1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 października 2020 r. (data nadania) J.C. (dalej: skarżący), reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wystąpił o zbadanie zgodności: 1) art. 4421 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740) „w zakresie w jakim pozwala on na uniknięcie przez Państwo odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym obywatelowi związanym z wykonywaniem władzy publicznej w sferze działań władczych (imperium) w sytuacji, gdy przepisy z zakresu przedawnienia roszczeń są instytucją właściwą prawu prywatnemu, a szkody związane z wykonywaniem działań władczych nie mają takiego, prywatnoprawnego charakteru i przedmiot ochrony przepisów dotyczących przedawnienia, pozwalający na uchylenie się przez Państwo od odpowiedzialności z uwagi na upływ czasu, wydaje się nie posiadać ciężaru konstytucyjnego, a z całą pewnością ciężar ten nie przewyższa gwarancji ochrony obywatela przed działaniem Państwa oraz prawa do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej” z art. 77 ust. 1, art. 7, art. 37 ust. 1 Konstytucji; 2) art. 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575) w zakresie, w jakim przepis ten: – „ogranicza prawo korzystania przez obywateli z konstytucyjnego prawa jakim jest prawo do sądu, a ograniczenie to nie znajduje uzasadnienia w konieczności ochrony innych wartości demokratycznego państwa prawa określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji, a w konsekwencji związanie sądu cywilnego wyrokiem skazującym sądu karnego, ogranicza sąd cywilny w orzekaniu o naruszonych prawach i wolnościach jednostki i stanowi pośredni środek pozbawiający możliwości dochodzenia naruszonych praw i wolności jednostki przed sądem cywilnym” z art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji; – „traktuje jednostkę skazaną wyrokiem karnym w sposób odmienny od osób nieskazanych wyrokiem karnym, w ten sposób, że pozbawia je możliwości zbadania ich sprawy w sposób wszechstronny, w sytuacji, gdy osoby wobec których zapadł wyrok karny umarzający postępowanie karne lub uniewinniający nie są pozbawione takiego prawa, a sąd cywilny orzekający w sprawach tych osób może samodzielnie dokonywać ustaleń faktycznych stanowiących przedmiot sprawy, nie będąc związany ustaleniami sądu karnego” z art. 32 ust. 1 Konstytucji.

2. Postanowieniem z 30 listopada 2021 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącego 14 grudnia 2021 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze przede wszystkim z uwagi na niedochowanie trzymiesięcznego terminu do jej wniesienia. Niezależnie od wskazanej okoliczności Trybunał stwierdził, że skarga nie spełnia także innych podstawowych wymagań. Skarżący nie wyjaśnił bowiem, w jaki sposób treść kwestionowanych przez niego przepisów wpłynęła na naruszenie jego konstytucyjnych praw i wolności, a uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej upatruje w naruszeniu przez art. 4421 k.c. także art. 7 i art. 37 ust. 1 Konstytucji, podczas gdy żaden z tych przepisów nie wyraża publicznego prawa podmiotowego. Dodać też trzeba, że pełnomocnik skarżącego przekroczył zakres swojego umocowania, który nie obejmował możliwości wniesienia skargi konstytucyjnej na art. 11 k.p.c.

3. W zażaleniu z 20 grudnia 2021 r. (data nadania) skarżący zarzucił zakwestionowanemu postanowieniu naruszenie:

a) „art. 15 zzs ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374 z późn. zm.) (…) w zw. z przepisem § 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. 2020 poz. 433) (…) w zw. z art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK” poprzez stwierdzenie, że „bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, który rozpoczął się w dniu 6 marca 2020 r. (…) został wstrzymany dopiero w dniu 8 kwietnia 2020 r.”. Zaznaczył, że „bieg terminu na wniesienie skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu w dniu 14 marca 2021 r. (a więc w dniu wprowadzenia w kraju stanu zagrożenia epidemicznego)” (s. 2 zażalenia),

b) „art. 79 ust. 1 Konstytucji (…) w zw. z art. 53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK wyrażające się w przyjęciu, że Skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób treść kwestionowanych przez niego przepisów wpłynęła na naruszenie jego konstytucyjnych praw i wolności, w sytuacji, gdy w piśmie z dnia 22 marca 2021 r. Skarżący (…) przedstawił w jaki sposób, w jego ocenie, przepis art. 4421 k.p.c. narusza jego prawa i wolności” (s. 3 zażalenia).

