Na podstawie art. 106 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) składam zdanie odrębne do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 26 września 2023 r., sygn. SK 39/20. Uważam, że postępowanie w niniejszej sprawie nie powinno zostać w całości umorzone, albowiem skarga spełniała warunki umożliwiające częściowo jej merytoryczne rozpoznanie.

W skardze konstytucyjnej […] sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność § 4 ust. 1-3 w związku z § 3 ust. 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 r. w sprawie obniżenia stawek podatku akcyzowego (Dz. U. Nr 87, poz. 825, ze zm.) w związku z art. 65 ust. 1a ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 29, poz. 527, ze zm.) w zakresie, w jakim „nakładają na sprzedawcę oleju opałowego negatywne konsekwencje przyjęcia oświadczeń zawierających nieprawdziwe [dane] na skutek czego sprzedawcę pozbawia się możliwości zastosowania preferencyjnej stawki podatku akcyzowego”, z art. 2, art. 7, art. 9, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 51 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 3, art. 84, art. 217 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu, do którego składam niniejsze zdanie odrębne, umorzył postępowanie na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że niektóre zakwestionowane przepisy nie były zastosowane w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę, a także ocenił, że część wskazanych przez skarżącą przepisów Konstytucji nie może być wzorcem kontroli (względnie samodzielnym wzorcem kontroli) zainicjowanej w trybie skargowym (art. 2, art. 9, art. 31 ust. 3 Konstytucji) albo jest nieadekwatna do zbadania zgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów (art. 51 ust. 1 Konstytucji). Ponadto uznał, że w odniesieniu do niektórych wzorców (tj. art. 7, art. 20, art. 21 ust. 1, art. 22, art. 32 ust. 1, art. 217 Konstytucji) „całkowi[cie] zaniechan[o] powinności uzasadnienia przedstawionego zarzutu” albo uzasadnienie było „lakonicznie” (art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 84 oraz art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji).

Zgadzam się, że część wskazanych przez skarżącą wzorców kontroli nie mogła stanowić podstawy skargi konstytucyjnej i w tym zakresie podzielam poglądy wyrażone przez Trybunał w uzasadnieniu postanowienia. Nie zgadzam się natomiast z konkluzją, że „[s]pośród wskazanych przez skarżącą przepisów Konstytucji Trybunał nie odnalazł żadnego dopuszczalnego, samodzielnego wzorca kontroli, z którym mógłby zbadać zgodność wskazanej w petitum skargi konstytucyjnej normy prawnej” (uzasadnienie, s. 18-19) i w konsekwencji z umorzeniem postępowania w całości z powodu niedopuszczalności wydania wyroku.

W mojej ocenie bowiem, skarżąca prawidłowo wykazała relewantny związek pomiędzy kwestionowanymi w skardze przepisami, naruszonym, jej zdaniem, podmiotowym prawem konstytucyjnym oraz sposobem, w jaki zaskarżony przepis naruszył to prawo. Związek ten znajduje oparcie w ostatecznym rozstrzygnięciu wydanym w sprawie skarżącej, gdyż zakwestionowane przepisy były jego podstawą. Skarżąca określiła także podmiotowe prawa konstytucyjne, wyprowadzając je z przepisów Konstytucji wskazanych w skardze.

W uzasadnieniu skargi skarżąca wskazała bowiem, że „[r]egulacje wprowadzone na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 kwietnia 2004 r. w zakresie możliwości skorzystania z obniżonej stawki podatku akcyzowego na podstawie oświadczeń składanych przez nabywców oleju opałowego nie przyznały sprzedawcom środków które umożliwiałyby w sposób realny kontrolę rzetelności i prawdziwości tych oświadczeń”, zaś ona „nie miała prawnych i jednocześnie realnych środków które mogłyby zapobiec składaniu przez nabywców oleju opałowego fałszywych oświadczeń, których konsekwencje poniosła” (skarga, s. 6). W tym kontekście skarżąca sformułowała zarzut naruszenia „konstytucyjnie chronion[ej] zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, co w zaistniałym stanie faktycznym znajduje wyraz w naruszeniu zasady ochrony prawa własności wynikającej z art. 64 ust. 1 Konstytucji” (skarga, ibidem). W jej ocenie, „[n]aruszona została konstytucyjna zasada proporcjonalności poprzez brak możliwości faktycznej kontroli oświadczeń a w efekcie doprowadziło to do obciążenia sprzedawcy niekorzystną stawką podatku akcyzowego” (ibidem).

