodliwość” kwestionowanych przepisów z punktu widzenia działalności zawodowej notariuszy (czas, pieniądze, brak zaufania klientów) jako uzasadnienie ich niezgodności z art. 51 ustawy zasadniczej, nadal przekonuje, że powołany przepis Konstytucji jest nieadekwatnym wzorcem kontroli w rozpatrywanej sprawie.

4. Krajowa Rada Notarialna odnosząc się do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, wyjaśnia, że „(...) podmiotami, których ustawa dotyczy są również notariusze, których działalność zawodowa, na gruncie przepisów powszechnie obowiązującego prawa jest działalnością gospodarczą. Skoro zatem notariusze zostali uznani za przedsiębiorców, mogą korzystać z wolności działalności gospodarczej”.

Trybunał Konstytucyjny odsyła w tym miejscu do ustaleń przedstawionych w punkcie 2 niniejszego postanowienia. Podkreśla jedynie, że użycie w przepisie konstytucyjnym (art. 191 ust. 1 pkt 4) zwrotów „organizacja zawodowa” oraz „organizacja pracodawców”, nie zaś „osoba prowadząca działalność gospodarczą” czy „przedsiębiorca”, ma istotne znaczenie dla wyznaczenia kręgu podmiotów uprawnionych oraz określenia granic zaskarżenia (przedmiot i wzorce kontroli), w jakich mogą wnioskować o zbadanie hierarchicznej zgodności norm.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza iż art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej są nieadekwatnymi wzorcami kontroli, w aspekcie legitymacji Krajowej Rady Notarialnej, którą wyznaczają „sprawy objęte jej zakresem działania”.

5. Krajowa Rada Notarialna nie przedstawiła stanowiska w odniesieniu do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, wyłącznie przez omyłkę twierdzi w zażaleniu, iż Trybunał „uznał zdolność przepisu art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji do bycia wzorcem kontroli”.

6. Krajowa Rada Notarialna odnosząc się do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 17 Konstytucji, nadal przekonuje, że zaskarżone przepisy „stanowią podstawę odpowiedzialności karnej, której skutkiem może być uniemożliwienie wykonywania, chronionego przez art. 17 ust. 1 Konstytucji, zawodu zaufania publicznego”.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje zatem stwierdzoną w zaskarżonym postanowieniu oczywistą bezzasadność wniosku, podkreślając że podniesiony przez Krajową Radę Notarialną zarzut dotyczy explicite „normy prawno-karnej”, której przecież nie wyraża żaden z przepisów, określonych w tej grupie jako przedmiot kontroli.

7. Krajowa Rada Notarialna odnosząc się do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 42 Konstytucji, wyraża pogląd oparty na nieporozumieniu (podobnie jak w pkt 5 niniejszego postanowienia). Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że brak merytorycznego związku przedmiotu kontroli z powołanymi wzorcami kontroli (por. pkt 6 niniejszego postanowienia) stanowił podstawę odmowy zbadania zgodności tej grupy przepisów z art. 42 Konstytucji.

Natomiast nie budzi wątpliwości legitymacja Krajowej Rady Notarialnej do wszczęcia postępowania w sprawie kontroli art. 35 w związku z art. 37 kwestionowanej ustawy z art. 42 Konstytucji (w tym zakresie Trybunał nadał wnioskowi dalszy bieg). Wnioskodawca jest bowiem adresatem zarówno zaskarżonego przepisu, jak i wzorca kontroli, a przedstawione dowody uzasadniają, że żądanie zbadania zgodności norm, podejmuje w celu ochrony interesów wynikających z wykonywanego przez swoich członków zawodu.

8. Krajowa Rada Notarialna odnosząc się do odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w zakresie stwierdzenia zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu z art. 2 Konstytucji, wyjaśnia, że „jeżeli z treści tego przepisu (art. 2 Konstytucji) można wyinterpretować (...) takie zasady, jak przyzwoitej legislacji czy zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez niego prawa, to dostatecznym uzasadnieniem dla rażącego naruszenia tych zasad jest wprowadzenie do systemu prawa penalizacji zachowań przez prawo nakazanych (oczywista sprzeczność)”.

Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że powyższy argument (choć również retoryczne pytania postawione w zażaleniu) nadal trudno uznać za „dowody popierające” niezgodność kwestionowanych przepisów ustawy z art. 2 Konstytucji. Krajowa Rada Notarialna nie wskazała merytorycznych zarzutów, które obligowałyby Trybunał do ich rozpatrzenia. Z tego względu należy podtrzymać stwierdzoną w zaskarżonym postanowieniu oczywistą bezzasadność żądania kontroli tej grupy przepisów z art. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny przyznaje, że Krajowa Rada Notarialna wnioskiem z 10 maja 2005 r. po raz pierwszy inicjuje postępowanie w sprawie zbadania konstytucyjności kwestionowanej ustawy. Natomiast we wniosku z 19 lipca 2004 r. (zob. postanowienie z 22 grudnia 2004 r., sygn. Tw 30/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 5) przepisy ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu oraz przepisy Konstytucji zostały powołane jako wzorce kontroli.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

Wnioskiem z dnia 10 maja 2005 r. Krajowa Rada Notarialna zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 17, art. 22 w związku z art. 31 ust. 3, art. 42, art. 51 i art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji; art. 35 w związku z art. 37 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 42 Konstytucji oraz że art. 36 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku poprzez: wskazanie, w jakim zakresie art. 11 i 12 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) jest niezgodny z art. 51 Konstytucji, a także wskazanie, w jakim zakresie art. 16 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.; dalej: ustawa o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu) jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.

W piśmie z dnia 30 czerwca 2005 r. Krajowa Rada Notarialna odniosła się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez organ lub organizację, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji (podmioty legitymowane szczególnie), podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy złożony wniosek odpowiada wymogom formalnym, czy nie jest oczywiście bezzasadny, a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu.

Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 4 ustawy zasadniczej ogólnokrajowe władze organizacji zawodowej mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie hierarchicznej zgodności norm (art. 188 pkt 1-3 Konstytucji). Jednakże legitymacja tych podmiotów została ograniczona w jej przedmiotowym zakresie. Ogólnokrajowe władze organizacji zawodowej mogą bowiem kwestionować jedynie taki akt normatywny (jego część), który dotyczy spraw objętych ich zakresem działania (art. 191 ust. 2 w zw. z art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji). Z tego względu wnioskodawca jest zobowiązany, w myśl art. 32 ust. 2 ustawy o TK, wskazać przepis ustawy lub statutu, pozwalający stwierdzić, że zaskarżony akt normatywny dotyczy jego zakresu działania.

Dla określenia granic, w jakich podmiot legitymowany szczególnie może wnioskować do Trybunału Konstytucyjnego, najważniejsze znaczenie ma wykładnia pojęć „sprawa” oraz „zakres działania”. Należy przy tym zaznaczyć, że ich interpretacja musi opierać się na przepisach Konstytucji jako podstawie przyznania uprawnienia do występowania o kontrolę norm. Natomiast przepis ustawy lub statutu ma jedynie walor potwierdzający, iż w rozpatrywanej sprawie kwestionowany akt normatywny (jego część) rzeczywiście należy do spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy, ustalonego zgodnie z postanowieniami Konstytucji.

2. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że uprawnienie do występowania z wnioskiem o zbadanie hierarchicznej zgodności norm zostało nieprzypadkowo przyznane ogólnokrajowym organom związków zawodowych, władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych w jednym przepisie ustawy zasadniczej (art. 191 ust. 1 pkt 4). Oznacza to, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, iż intencją ustrojodawcy było objęcie ochroną tylko takich interesów tychże podmiotów, „które mają pewien wspólny mianownik”. Są to – odpowiednio – interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 17 marca 2003 r., Tw 63/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 11; 25 lutego 2003 r., Tw 77/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 163; 19 marca 2003 r., Tw 73/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 80; 21 maja 2003 r., Tw 6/03, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 85, w szczególności postanowienie pełnego składu Trybunału Konstytucyjnego z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2). Tym samym, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, „zakres działania” organizacji zawodowych nie obejmuje wszystkich spraw pozostających w gestii tych podmiotów, przyznanych im na mocy statutów, ustaw czy nawet niektórych przepisów ustawy zasadniczej.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, należy stwierdzić, że legitymacja ogólnokrajowych władz organizacji zawodowych, w tym samorządów zawodowych zrzeszających osoby wykonujące zawód zaufania publicznego, koncentruje się wokół spraw dotyczących wykonywania określonego zawodu przez członków korporacji, zwłaszcza w aspekcie nałożonych obowiązków i przyznanych uprawnień.