W związku z powyższym skarżący wniósł o uwzględnienie zażalenia i wydanie postanowienia o nadaniu dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 37 ust. 1 pkt 3 lit. c w związku z art. 61 ust. 5-8 u.o.t.p.TK). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału zażalenie na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej powinno dotyczyć podstaw, na których odmowa ta była oparta. Przedmiotem postępowania zażaleniowego jest bowiem ustalenie ich prawidłowości.

2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie – po ponownym przeanalizowaniu materiału procesowego w niniejszej sprawie – nie podziela stanowiska wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu z 30 listopada 2021 r. W ocenie składu wniesione zażalenie podważa podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu.

3. W myśl art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. W dniu złożenia przez skarżącego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu termin ten ulega zawieszeniu i nie biegnie do czasu rozpoznania go przez sąd (zob. postanowienia TK z: 25 listopada 1998 r., sygn. Ts 92/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 46; 4 marca 2008 r., sygn. Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119; 3 czerwca 2011 r., sygn. Ts 294/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 378; 12 października 2017 r., sygn. Ts 255/16, OTK ZU nr B/2017, poz. 232).

W związku z pojawieniem się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wirusa COVID-19 wprowadzono ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374, ze zm.; dalej: ustawa COVID-19), do której z dniem 31 marca 2020 r., na mocy art. 1 pkt 14 w związku z art. 101 in principio ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568, ze zm.), dodano art. 15 zzs. Ustęp 1 tego przepisu wskazuje, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID bieg terminów procesowych i sądowych w postępowaniach: sądowych (w tym sądowoadministracyjnych), egzekucyjnych, karnych, karnych skarbowych, w sprawach o wykroczenia, administracyjnych oraz postępowaniach i kontrolach prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, kontrolach celno-skarbowych, postępowaniach w sprawach, o których mowa w art. 15f ust. 9 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 847 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284), innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres. Natomiast ustęp 2 wyjaśnia, że wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenie biegu terminów, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy terminów w sprawach wniosków i pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.

Na podstawie § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. poz. 433, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 13 marca 2020 r.) od 14 marca 2020 r. obowiązywał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stan zagrożenia epidemicznego. Został on odwołany 20 marca 2020 r. na podstawie § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. poz. 490) w związku z ogłoszeniem tego samego dnia w § 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu epidemii (Dz. U. poz. 491; dalej: rozporządzenie z 20 marca 2020 r.).

Art. 15zzs ustawy COVID-19 został uchylony z dniem 16 maja 2020 r. na mocy art. 46 pkt 20 w związku z art. 76 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875; dalej: ustawa zmieniająca). Zgodnie z art. 68 ust. 6 ustawy zmieniającej, terminy w postępowaniach, o których mowa w art. 15zzs ustawy COVID-19, których bieg nie rozpoczął się na podstawie tego przepisu, rozpoczynają bieg po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, zaś – stosownie do art. 68 ust. 7 ustawy zmieniającej – terminy w postępowaniach, o których mowa w art. 15zzs ustawy COVID-19, których bieg uległ zawieszeniu na podstawie tego przepisu, biegną dalej po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. Jak stanowi art. 76 ustawy zmieniającej, weszła ona w życie 16 maja 2020 r. Siódmym dniem od wejścia jej w życie był więc 23 maja 2020 r., a dzień następny, tj. 24 maja 2020 r. był pierwszym dniem po upływie siedmiu dni od wejścia w życie tej ustawy. Zatem terminy, których bieg uległ zawieszeniu, biegną dalej poczynając od 24 maja 2020 r., który stał się ich pierwszym dniem (zob. postanowienie TK z 29 czerwca 2022 r., sygn. Ts 106/20, OTK ZU B/2022, poz. 153).

