Na podstawie art. 106 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) zgłaszam zdanie odrębne do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2025 r. (sygn. SK 92/19).

Nie zgadzam się ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego, że w niniejszej sprawie zachodziła określona w art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK podstawa do umorzenia postępowania.

Inaczej niż Trybunał Konstytucyjny uważam, że przedmiotowa skarga konstytucyjna spełniała przesłanki jej dopuszczalności, w związku z czym Trybunał powinien merytorycznie odnieść się do postawionych w niej zarzutów.

1. Trybunał Konstytucyjny uznał, że skarżąca nie wykazała, iż doszło do naruszenia posiadanych przez nią praw lub wolności konstytucyjnych. Zdaniem Trybunału, w sytuacji, w której znalazła się skarżąca, nie przysługiwało jej prawo żądania wznowienia postępowania, gwarantowane przez art. 190 ust. 4 Konstytucji. Uważam, że ocena ta jest błędna z kilku powodów. Trybunał nie uwzględnił bowiem istoty zaskarżenia, a nadto – dokonując subsumpcji stanu faktycznego w sprawie, w związku z którą skarga konstytucyjna została wniesiona – wykroczył poza zakres swojego upoważnienia.

Skarżąca spółka zakwestionowała art. 408 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.), przy czym przedmiotem zarzutów nie uczyniła tego przepisu w ogólności, lecz zakwestionowała go w zakresie, w jakim ustanawia 5-letni termin prekluzyjny dla skarg o wznowienie postępowania, wnoszonych na podstawie art. 4011 k.p.c., tj. po orzeczeniu przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Innymi słowy – zarzuty skarżącej skupiały się na problemie ograniczenia w czasie możliwości skorzystania z konstytucyjnego prawa do sanacji konstytucyjności. Problem ten był przedmiotem rozważań doktryny, wniosków kierowanych do Trybunału, orzecznictwa Trybunału, wreszcie – próbę jego rozwiązania podjął ustawodawca, który ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U z 2017 r. poz. 187) znowelizował art. 408 k.p.c., wydłużając przewidziany w nim termin z 5 do 10 lat (na marginesie należy zauważyć, że u podstaw tej nowelizacji leżało wykonanie wyroku TK z 22 września 2015 r., sygn. SK 21/14, OTK ZU 8A/2015, poz. 122; zob. uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, druk sejmowy nr 932/VIII kadencja).

Rekonstrukcja przedmiotu skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie nie była skomplikowana (zob. przedłożone w niniejszej sprawie merytoryczne stanowiska Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich), wynikała jasno nie tylko z uzasadnienia skargi, lecz także ze stanu faktycznego sprawy, w związku z którą skarga została wniesiona. Skarżąca, uznając, że wyrok TK z 24 listopada 2016 r. (sygn. K 11/15, OTK ZU A/2016, poz. 93) ma znaczenie w prawomocnie zakończonej sprawie, której była stroną – w terminie wynikającym z art. 407 § 2 k.p.c. – wniosła o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania. Sąd Okręgowy skargę tę odrzucił, uznawszy, że upłynął termin przewidziany w art. 408 k.p.c., natomiast nie oceniał ani tego, czy przedmiotowy wyrok TK może być podstawą wznowienia postępowania, ani czy dotyczy on aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie w tej konkretnej sprawie.

Z analizy skargi konstytucyjnej – dokonanej przez Trybunał w mojej ocenie pobieżnie – wynika, że skarżąca zidentyfikowała poprawnie normę prawną, która prowadzi do naruszenia prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej i która jednocześnie była podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w jej indywidualnej sprawie, a także stawianym zarzutom przyporządkowała adekwatne wzorce konstytucyjne, w tym przede wszystkim art. 190 ust. 4 Konstytucji. Zakwestionowane przez skarżącą uregulowanie pozostaje w merytorycznym związku z treścią przepisu Konstytucji, statuującego prawo do ponownego rozpoznania sprawy (sanacji konstytucyjności), które skarżąca wprost wskazała jako podstawę swojej skargi konstytucyjnej. Tym samym uważam – inaczej niż Trybunał – że skarżąca spełniła warunki, o których mowa w art. 53 ust. 1 pkt 1 i 2 u.o.t.p.TK.