3. Pojęcie „sprawa” ma na gruncie art. 191 ust. 2 Konstytucji znaczenie autonomiczne. Jego wykładnia pozostaje w immanentnym związku z charakterem postępowania, które toczy się przed Trybunałem Konstytucyjnym. Badaniu podlega zawsze zgodność aktu normatywnego z aktem normatywnym o wyższej mocy prawnej (jego normą lub normami). Zestawienie przedmiotu kontroli z wzorcem kontroli stawia zaskarżony akt normatywny w pewnym kontekście, który uprawdopodobnia jego niekonstytucyjność. Sam kwestionowany akt normatywny może być bowiem przedmiotem wielu zarzutów, w zależności od powołanych przez wnioskodawcę wzorców kontroli.

Z tego względu na etapie wstępnego rozpoznania wniosku Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga dwie kwestie. Pierwsza wiąże się z ustaleniem zakresu działania wnioskodawcy w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji. Druga, będąca jej następstwem, prowadzi do stwierdzenia, czy zarówno zaskarżony akt normatywny, jak i powołane dla jego kontroli wzorce należą do uprzednio wyznaczonego zakresu działania podmiotu wszczynającego postępowanie. Może się bowiem zdarzyć, że na gruncie art. 191 ust. 2 Konstytucji wnioskodawca ma zdolność kwestionowania danego przepisu, natomiast przywołane przezeń wzorce kontroli nie mieszczą się w jego zakresie działania. W tym znaczeniu zestawienie przedmiotu i wzorców kontroli oznacza, że „sprawa” nie należy do zakresu działania wnioskodawcy, i z tego powodu należy odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu. Przykładowo, Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 12 listopada 2003 r. (Tw 14/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 205) uznał, że „wniosek złożony do Trybunału musi być bezpośrednio związany z interesem prawnym danej organizacji jako takiej lub interesem prawnym członków tej organizacji, do którego reprezentowania organizacja została powołana”. Podobnie, w postanowieniu z dnia 3 września 1998 r. (U 1/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 66) stwierdził, że „powoływanie się na realizację celów ogólnospołecznych i aktywność społeczno-gospodarczą związku zawodowego nie daje podstaw do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie zgodności kwestionowanych przepisów prawa z Konstytucją”.

4. Trybunał Konstytucyjny podkreśla na wstępie, że Krajowa Rada Notarialna po raz drugi występuje o kontrolę norm zaskarżonej ustawy; postanowieniem z 22 grudnia 2004 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi z 19 lipca 2004 r. (sygn. Tw 30/04).

Należy przy tym zauważyć, że podmiot inicjujący postępowanie przed Trybunałem ma obowiązek sporządzić wniosek, realizujący wymogi określone w art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK. Obok określenia kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części wniosek powinien formułować zarzut niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą oraz uzasadniać postawiony zarzut, powołując dowody na jego poparcie. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, spełnienie powyższych przesłanek przez wniosek, w szczególności gdy pochodzi on od organu organizacji zawodowej prawników (np. notariuszy), nie powinien nastręczać trudności.

Tymczasem Krajowa Rada Notarialna, wnosząc o kontrolę całego art. 8 ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu, pomija analizę treści jego jednostek redakcyjnych (ustępów), która wskazuje na brak legitymacji wnioskodawcy w zakresie zaskarżenia ust. 1a-1d, ust. 2 i ust. 5. Podobnie, Krajowa Rada Notarialna nie jest adresatem art. 11 ust. 2, ust. 3 i ust. 5 tejże ustawy, który kwestionuje w całości, a także ust. 2 i w pewnym stopniu art. 16 ust. 1a i ust. 3 tejże ustawy.