Z kolei w myśl przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, ze zm.; dalej: k.c.) stosowanych w postępowaniu przed Trybunałem odpowiednio na zasadzie art. 36 u.o.t.p.TK w związku z art. 165 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.; dalej: k.p.c.) jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, miesiąc liczy się za dni trzydzieści, a rok za dni trzysta sześćdziesiąt pięć (art. 114); jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło (art. 111 § 2).

Przekładając powyższe regulacje na grunt analizowanej sprawy Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że:

– termin wniesienia analizowanej skargi konstytucyjnej powinien być liczony na zasadzie wynikającej z art. 114, art. 111 § 1 i art. 115 k.c. w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 36 i art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK w związku z art. 15zzs ust. 1 pkt 10 w związku z art. 15zzs ust. 2 in fine a contrario ustawy COVID-19 w związku z art. 46 pkt 20 w związku z art. 76 in principio i art. 68 ust. 7 ustawy zmieniającej i wynosi dziewięćdziesiąt dni;

– termin ten rozpoczął bieg 6 marca 2020 r., czyli dnia następnego po doręczeniu pełnomocnikowi skarżącego odpisu wyroku Sądu Apelacyjnego w G. z 29 stycznia 2020 r. (sygn. akt […]);

– 14 marca 2020 r., ze względu na obowiązujący w Polsce stan zagrożenia epidemicznego, termin ten uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzs ust. 1 pkt 10 w związku z art. 15zzs ust. 2 in fine a contrario ustawy COVID-19 w związku z § 1 rozporządzenia z 13 marca 2020 r. (gdyby nie powyższa okoliczność termin ten uległby zawieszeniu 8 kwietnia 2020 r. na skutek złożenia przez skarżącego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu);

– 28 lipca 2020 r., tj. pierwszego dnia po zawiadomieniu pełnomocnika o wyznaczeniu go do reprezentowania skarżącego z urzędu, termin zaczął biec dalej,

– ostatnim dniem do wniesienia skargi był 19 października 2020 r. (17 października 2020 r. to sobota).

5. Ocena charakteru wskazanego sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżącego wymaga natomiast przeprowadzenia szerszej analizy merytorycznej kwestionowanej regulacji, tym bardziej że nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu na etapie kontroli wstępnej lub uwzględnienie zażalenia na postanowienie Trybunału o odmowie nadania skardze dalszego biegu nie wiąże składu orzekającego in merito i nie oznacza konwalidacji jej wad formalnych (np. wyroki TK z: 21 czerwca 2017 r., sygn. SK 35/15, OTK ZU A/2017, poz. 51; 20 grudnia 2017 r., sygn. SK 37/15, OTK ZU A/2017, poz. 90; jak również postanowienia TK z 16 lipca 2020 r., sygn. SK 15/18, OTK ZU A/2020, poz. 29 i powołane tam orzecznictwo).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 13 października 2020 r. (data nadania) J.C. (dalej: skarżący), reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wystąpił z żądaniem przytoczonym na tle następującego stanu faktycznego.

Powództwem wniesionym przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu w G., Sądowi Okręgowemu w G., Sądowi Najwyższemu i Prokuraturze Rejonowej w G., skarżący domagał się ustalenia:

1) podstawy prawnej czynności dokonywanych przez Sąd Rejonowy w G. w sprawie o sygn. akt […];

2) czy Prokuratura Rejonowa w Gdyni posiadała legitymację uprawnionego oskarżyciela do ścigania przestępstwa wnioskowego;

3) czy Sąd Okręgowy w G. orzekający w sprawie o sygn. akt […] miał obowiązek z urzędu uchylić zaskarżone orzeczenie z uwagi na brak skutecznego wniosku o ściganie;

4) czy Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt […] powinien uchylić zaskarżone orzeczenie z urzędu.

Skarżący wniósł ponadto o zasądzenie na jego rzecz kwoty 1 500 000 zł (którą pismem z 23 listopada 2018 r. zmienił na kwotę 3 000 000 zł) tytułem odszkodowania obejmującego utracone dochody oraz doznaną krzywdę w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych i doznanym rozstrojem zdrowia.