Jak wskazałem wyżej, Trybunał stwierdził dodatkowo, że skarżącej nie przysługiwało prawo żądania wznowienia postępowania. Trybunał nie tylko nie uzasadnił szczegółowo swojego stanowiska w tym zakresie, lecz nadto wkroczył w sferę sądowego stosowania prawa. Raz jeszcze zaznaczę, że problem przedstawiony w skardze konstytucyjnej dotyczył nie samych podstaw wznowienia postępowania wskutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, lecz 5-letniego terminu prekluzyjnego ograniczającego możliwość skorzystania z sanacji konstytucyjności. W sprawie, w związku z którą skarżąca wniosła skargę konstytucyjną, sąd w ogóle nie rozstrzygał co do meritum, lecz odrzucił wniesioną przez skarżącą skargę o wznowienie tylko ze względu na to, że upłynął termin przewidziany w art. 408 k.p.c. Trybunał dokonał zatem oceny, do której właściwy byłby sąd powszechny rozpoznający skargę o wznowienie na podstawie określonej w art. 4011 k.p.c. W tym aspekcie ma rację skarżącą, która ustosunkowując się do stanowiska Sejmu w niniejszej sprawie w piśmie z 8 lipca 2021 r. podniosła, że formalne przesłanki wniesienia skargi konstytucyjnej nie przewidują obowiązku wykazania okoliczności, iż po uwzględnieniu skargi konstytucyjnej strona skorzysta albo będzie miała prawo skorzystać z możliwości wznowienia postępowania. Na marginesie należy jeszcze odnotować – na co wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich w przedstawionym w niniejszej sprawie stanowisku (pismo RPO z 4 lutego 2020 r., s. 2) – że orzecznictwo Sądu Najwyższego uznaje dopuszczalność wznowienia postępowania po wyroku TK o sygn. K 11/15 (zob. powołane przez RPO postanowienia SN z 18 stycznia 2017 r. sygn. akt I PZ 16/17 oraz z 28 listopada 2017 r. sygn. akt III PZ 11/17).

2. Nie zgadzam się także ze stwierdzeniem Trybunału, że uzasadnienie skargi konstytucyjnej, jako „niewystarczające” czy „zdawkowe”, nie spełniało wymagania określonego w art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK.

Kwestia, czy skarga konstytucyjna czyni zadość art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK ma charakter ocenny, niemniej jednak uważam, że Trybunał powinien brać pod uwagę przede wszystkim zasadność (trafność) poruszonego przez skarżącego problemu, a nie objętość uzasadnienia, która – jako rzecz wtórna – nie powinna ważyć na niekorzyść merytorycznego rozpatrzenia skargi. Wedle utrwalonego poglądu Trybunału, uzasadnienie musi przede wszystkim precyzyjnie wskazywać co najmniej jeden argument dowodzący naruszenia określonego wzorca kontroli.

Choć uzasadnienie przedmiotowej skargi konstytucyjnej nie było rozbudowane, miejscami może chaotyczne, nie znaczy to, że nie zawierało elementów koniecznych do jej merytorycznego rozpoznania. Skarżąca podniosła ważny problem prawny oraz przywołała adekwatne dla tego problemu wcześniejsze orzecznictwo Trybunału, w tym odwołała się do wyroku TK z 22 września 2015 r. o sygn. SK 21/14. Na marginesie chciałbym zauważyć, że Prokurator Generalny w stanowisku przedstawionym w niniejszej sprawie – przywołując między innymi właśnie wyrok Trybunału o sygn. SK 21/14 – stwierdził „(…) iż zarzuty wobec art. 408 k.p.c. (…) są uzasadnione, co należy uznać za logiczną konsekwencję dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (pismo z 6 listopada 2020 r., s. 29).

Przypomnę, że Trybunał Konstytucyjny jest obowiązany samodzielnie uzasadnić określone rozstrzygnięcie, nie ograniczając się do weryfikacji stanowisk uczestników postępowania, co wynika z niekwestionowanej na gruncie naszej kultury prawnej zasady iura novit curia oraz normy wyrażonej w art. 69 ust. 1 u..o.t.p.TK, nakazującej Trybunałowi w toku postępowania zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy. Nie można zatem odmówić racji skarżącej, która w piśmie 8 lipca 2021 r. podniosła: „Żaden z [określonych w art. 53 u.o.t.p.TK] wymogów nie wskazuje na obowiązek uprawdopodobnienia czy wykazania przez skarżącego niekonstytucyjności przepisów. Ustawodawca racjonalnie bowiem zauważył, że o ile określenie kwestionowanego przepisu, wskazanie naruszonych wolności i praw oraz uzasadnienie zarzutu – pozostają w możliwościach przeciętnego zawodowego pełnomocnika, to już właściwa, dogłębna i nie budząca wątpliwości analiza skutków działania zaskarżonej normy może przekraczać możliwości pojedynczej osoby – nawet jeśli jest ona zawodowym pełnomocnikiem. (…) To Trybunał może dokonać prawidłowej i wszechstronnej oceny zaskarżonej normy prawnej (po zaczerpnięciu wskazanych w ustawie opinii Sejmu, [P]rokuratora Generalnego i RPO)…”.