Poważne wątpliwości budzi natomiast zrozumienie i spełnienie przez wnioskodawcę ustawowego wymogu „powołania dowodów popierających zarzut niezgodności”. Argumentacja uzasadniająca niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów stanowi bowiem dla Trybunału podstawę rozstrzygnięcia, czy „sprawy” objęte wnioskiem Krajowej Rady Notarialnej, w szczególności z punktu widzenia powołanych przez nią wzorców kontroli, należą do zakresu działania tej organizacji zawodowej.

4.1. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie art. 51 Konstytucji, dowodząc, że informacje o obywatelach przekazywane przez instytucje obowiązane (m.in. notariuszy) Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Wnioskodawca „uważa zbieranie tych danych i ich gromadzenie za niecelowe”, a w konsekwencji uznaje, że kompetencje przyznane w tym zakresie Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej „nie są niezbędne w demokratycznym państwie”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskowanie o zbadanie zgodności zaskarżonych przepisów z art. 51 ustawy zasadniczej leży poza zakresem działania Krajowej Rady Notarialnej. Norma wyrażona w art. 51 (ust. 2) Konstytucji ma na celu ochronę interesu wszystkich obywateli, niezależnie od tego, jaki zawód wykonują. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego jest zatem oczywiste, że powołanie art. 51 (ust. 2) Konstytucji jako wzorca kontroli, zmierza do realizacji celów ogólnospołecznych – ochrony interesu każdego obywatela, w tym będącego klientem notariusza, przed pozyskiwaniem, gromadzeniem i udostępnianiem innych informacji na ich temat niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Ustalenie, iż powyższa sprawa nie mieści się w zakresie działania Krajowej Rady Notarialnej, stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 51 Konstytucji.

4.2. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, dowodząc, że „wprowadzony ustawą obowiązek dotyczy podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Z całą pewnością obowiązek ten należy uznać za ograniczenie swobody takiej działalności”. Wnioskodawca uważa, że „wprowadzone w ustawie ograniczenie nie spełnia wymogu, aby wolność prowadzenia działalności gospodarczej była ograniczona ze względu na ważny interes publiczny, w tym przypadku bezpieczeństwo państwa, bo niewątpliwie właśnie w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa Ustawodawca wprowadził przedmiotową regulację”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wnioskowanie o zbadanie zgodności zaskarżonych przepisów z art. 22, w związku z art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, leży poza zakresem działania Krajowej Rady Notarialnej. Przedstawiona wyżej argumentacja jednoznacznie wskazuje, że wnioskodawca zmierza do realizacji celów ogólnospołecznych – ochrony interesów każdego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą przed niekonstytucyjnym ograniczeniem tej wolności.

Ustalenie, iż powyższa sprawa nie mieści się w zakresie działania Krajowej Rady Notarialnej, stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

4.3. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji a więc unormowania, które stanowi „Rada Ministrów (...) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny”.

Zgodnie z brzmieniem cytowanego przepisu ustawy zasadniczej, jedynym jego adresatem jest Rada Ministrów. Powołanie art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji, jako wzorca kontroli kwestionowanych przepisów, musi zatem oznaczać, iż tak określona sprawa nie należy do zakresu działania Krajowej Rady Notarialnej. Na marginesie, Trybunał Konstytucyjny podziela pogląd wnioskodawcy, zgodnie z którym „jeżeli Konstytucja zawiera normy kompetencyjne, to nie są to normy pozbawione normatywnej treści (...) i mogą być takim samym wzorcem kontroli konstytucyjności aktów prawnych, jak inne normy”. Trybunał zwraca jednak uwagę, że trafność tego stanowiska odnosi się wyłącznie do przypadku, gdy naruszenie art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji zarzuca wnioskodawca posiadający legitymację ogólną, a więc jeden z podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji.

Ustalenie, iż powyższa sprawa nie mieści się w zakresie działania Krajowej Rady Notarialnej, stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji.