Wyrokiem z 21 lutego 2019 r. (sygn. akt […]) Sąd Okręgowy w E. Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy) odrzucił pozew skarżącego odnośnie żądań zgłoszonych w punktach 1-4 pozwu uznając, że nie kreują one sprawy cywilnej w znaczeniu materialnym i formalnym. W pozostałym zakresie powództwo oddalił oraz orzekł o kosztach. W odniesieniu zaś do roszczenia o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia wskazał, że przedawniło się ono na podstawie art. 4421 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740; dalej: k.c.).

Od powyższego rozstrzygnięcia skarżący złożył apelację, która została oddalona przez Sąd Apelacyjny w G. I Wydział Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny) wyrokiem z 29 stycznia 2020 r. (sygn. akt […]). Orzeczenie to – odebrane przez skarżącego 5 marca 2020 r. – zostało wskazane w skardze konstytucyjnej jako ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący 8 kwietnia 2020 r. (data złożenia wniosku w administracji Aresztu Śledczego w S.) wystąpił do sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem wniesienia skargi konstytucyjnej. Referendarz sądowy Sądu Rejonowego w G. I Wydział Cywilny postanowieniem z 8 czerwca 2020 r. (sygn. akt […]) ustanowił dla skarżącego radcę prawnego w celu wniesienia skargi konstytucyjnej (dotyczącej niezgodności z Konstytucją art. 4421 k.c.), którego wyznaczyła Okręgowa Izba Radców Prawnych w G. Pismem z 29 czerwca 2020 r. pełnomocnikiem została wyznaczona radca prawny M.D. Zawiadomienie o wyznaczeniu zostało jej doręczone 27 lipca 2020 r. Pismem z 28 października 2020 r. pełnomocnik ta udzieliła pełnomocnictwa substytucyjnego radcy prawnemu A.W.

Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 29 grudnia 2020 r. (doręczonym 4 stycznia 2021 r.) skarżący został wezwany – na podstawie art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) – do usunięcia braków formalnych. W piśmie procesowym z 11 stycznia 2021 r. (data nadania) pełnomocnik przesłał m.in. kompletną (zawierającą wszystkie strony) skargę konstytucyjną oraz poinformował, że 25 czerwca 2020 r. złożył do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego.

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego zarządzeniem z 10 marca 2021 r. (doręczonym 15 marca 2021 r.), na podstawie art. 61 ust. 3 u.o.t.p.TK, wezwał skarżącego do usunięcia braków formalnych przez: 1) doręczenie, poświadczonych za zgodność z oryginałem, odpisów wyroków wraz z uzasadnieniami (wraz z czterema kopiami): a) Sądu Apelacyjnego, b) Sądu Okręgowego; 2) udokumentowanie, przez poświadczenie za zgodność z oryginałem, daty: a) złożenia przez skarżącego w administracji Aresztu Śledczego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi konstytucyjnej, b) doręczenia: – radcy prawnemu (M.D.) zawiadomienia o ustanowieniu jej pełnomocnikiem z urzędu, – skarżącemu orzeczenia, o którym mowa w punkcie 1 lit. a; 3) sprecyzowanie oraz uzasadnienie, w jaki sposób art. 4421 k.c. oraz art. 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575, ze zm.; dalej: k.p.c.) naruszają wymienione w skardze konstytucyjnej wolności lub prawa skarżącego. W piśmie procesowym z 22 marca 2021 r. (data nadania) skarżący, wypełniając dyspozycję pkt 3 powyższego wezwania, odniósł się jedynie do treści art. 4421 k.c., pomijając art. 11 k.p.c. W pozostałym zaś zakresie braki usunął prawidłowo.

Postanowieniem z 25 maja 2021 r. Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie do czasu rozpatrzenia sprawy przez Sąd Najwyższy (sygn. akt […]). Pismem z 29 września 2021 r. (data nadania) sekretariat Wydziału IV Izby Cywilnej Sądu Najwyższego przesłał do Trybunału Konstytucyjnego odpis (wraz z uzasadnieniem) zapadłego w sprawie postanowienia z 21 maja 2021 r. (sygn. akt jw.), którym odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Postanowieniem z 30 listopada 2021 r. Trybunał Konstytucyjny postanowił podjąć zawieszone postępowanie.