Uważam, że Trybunał mógł, a nawet powinien, w oparciu o przedstawioną przez skarżącą argumentację oraz uwzględniwszy art. 69 u.o.t.p.TK – wydać wyrok w niniejszej sprawie.

Podsumowując, Trybunał – niestety po raz kolejny – pobieżnie podszedł do przedłożonego mu zagadnienia prawnego i pod nieprzekonującym pretekstem formalnym, po upływie wielu lat od wniesienia skargi konstytucyjnej, uchylił się od zajęcia merytorycznego stanowiska (por. np. zdania odrębne, które złożyłem do postanowień TK z 20 listopada 2024 r., sygn. P 1/20, OTK ZU A/2024, poz. 123 oraz z 23 października 2024 r., sygn. SK 118/20, OTK ZU A/2024, poz. 125). Budzi to mój kategoryczny sprzeciw, gdyż jest to podkopywanie zaufania obywateli do instytucji skargi konstytucyjnej, która – co wielokrotnie potwierdzenie znajdowało we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – stanowi ultima ratio ochrony interesów prawnych jednostek.

Z powyższych przyczyn zdecydowałem się na złożenie niniejszego zdania odrębnego.

Na podstawie art. 106 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393), zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2025 r. w sprawie o sygn. akt SK 92/19.

Uważam, że w niniejszej sprawie, w której TK wydał postanowienie o umorzeniu postępowania, ponieważ skarżąca m.in. nie wykazała, że doszło do naruszenia posiadanych przez nią praw lub wolności konstytucyjnych, przyczyną umorzenia powinien być brak legitymacji skargowej podmiotu skarżącego.

Zgodnie z brzmieniem art. 79 ust. 1 Konstytucji: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”.

Cytowany przepis znajduje się w rozdziale II Konstytucji, zatytułowanym: „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Zatem – zachowując konsekwencję terminologiczną – wyrażenie: „każdy” użyte w art. 79 ust. 1 Konstytucji należy rozumieć jako: „każdy człowiek i obywatel”. Rozszerzanie pojęcia „każdy” na osoby prawne lub inne podmioty niebędące „człowiekiem i obywatelem”, zgodnie z dyrektywą wykładni systemowej Konstytucji, jest nieuprawnione.

Wykładnia historyczna art. 79 ust. 1 Konstytucji prowadzi do jednoznacznego wniosku, że wolą ustrojodawcy było nadanie wyrażeniu „każdy” wyłacznie znaczenia obejmującego każdego człowieka i obywatela. Analiza stenogramów dyskusji w toku prac przygotowawczych Konstytucji dotyczących przedmiotowej regulacji nie pozostawia żadnych wątpliwości co do woli ustrojodawcy. W toku dyskusji nie pojawiło się żadne inne rozumienie wyrażenia „każdy” niż każdy człowiek i obywatel (zob. tomy: VIII, X, XI, XVIII, XXXVIII, XLIV Biuletynu KKZN). Wyrażenie „każdy” zostało przez ustrojodawcę dookreślone poprzez słowa: „czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. Stanowi to dodatkowe potwierdzenie woli ustrojodawcy, aby legitymację skargową przyznać jedynie człowiekowi i obywatelowi. Konstytucyjne wolności lub prawa przysługują bowiem, zgodnie z tytułem rozdziału II Konstytucji, właśnie człowiekowi i obywatelowi. Dodatkowe potwierdzenie intencji ustrojodawcy wynika z treści art. 30 Konstytucji, zgodnie z którym źródłem wolności i praw człowieka i obywatela jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka.

