1. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem z dnia 12 marca 1997 r. o stwierdzenie niezgodności – art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. Nr 9, poz. 31; zm.: Nr 101, poz.444; z 1992 r. Nr 21, poz. 86; z 1994 r. Nr 123, poz. 600; z 1996 r. Nr 91, poz. 409, Nr 149, poz. 704; z 1997 r. Nr 5, poz. 24, Nr 107, poz. 689, Nr 121, poz. 770, Nr 123, poz. 780) z art. 1 i art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184, Nr 150, poz. 729; z 1996 r. Nr 106, poz. 488).

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że kwestionowany art. 10 ust. 2 ustawy uzależnia wysokość stawki podatku od środków transportowych od nieadekwatnego do wartości pojazdu kryterium pojemności silnika w cm3 lub mocy silnika przy jednoczesnym pozostawieniu do swobodnej decyzji rady gminy uwzględnianie kryteriów “wieku albo wartości” pojazdu. Pojawiająca się uznaniowość przy obliczaniu stawki podatku nie wynika z wartości przedmiotu opodatkowania i wobec tego narusza zasady demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną oraz równość obywateli wobec prawa zawarte w art. 1 i art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych.

Zdaniem wnioskodawcy w okresie transformacji ustrojowej i zmiany systemu społeczno – gospodarczego, a w konsekwencji wprowadzenia wolności gospodarczej, zniesienia cen urzędowych i oparciu podatku majątkowego o wartość rzeczywistą przedmiotu opodatkowania, w przypadku użytkowania samochodów o znacznej wartości rynkowej, wyposażonych w nowoczesne, oszczędne silniki o dużej mocy, przy średniej i małej pojemności skokowej silnika, przyjęte ustawowe kryterium pojemności skokowej silnika stało się technicznie i prawnie nietrafne i w konsekwencji niesprawiedliwe, w szczególności dla wyznaczania wysokości podatku majątkowego dla pojazdów o niższej wartości mimo większej pojemności skokowej silnika. Tak wyznaczony podatek nie uwzględnia rzeczywistej wartości opodatkowanego majątku i prowadzi do rażącej, zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, niesprawiedliwości podatkowej, która nie może występować we współczesnym systemie podatkowym w państwie prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

2. Prokurator Generalny uznał, że art. 10 ust. 2 ustawy jest zgodny z art. 1 i 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych. Podkreślił, że podatek od środków transportowych jest podatkiem majątkowym i przyjęcie kryterium proponowanego przez Wnioskodawcę, aby wysokość podatku uzależniona była od intensywności eksploatacji pojazdu i wielkości zużywanego paliwa, jest chybiona. Proponowana regulacja, zdaniem Prokuratora Generalnego, byłaby bardziej oderwana od majątku, jaki stanowi wartość opodatkowanego przedmiotu, niż kryterium pojemności skokowej pojazdu. Celem podatku od środków transportowych jest zasilanie budżetu organów samorządu terytorialnego. Powoduje to konieczność powiązania posiadacza pojazdu z gminą, w której pojazd jest zarejestrowany. Należy brać pod uwagę również koszty ponoszone przy ustalaniu i ściąganiu podatku, które w porównaniu z modelem przedstawionym przez wnioskodawcę, są znacznie niższe. Prokurator Generalny zwrócił uwagę, iż art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych odnosi się tylko do osób fizycznych, a środki transportowe posiadają także inne podmioty nie objęte tym przepisem, wobec tego w istocie przedmiot zaskarżenia sprowadza się do oceny zgodności tego przepisu z art. 1 przepisów konstytucyjnych. Zdaniem Prokuratora Generalnego, kwestionowany przepis nie narusza zasady demokratycznego państwa prawnego i zasadę sprawiedliwości społecznej, gdyż ustawodawca przy określaniu zasad i trybu ustalania podatku miał właśnie na uwadze wymienione powyżej zasady oraz zdolność gmin do kreowania przepisów powszechnie obowiązujących w ramach przyznanych im uprawnień. Ponadto wnioskodawca przedstawił nowy model ustalania podatku od środków transportowych odmienny od tego jaki przyjął ustawodawca w omawianej ustawie, a w świetle konstytucyjnego podziału władz kształtowanie zasad prawnych systemu podatkowego stanowi domenę działania władzy ustawodawczej.

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że po 1 stycznia 1998 r. weszły w życie nowe regulacje ustawowe, całkowicie odmiennie regulujące materię objętą wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich.