W ocenie skarżącego, art. 4421 k.c. jest niezgodny z:

a) art. 77 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim ogranicza prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ograniczenie to „nie znajduje uzasadnienia w konieczności ochrony innych wartości demokratycznego państwa prawa określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Sprzeczność zaskarżanego przepisu z przytoczoną normą prawną (…) wyraża się w faktycznym ograniczeniu prawa [s]karżącego do odszkodowania za działania władzy publicznej tylko z uwagi na upływ czasu, a więc na okoliczność, która nie stanowi żadnego przedmiotu ochrony konstytucyjnej” (s. 3-4 pisma z 22 marca 2021 r.);

b) art. 7 Konstytucji „w zakresie w jakim ww. kwestionowany przepis zwalnia z odpowiedzialności organy władzy publicznej za szkody wyrządzone obywatelowi czynem niedozwolonym związanym z wykonywaniem władzy publicznej (…), z uwagi na upływ 3 – letniego terminu przedawnienia, w sytuacji, gdy przepisy z zakresu przedawnienia roszczeń są instytucją właściwą prawu prywatnemu, a szkody związane z wykonywaniem działań władczych nie mają takiego, prywatnoprawnego charakteru i przedmiot ochrony przepisów dotyczących przedawnienia, pozwalający na uchylenie się przez Państwo od odpowiedzialności z uwagi na upływ czasu, wydaje się nie posiadać ciężaru konstytucyjnego, a z całą pewnością ciężar ten nie przewyższa gwarancji ochrony obywatela przed działaniem Państwa” (s. 4 pisma z 22 marca 2021 r.);

c) art. 37 ust. 1 Konstytucji, ponieważ „pomimo objęcia [s]karżącego określonymi gwarancjami konstytucyjnymi, zwłaszcza prawem do odszkodowania oraz obowiązkiem działania Państwa na podstawie prawa i w jego granicach, pozbawiony on został możliwości skorzystania z tych gwarancji tylko i wyłącznie z uwagi na prywatnoprawną normę ustanawiającą powołanie się na przedawnienie roszczenia” (s. 4 pisma z 22 marca 2021 r.).

Natomiast w części, w jakiej skarżący kwestionuje konstytucyjność art. 11 k.p.c., wskazał on na naruszenie zasady prawa do sądu (art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2 Konstytucji) oraz zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Służy ono wyeliminowaniu już w początkowej fazie postępowania spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania. Trybunał wydaje postanowienie o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdy spełnia ona określone przez prawo wymagania oraz nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 61 ust. 4 pkt 3 u.o.t.p.TK.

2. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Art. 53 ust. 1 u.o.t.p.TK zobowiązuje skarżącego do określenia kwestionowanego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego określonych w Konstytucji, wskazania, która konstytucyjna wolność lub prawo skarżącego, i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone oraz do uzasadnienia zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu ze wskazaną konstytucyjną wolnością lub prawem z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie.

Analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu, wynikających z art. 79 Konstytucji oraz u.o.t.p.TK.

Trybunał ustalił, że z przywołanych jednostek redakcyjnych ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740; dalej: k.c.) i ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575; obecnie: Dz.U. z 2021 r. poz. 1805, ze zm.; dalej: k.p.c.) tylko art. 4421 § 1 k.c. i art. 11 zdanie pierwsze k.p.c. stanowiły podstawę rozstrzygnięcia co do meritum w sprawie skarżącego. Bezpodstawne było więc uczynienie przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie art. 4421 § 2-4 k.c. i art. 11 zdanie drugie k.p.c. Zauważyć również należy, iż z treści skargi konstytucyjnej oraz pisma ją uzupełniającego wynika, iż intencją skarżącego było zbadanie zgodności art. 4421 § 1 k.c. z art. 7 Konstytucji, a nie z nieistniejącym ust. 7 art. 77 Konstytucji, jak omyłkowo wskazano w petitum skargi.