Zakładając racjonalność ustrojodawcy, nie sposób uznać w tym kontekście, że zamierzał przyznać legitymację skargową także innym podmiotom, niebędącym osobami fizycznymi. Gdyby rzeczywiście zamierzał przyznać legitymację skargową innym podmiotom niż człowiek i obywatel, to zapewne uczyniłby to expressis verbis. Analiza treści art. 93 ust. 2 Konstytucji („Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów”) prowadzi do wniosku, że ustrojodawca rozróżnia pojęcie obywateli od osób prawnych i innych podmiotów. Gdyby nie rozróżniał, zastosowałby wyrażenie „każdy”. Zakładając racjonalność ustrojodawcy w zakresie konsekwencji terminologicznej, nie sposób przyjąć, że w jednym przepisie zbiorczo określa wszystkie podmioty (zarówno obywateli jak i osoby prawne oraz inne podmioty) wyrażeniem „każdy”, a w innym przepisie tego samego aktu normatywnego dokonuje precyzyjnego rozróżnienia tych podmiotów. Analiza np. art. 203 czy art. 216 ust. 2 Konstytucji pozwala na stwierdzenie, że ilekroć ustrojodawca ma taki zamiar, to precyzuje, o jakie podmioty mu chodzi poprzez konkretne nazwanie tych podmiotów.

Na poziomie ustawowym odzwierciedleniem woli ustrojodawcy, aby legitymację skargową przyznać jedynie osobom fizycznym, jest art. 80 u.o.t.p.TK normujący możliwość zastrzeżenia nieujawniania danych osobowych skarżącego. Dane osobowe niewątpliwie ma tylko osoba fizyczna, nie zaś podmiot zbiorowy.

Analiza wypowiedzi doktryny, w szczególności w formie komentarzy do art. 79 ust. 1 Konstytucji, prowadzi do wniosku, że w komentarzach tych podkreśla się fakt umieszczenia art. 79 ust. 1 Konstytucji w rozdziale II normującym kwestie wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela, z czego zdaniem przedstawicieli doktryny jednoznacznie wynika, że „pojęcie «każdy» użyte w tym rozdziale, jeśli nic innego z przepisu nie wynika, odnosi się właśnie do każdej osoby fizycznej” (J. Trzciński, M. Wiącek, komentarz do art. 79 Konstytucji, w: L. Garlicki, M. Zubik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, Warszawa 2016, s. 896-897). Jednakże doktryna rozszerza pojęcie „każdy” na inne podmioty niebędące osobami fizycznymi. Początkowo takiemu rozszerzaniu nie towarzyszyła wnikliwa argumentacja, lecz niejako automatycznie stwierdzano, że legitymację skargową należy również przyznać podmiotom zbiorowym. Przykładowo można tu wskazać wypowiedź L. Garlickiego, który stwierdził, że „podmiotem prawa występowania ze skargą konstytucyjną jest „każdy”. Oznacza to ujęcie skargi jako prawa człowieka, a nie obywatela, co jest zdecydowanie trafne, bo szereg praw i wolności konstytucyjnych też jest w taki sposób ujętych. Podmiotami uprawnionymi mogą być przy tym nie tylko osoby fizyczne, ale też organizacje, stowarzyszenia, partie polityczne, inne osoby prawne prawa cywilnego, a może nawet – prawa publicznego, o ile tylko mogą być podmiotami określonych praw czy wolności, o których mowa w konstytucji. Punktem wyjścia dla określenia podmiotowego zakresu skargi konstytucyjnej jest bowiem określenie podmiotowego zakresu konstytucyjnych praw i wolności” (L. Garlicki, Trybunał Konstytucyjny w projekcie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, „Państwo i Prawo” 1996, nr 2, s. 13-14. Zgodnie z informacją zamieszczoną na s. 3: „Artykuł stanowi dopracowaną wersję referatu przedstawionego w dniu 10 I 1996 na Zgromadzeniu Ogólnym TK i przyjmujący za podstawę stan prac nad projektem Komisji Konstytucyjnej z dnia 6 XII 1995. Opinie i poglądy przedstawione w artykule wyrażają wyłącznie stanowisko jego autora”). W miarę upływu czasu i utrwalania się praktyki rozszerzania zakresu podmiotowego skargi konstytucyjnej, w komentarzach do art. 79 ust. 1 Konstytucji artykułowano stosowną argumentację (zob. J. Trzciński, M. Wiącek, komentarz do art. 79 Konstytucji, dz. cyt., s. 897-898).

Chociaż w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, praktycznie od początku orzekania w sprawach zainicjowanych skargą konstytucyjną, utrwaliło się rozszerzające rozumienie wspomnianego wyrażenia „każdy” jako obejmującego nie tylko osoby fizyczne, lecz także osoby prawne, to jednak nie towarzyszy temu wnikliwsze uzasadnienie prawne. Co więcej, problem ten nigdy nie był przedmiotem głębszej analizy Trybunału Konstytucyjnego. Przyznanie legitymacji skargowej podmiotom niemającym statusu „człowieka i obywatela” następowało i nadal następuje niemal automatycznie, prawem wcześniejszej praktyki orzeczniczej.