Mając powyższe na względzie, uważam, iż twierdzenie Trybunału, że „nie odnalazł żadnego dopuszczalnego, samodzielnego wzorca kontroli”, umożliwiającego merytoryczną ocenę zarzutów skargi, jest nieuprawnione. Po pierwsze, moim zdaniem, uzasadnienie zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji zostało sformułowane w sposób spełniający minimalne wymogi uzasadnienia zarzutu. Skarga w tym zakresie spełnia zatem warunek formalny, o którym mowa w art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK. Po drugie, chciałbym przypomnieć, że w swoim orzecznictwie Trybunał wielokrotnie podkreślał, iż w wyjątkowych wypadkach i po spełnieniu określonych warunków – podlegających ocenie na etapie merytorycznej kontroli skargi – tzw. niesamodzielne wzorce kontroli mogą stać się podstawą skargi konstytucyjnej jako wzorce związkowe (zob. wyrok TK z 15 kwietnia 2014 r., sygn. SK 48/13, OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 40 i przywołane tam orzecznictwo), zaś art. 31 ust. 3 Konstytucji, jako przepis formułujący ogólną zasadę proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności, może być brany pod uwagę przez Trybunał z urzędu jako wzorzec kontroli względem przepisów, którym zarzuca się ingerencję w konstytucyjne prawa i wolności (zob. wyrok TK z 4 lipca 2023 r., sygn. SK 8/20, niepubl.). Nic nie stało zatem na przeszkodzie, aby Trybunał, ewentualnie stosując pomocniczo zasadę falsa demonstratio non nocet, ocenił merytorycznie zarzut naruszenia przez zakwestionowane w skardze przepisy art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Trybunał, umarzając postępowanie w całości, wykazał się, w mojej ocenie, nadmiernym formalizmem procesowym, formułując wobec skarżącego w istocie wymagania niemające oparcia w u.o.t.p.TK oraz brakiem zrozumienia, że jakość uzasadnienia nie jest równoznaczna z jego brakiem. Jeśli wywód przedstawiony przez skarżącego nie zawiera wystarczających argumentów lub dowodów na poparcie sformułowanego zarzutu, to w efekcie nie dochodzi do obalenia domniemania zgodności przepisu z Konstytucją i Trybunał wydaje wyrok o zgodności kwestionowanej regulacji z Konstytucją. Nie jest to zaś podstawą do umorzenia postępowania.

Chciałbym zwrócić uwagę także na to, iż – pomimo istniejących obiektywnych zastrzeżeń odnośnie do uzasadnienia skargi konstytucyjnej – skarżąca przedstawiła ważki problem konstytucyjny, który wymagał merytorycznej oceny. Świadczy o tym dotychczasowe orzecznictwo Trybunału, który oceniał już wymogi formułowane względem sprzedawców oleju opałowego oraz konsekwencje wynikające z ich niedopełnienia i w wyroku z 12 lutego 2015 r., sygn. SK 14/12 (OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 15) orzekł, że § 6 ust. 5 w związku z § 5 pkt 1, w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2003 r., oraz z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 marca 2002 r. w sprawie podatku akcyzowego (Dz. U. Nr 27, poz. 269, ze zm.) w zakresie, w jakim dotyczy przypadków nieświadomego przyjęcia przez sprzedającego oświadczenia o przeznaczeniu nabywanego oleju na cele opałowe zawierającego nieprawdziwe dane, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Przez wzgląd na wszystkie wymienione okoliczności, uważam, że skarga konstytucyjna o sygn. SK 39/20, w zakresie wskazanym przeze mnie w zdaniu odrębnym, powinna zostać oceniona merytorycznie.