Zgodnie z art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Stosownie do art. 44 ust. 2 u.o.t.p.TK, w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej, skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Jak stanowi art. 44 ust. 3 zdanie pierwsze u.o.t.p.TK, złożenie wniosku wstrzymuje bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Zgodnie zaś z art. 44 ust. 3 pkt 1 u.o.t.p.TK wznowienie biegu tego terminu następuje pierwszego dnia po dniu doręczenia adwokatowi lub radcy prawnemu rozstrzygnięcia właściwego organu o wyznaczeniu go pełnomocnikiem skarżącego.

W tych okolicznościach należy przypomnieć, że w myśl art. 36 u.o.t.p.TK, w sprawach nieuregulowanych w u.o.t.p.TK, do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy k.p.c. Z powodu braku odrębnej regulacji w u.o.t.p.TK termin, o którym mowa w art. 77 ust. 1 w związku z art. 44 ust. 3 pkt 1 u.o.t.p.TK, oblicza się zgodnie z przepisami k.p.c., a w myśl odesłania wynikającego z art. 165 § 1 k.p.c. – według przepisów prawa cywilnego. Jak wynika z art. 114 k.c. w przypadku terminów określonych w miesiącach, których ciągłość nie jest wymagana (co w świetle art. 44 ust. 3 pkt 1 u.o.t.p.TK dotyczy m.in. terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej), miesiąc liczy się za dni trzydzieści. W związku z powyższym, trzymiesięczny termin na wniesienie skargi konstytucyjnej – w przypadku złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu – odpowiada więc dziewięćdziesięciu dniom (zob. postanowienie TK z 25 lipca 2019 r., sygn. Ts 103/18, OTK ZU B/2021, poz. 197).

Skarżący stwierdził, że naruszenie praw i wolności konstytucyjnych wiąże z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. z 29 stycznia 2020 r. (sygn. akt […]), który, jak wyjaśnił, został mu doręczony 5 marca 2020 r. Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej zaczął więc biec 6 marca 2020 r. (dzień po doręczeniu ostatecznego rozstrzygnięcia), zaś został wstrzymany 8 kwietnia 2020 r. (w dzień wystąpienia przez skarżącego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu), a więc 33 dni po doręczeniu ostatecznego orzeczenia. Pismo Okręgowej Izby Radców Prawnych, wyznaczające imiennie radcę prawnego pełnomocnikiem z urzędu, zostało doręczone pełnomocnikowi 27 lipca 2020 r. Wznowienie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej nastąpiło więc 28 lipca 2020 r. (tj. pierwszego dnia po dacie zawiadomienia pełnomocnika z urzędu o wyznaczeniu go do reprezentowania skarżącego – art. 44 ust. 3 pkt 1 u.o.t.p.TK). Oznacza to, że do wniesienia skargi pozostało 57 dni (90 dni pomniejszone o 33 dni). Skarga konstytucyjna została tymczasem skierowana do Trybunału Konstytucyjnego 13 października 2020 r., tzn. po upływie 78 dni od daty wznowienia. Konkludując Trybunał stwierdza, że rozpatrywana skarga konstytucyjna została w sumie wniesiona po upływie 111 dni (78 dni powiększone o 33 dni) od doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia, a zatem z przekroczeniem terminu określonego w u.o.t.p.TK. Okoliczność ta – w myśl art. 61 ust. 4 pkt 1 w związku z art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK – stanowi samodzielną podstawę odmowy nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