Orzekając w sprawie pierwszej skargi konstytucyjnej, w której podmiotem skarżącym była spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Trybunał (w składzie pięciu sędziów) – i tylko przy okazji analizy zasady równości – błędnie wywiódł, że podmiotem uprawnionym do wniesienia skargi jest nie tylko osoba fizyczna, lecz także osoba prawna. Stwierdził mianowicie, co następuje: „Z użytych przez ustrojodawcę określeń odnoszących się do zakresu podmiotowego konstytucyjnych wolności, praw i obowiązków najszerszy zakres mają niewątpliwie takie określenia jak «wszyscy» (w użyciu rzecz. «ogół osób» – Słownik języka polskiego, Warszawa 1984, t. III, s. 776), «nikt» («żaden człowiek, żadna osoba» – Słownik języka polskiego, Warszawa 1984, t. II, s. 379) i «każdy» (w użyciu rzeczowym «każdy poszczególny człowiek» – Słownik języka polskiego, Warszawa 1984, t. I, s. 906). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w obecnym składzie, skoro ustrojodawca użył w nowej Konstytucji RP, w odniesieniu do zakresu podmiotowego zasady równości, określeń «wszyscy» i «nikt», a nie innych stosowanych w tekście konstytucji określeń (np. «obywatel», «człowiek»), nie można twierdzić, jak to miało miejsce pod rządami art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, że zasada ta stosuje się dzisiaj jedynie do obywateli. Przyjąć raczej należy, że zakres podmiotowy zasady równości rozciągnięty został w art. 32 na «ogół osób», objął więc tak osoby fizyczne jak i prawne. Umieszczenie przepisu wyrażającego zasadę równości w rozdziale II konstytucji zatytułowanym «Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela» nie może mieć tutaj rozstrzygającego znaczenia. Skoro bowiem przepis konstytucji z językowego punktu widzenia nie budzi wątpliwości, argumentum a rubrica (argument odwołujący się do systematyki ustawy zasadniczej) powinien ustąpić. Poza tym w odniesieniu do postanowień Konstytucji RP w doktrynie został wyrażony pogląd, że np. określenie «każdy» w kontekście art. 79 ust. 1, zamieszczonego również w jej rozdziale II, a stanowiącego, że: «każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo (...) wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego (...)», powinno być rozumiane szeroko, co pozwala np. na nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniesionej nie tylko przez osobę fizyczną, ale także osobę prawną” (wyrok TK z 24 lutego 1999 r., sygn. SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24).

Trybunał Konstytucyjny w dalszej części swego uzasadnienia argumentował, że: „[k]westia zakresu podmiotowego zasady równości wyrażonej w art. 32 nabiera szczególnego znaczenia przy orzekaniu w sprawach skarg konstytucyjnych. Z jednej strony bowiem termin «każdy» użyty w art. 79 ust. 1 nie budzi wątpliwości w tym sensie, że obejmuje on nie tylko osoby fizyczne, ale także osoby prawne. Gdyby teraz – z drugiej strony przyjąć, że podmioty korzystające z legitymacji do wszczęcia postępowania na skutek skargi konstytucyjnej należy traktować inaczej w zakresie równości wobec prawa, to takie rozumienie omawianej zasady mogłoby budzić poważne wątpliwości” (tamże).

W kontekście zacytowanego poglądu Trybunału Konstytucyjnego należy zwrócić uwagę, że nawet na gruncie przytoczonych słownikowych znaczeń przez termin „każdy” rozumie się „każdy poszczególny człowiek”. Wbrew temu, przytoczonemu przez siebie rozumieniu słownikowemu, pięcioosobowy skład Trybunału Konstytucyjnego, orzekający w sprawie o sygn. SK 4/98, stwierdził, że zakres terminu „każdy” obejmuje każdą osobę fizyczną i każdą osobę prawną, a należy zignorować argumentum a rubrica. Nie sposób zgodzić się z takim rozumowaniem.