4.4. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie art. 17 Konstytucji, który gwarantuje możliwość tworzenia samorządów zawodowych, reprezentujących zawody zaufania publicznego (ust. 1) oraz innych rodzajów samorządu (ust. 2).

Uzasadnienie przedstawione przez wnioskodawcę nie wskazuje choćby jednego argumentu, który – w rozumieniu art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK – byłby dowodem popierającym naruszenie powołanego wzorca kontroli przez wyżej wyodrębnioną grupę przepisów zaskarżonej ustawy. Krajowa Rada Notarialna przekonuje tylko, że „w przypadku notariuszy wadliwe skonstruowanie normy prawno-karnej narusza wprowadzoną przez art. 17 Konstytucji ochronę zawodów zaufania publicznego”. Jest zatem oczywiste, że zarzut ten dotyczy explicite „normy prawnokarnej”, której przecież nie wyraża żaden z przepisów określonych w tej grupie jako przedmiot zaskarżenia.

Z tego względu, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność wniosku Krajowej Rady Notarialnej w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 17 Konstytucji, co stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w wyżej ustalonym zakresie.

4.5. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie art. 42 Konstytucji, który wprowadza fundamentalną zasadę odpowiedzialności karnej – nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege (ust. 2).

Wnioskodawca wobec tej grupy zaskarżonych przepisów nie przedstawił dowodu uzasadniającego ich niekonstytucyjność z punktu widzenia art. 42 ustawy zasadniczej, powołanego jako wzorzec ich kontroli. Okoliczność ta potwierdza sygnalizowany wcześniej (pkt 4.4. postanowienia) brak merytorycznego związku między przedmiotem kontroli a jej podstawą (wbrew twierdzeniu Krajowej Rady Notarialnej, przepisy te nie formułują „norm prawnokarnych”).

Z tego względu, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność wniosku Krajowej Rady Notarialnej w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 42 Konstytucji, co stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w wyżej ustalonym zakresie.

4.6. Krajowa Rada Notarialna zarzuca art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy naruszenie wyrażonej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego, w szczególności wynikającego z niej „wymogu przyzwoitej legislacji” (art. 2).

Wnioskodawca poprzestaje na argumentach, w myśl których „stanowiące trzon ustawy art. 8, art. 11, art. 12 (...) stanowią obrazę tej ogólnej zasady (art. 2) gwarantującej istnienie prawa <<rzeczywistego>>, dodatkowo naruszając inne konstytucyjne prawa i wolności”, co prowadzi do konkluzji, w której Krajowa Rada Notarialna podważa celowość obowiązywania zaskarżonej regulacji. Odnosząc się do zasady przyzwoitej legislacji, wnioskodawca przedstawia pogląd, iż kwestionowana ustawa „narusza porządek prawny, wprowadzając do ustawy sprzeczności (...), posługuje się wyrażeniami posiadającymi znaczenie bardzo nieostre”.

Biorąc pod uwagę powyższe stanowisko wnioskodawcy, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że uzasadnienie naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego nie zasługuje na uwzględnienie. Trybunał przypomina, że sam art. 2 Konstytucji, będący zgodnie z intencją Krajowej Rady Notarialnej wzorcem kontroli w rozpatrywanej sprawie, ma status metaklauzuli systemu prawa w Rzeczypospolitej Polskiej, zaś notariusze, a więc osoby dysponujące szczególną wiedzą prawniczą, rozumieją i stosują w swojej praktyce zawodowej przepisy zawierające klauzule generalne pierwszego bądź drugiego stopnia oraz zwroty szacunkowe (np. „uzasadnione potrzeby”, „ważne powody”, „w istotnym stopniu”). Stąd dowody przedstawione przez wnioskodawcę trudno uznać za „popierające” niezgodność kwestionowanych przepisów ustawy z art. 2 Konstytucji.

Z tego względu, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność wniosku Krajowej Rady Notarialnej w odniesieniu do badania zgodności art. 8, art. 11, art. 12 i art. 16 kwestionowanej ustawy z art. 2 Konstytucji, co stanowi przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi w wyżej ustalonym zakresie.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.