3. Niezależnie od wskazanej wyżej okoliczności, skarga nie spełnia także innych, podstawowych wymagań, jakie wynikają z treści art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 53 u.o.t.p.TK. W szczególności skarżący – mimo wezwania – nie wyjaśnił, w jaki sposób treść kwestionowanych przez niego przepisów wpłynęła na naruszenie jego konstytucyjnych praw i wolności. Uzasadniając skargę konstytucyjną przedstawił stan faktyczny, przytoczył treść kwestionowanych przepisów z powołaniem poglądów doktryny i judykatury w tym zakresie, wskazał jakie wzorce kontroli mają zastosowanie w jego sprawie, a następnie scharakteryzował ich istotę. Ograniczył się przy tym jedynie do wyrażenia przekonania o niezgodności kwestionowanych przepisów z Konstytucją. Nie wyjaśnił jednak na czym owa niezgodność – jego zdaniem – polega. Skarżący, pomimo stosownego wezwania do usunięcia braków formalnych w zakresie sprecyzowania i uzasadnienia, w jaki sposób zakwestionowane przepisy naruszają jego (wymienione w skardze konstytucyjnej) wolności lub prawa, odniósł się jedynie do treści art. 4421 k.c., poprzestając przy tym na lapidarnym powtórzeniu wywodów zawartych w skardze.

Jak podnosi się w orzecznictwie Trybunału „skarżący obowiązany jest przedstawić konkretne i przekonywające argumenty świadczące o niekonstytucyjności zakwestionowanych regulacji. Tym samym skarżący nie tylko winien wskazać, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone kwestionowaną regulacją, lecz także opisać «sposób» tego naruszenia. Argumenty te muszą koncentrować się na problemie merytorycznej niezgodności zachodzącej między unormowaniami stanowiącymi przedmiot skargi konstytucyjnej oraz tymi, które określone są w niej jako wzorce kontroli (zob. postanowienie TK z 8 maja 2009 r., sygn. Ts 242/07, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 373). Tym samym nie wystarczy, że skarżący wskaże określone przepisy oraz przepisy konstytucyjne, z którymi są one, w jego opinii, niezgodne. Musi on także wyjaśnić, na czym owa niezgodność polega. Jest to przesłanka konieczna do uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej” (postanowienie TK z 2 lutego 2012 r., sygn. SK 14/09, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 17). Przesłanka odpowiedniego uzasadnienia zarzutów nie powinna być traktowana powierzchownie i instrumentalnie (zob. wyrok TK z 19 października 2010 r., sygn. P 10/10, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 78; postanowienie TK z 25 lutego 2015 r., sygn. Tw 37/14, OTK ZU nr 1/B/2015, poz. 3). W konsekwencji Trybunał stwierdza, że nieusunięcie braków formalnych skargi stanowi – na podstawie art. 61 ust. 4 pkt 2 u.o.t.p.TK – kolejną samodzielną przesłankę odmowy nadania skardze dalszego biegu.

Uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący upatruje w naruszeniu przez art. 4421 k.c. także art. 7 i art. 37 ust. 1 Konstytucji. Żaden z tych przepisów nie wyraża jednak publicznego prawa podmiotowego. Art. 7 Konstytucji, statuujący zasadę legalizmu, która nakłada na organy władzy publicznej jedynie obowiązek działania „na podstawie i w granicach prawa”, nie jest źródłem wolności ani praw, w związku z czym nie może więc być samodzielnym wzorcem kontroli (wyrok TK z 26 kwietnia 2005 r., sygn. SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Podobnie art. 37 ust. 1 Konstytucji, ustanawiający tzw. zasadę uniwersalności korzystania z zapewnionych w Konstytucji wolności i praw przez każdego (wyrok pełnego składu TK z 13 czerwca 2011 r., sygn. SK 26/09, OTK ZU nr 5/A/2011, poz. 46).

Trybunał zauważa, niezależnie od powyższego, że pełnomocnik skarżącego przekroczył w niniejszej sprawie zakres swojego umocowania. Z dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy wynika bowiem, że postanowieniem z 8 czerwca 2020 r. (sygn. akt […]) referendarz sądowy Sądu Rejonowego w G. przychylił się do wniosku skarżącego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, której przedmiotem miał być tylko art. 4421 k.c. Nie zważając jednak na powyższe, w skardze konstytucyjnej zakwestionowano także art. 11 k.p.c.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

Na podstawie art. 61 ust. 5 u.o.t.p.TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na powyższe postanowienie w terminie 7 dni od daty jego doręczenia.