Nie jest argumentem prawnym okoliczność utylitarna, że rozszerzająca wykładnia uzasadniona jest tym, iż szerokie rozumienie terminu „każdy” „pozwala np. na nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniesionej nie tylko przez osobę fizyczną, ale także przez osobę prawną”. Nie sposób przy tej okazji nie zauważyć, że w obowiązującej Konstytucji brak jest analogicznych do przewidzianych dla „człowieka i obywatela” procedur, które w zbliżony sposób pozwalałyby na ochronę praw podmiotów zbiorowych. Nie jest jednak dobrym rozwiązaniem w tej sytuacji wtłaczanie niejako „na siłę” podmiotów zbiorowych w procedury przewidziane dla „człowieka i obywatela”. Oznaczałoby to w praktyce pozakonstytucyjne przyznanie tym podmiotom zbiorowym de facto praw i wolności zastrzeżonych konstytucyjnie tylko dla „człowieka i obywatela”. W istocie zamazuje to, a nawet niszczy, sens skargi konstytucyjnej. Tylko odpowiednia zmiana przepisów konstytucyjnych mogłaby odpowiedzieć na wynikającą z praktyki potrzebę objęcia ochroną podmiotów zbiorowych za pomocą skargi konstytucyjnej. Gdyby został poszerzony zakres podmiotowy skargi poprzez wskazanie konkretnych podmiotów, którym przysługuje legitymacja skargowa, wówczas w sposób jednoznaczny usunęłoby to wątpliwości co do tej kwestii.

W obecnym stanie prawnym Trybunał Konstytucyjny powinien zwrócić uwagę na możliwość szerszego wykorzystania możliwości wnoszenia wniosku przez podmioty określone w art. 191 Konstytucji. W wielu wypadkach pozwalałoby to na uruchomienie trybu kontroli przed Trybunałem bez konieczności uciekania się do skargi konstytucyjnej.

Rozwiązanie problemu braku procedur przeznaczonych dla podmiotów zbiorowych analogicznych do skargi konstytucyjnej czeka na swe pilne rozwiązanie, np. przez konstytucyjne rozszerzenie jej zakresu podmiotowego. Ma to swoje znaczenie wobec znacznej liczby skarg konstytucyjnych wnoszonych do Trybunału Konstytucyjnego przez podmioty zbiorowe. W obecnej sytuacji sam Trybunał przyznaje zdolność skargową osobom prawnym, ale jest zmuszony do każdorazowego decydowania, którym osobom prawnym przyznać tę zdolność, a którym tej zdolności odmówić. Zgodnie z wykształconą praktyką orzeczniczą Trybunał Konstytucyjny zasadniczo przyznaje taką zdolność podmiotom prywatnym, a odmawia podmiotom publicznym, czym w praktyce tworzy pozakonstytucyjną procedurę rozróżniania podmiotów legitymowanych i nielegitymowanych do wniesienia skargi konstytucyjnej. Analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do kwestii legitymacji skargowej podmiotów zbiorowych prowadzi do wniosku, że na tym tle niejednokrotnie ujawniała się różnica zdań, w szczególności co do legitymacji skargowej podmiotów publicznych. Aby uzasadnić możliwość przyznania legitymacji skargowej podmiotom publicznym, zaczęto dokonywać rozróżnienia na sferę imperium i sferę dominium tych podmiotów. To jeszcze bardziej komplikuje kwestię decyzji, któremu podmiotowi przyznać legitymację skargową, a któremu jej odmówić. Ze względu na brak podstawy prawnej, a jedynie powoływanie się na wypracowywane w orzecznictwie kryteria, za pomocą których przyznawana jest lub nie jest przyznawana legitymacja skargowa podmiotom prawa publicznego, może dochodzić do nierównego traktowania tych podmiotów.

W sytuacji podmiotów zbiorowych, w tym osób prawnych, za jedynych uprawnionych do wniesienia skargi konstytucyjnej można by uznać osoby fizyczne, będące właścicielami akcji, udziałów, wkładów itp. indywidualnych tytułów prawnych. I tylko takie osoby mogłyby w zgodzie z Konstytucją – o ile udowodnią, że ostateczne decyzje podjęte wobec tych podmiotów zbiorowych, w których posiadają tytuły prawne, naruszają ich wolności i prawa konstytucyjne – wnieść skargę konstytucyjną. Konieczna jest w tym wypadku jednak odpowiednia zmiana przepisów konstytucyjnych, które powinny taką możliwość przewidywać. W obecnym stanie prawnym jest to niemożliwe.

Biorąc pod uwagę powyższe uważam, że Trybunał powinien stwierdzić, iż skarżąca. nie posiada legitymacji skargowej, czego skutkiem jest konieczność umorzenia niniejszego postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

Z tych względów zgłosiłam zdanie odrębne.