1. Mocą art. 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o finansowaniu dróg publicznych (Dz.U. Nr 123, poz. 780) zasadniczo zmodyfikowano kwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich art. 10 ust. 2 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych, jak też art. 8 tej ustawy ustanawiający obowiązek podatkowy od środków transportowych. Oba przepisy otrzymały następujące brzmienie:

Art. 8 “Opodatkowaniu podatkiem od środków transportowych podlegają:

1/ samochody ciężarowe o ładowności od 2 ton do 12 ton,

2/ samochody ciężarowe o ładowności powyżej 12 ton,

3/ ciągniki siodłowe i balastowe,

4/ przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton,

5/ autobusy.”

Art. 10 “Rada gminy określa, w drodze uchwały, wysokość stawek podatku od środków transportowych, z tym, że roczna stawka podatku od jednego środka transportowego nie może przekroczyć:

1/ od samochodu ciężarowego o ładowności powyżej 12 ton oraz ciągnika siodłowego i balastowego – 1.500 zł,

2/ od samochodu ciężarowego o ładowności od 2 ton do 12 ton, przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton oraz autobusu – 1.159,87 zł.”

Wynika z tego, że w następstwie przeprowadzonej nowelizacji ustawy o podatkach i opłatach lokalnych całkowicie zniesiono opodatkowanie podatkiem od środków transportowych samochodów osobowych, jachtów, promów i łodzi. Podatek od tych środków transportowych, poprzez podwyżki cen paliw silnikowych, od 1 stycznia 1998 r. pochłania podatek akcyzowy (zmiany do ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym – Dz.U. Nr 11, poz. 50).

Natomiast pozostałe wymienione w ustawie środki transportowe zostały opodatkowane kwotowym podatkiem od środków transportowych w oparciu o kryterium ładowności.

2. Ponieważ budżet gmin zostaje uszczuplony o dochody z tytułu podatków od środków transportowych, od których zniesiono także obowiązek podatkowy, ustawodawca mocą art. 9 pkt 2 wyżej wymienionej ustawy o finansowaniu dróg publicznych, znowelizował art. 11 ustawy o finansowaniu gmin (Dz.U. z 1993 r. Nr 129, poz. 600 ze zm.), ustanawiając dla każdej gminy z budżetu państwa subwencję drogową, w wysokości nie niższej niż 6,66% planowanych w ustawie budżetowej wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych (art.12 ust. 2 o finansowaniu gmin w brzmieniu ustalonym w art. 9 pkt 3 ustawy nowelizującej).

Znowelizowana ustawa o finansowaniu gmin upoważnia Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia w porozumieniu ze stroną samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, zasady i tryb przyznawania gminom subwencji drogowej (art. 27f ust. 1, w brzmieniu ustalonym w art. 9 pkt 6 ww. ustawy nowelizującej). Wysokość tej subwencji dla każdej gminy w roku 1988 nie może być niższa od utraconej kwoty dochodu z tytułu częściowej likwidacji podatku od środków transportowych z roku 1997, zwaloryzowanej wskaźnikiem, o którym mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (art.27 f ust.2, w brzmieniu ustalonym w art. 9 pkt 6 ww. ustawy nowelizującej).

3. Z przytoczonej analizy stanu prawnego wynika, że ustawodawca tak zasadniczo zmodyfikował treść art.10 ust.2 oraz związanego z nim art.8 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, że nastąpiła utrata mocy obowiązującej tego przepisu w wersji zaskarżonej przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Utrata mocy obowiązującej przepisu w zakresie objętym wnioskiem, przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, wywołała ten skutek, że usunęła przesłankę do dalszego kontynuowania sprawy o stwierdzenie konstytucyjności zaskarżonego przepisu. Brak tej przesłanki procesowej, jak to wielokrotnie stwierdzał Trybunał Konstytucyjny (U. 11/92 i U. 9/92, OTK w 1992 r., cz. II poz. 29 i 31; U. 3/93, OTK w 1993 r., cz. II poz. 23) powoduje konieczność umorzenia postępowania.

Ponieważ postępowanie w tej sprawie zostało wszczęte pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, przeto stosownie do art. 90 obecnie obowiązującej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 102, poz. 643) postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się według przepisów obowiązujących w dniu ich wszczęcia.

Stosownie do art. 4 ust. 2 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny powoduje umorzenie postępowania w sprawie takiego aktu.

Również z tych samych powodów podlega umorzeniu postępowanie wszczęte już pod rządami obecnie obowiązującej ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (art. 39 ust. 1 pkt 3).

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.