Na podstawie art. 106 ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) zgłaszam zdanie odrębne do postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2024 r. (sygn. P 1/20) oraz do jego uzasadnienia.

Uważam, że w niniejszej sprawie decyzja Trybunału o umorzeniu postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK jest błędna. Moim zdaniem sprawa powinna podlegać merytorycznemu rozpoznaniu.

Na wstępie należy przypomnieć, że pytanie prawne Wojskowego Sądu Garnizonowego we Wrocławiu zostało przedstawione Trybunałowi Konstytucyjnemu w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym:

Osoba skazana wyrokiem Sądu Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu z 4 stycznia 1995 r. (sygn. akt So 172/94) za przestępstwo z art. 168 § 2 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94, ze zm.; dalej: d.k.k.) złożyła do Wojskowego Sądu Garnizonowego we Wrocławiu wniosek o wyłączenie jej danych z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (dalej: Rejestr).

Rejestr został utworzony ma mocy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz. U. poz. 862, ze zm.; obowiązujący tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r. poz. 560; dalej: ustawa z 2016 r.), która weszła w życie 1 października 2017 r. Dzieli się on na Rejestr z ograniczonym dostępem oraz Rejestr publiczny.

Na mocy art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z 2016 r. zamieszcza się w Rejestrze publicznym m.in. informację o skazaniu z art. 168 § 2 d.k.k. Z kolei w myśl art. 29 ust. 2 ustawy z 2016 r. osoba skazana z art. 168 § 2 d.k.k. może wystąpić do sądu o wyłączenie zamieszczenia danych tej osoby w Rejestrze publicznym tylko wtedy, gdy zachodzi wyjątkowy przypadek, uzasadniony wyłącznie dobrem małoletniego pokrzywdzonego.

Istotą przedstawionego pytania prawnego były:

– po pierwsze – dopuszczalność umieszczenia w Rejestrze publicznym informacji o skazaniu z art. 168 § 2 d.k.k. i to przed ustanowieniem tego Rejestru;

– po drugie – ograniczenie przez ustawodawcę podstaw ubiegania się przez osobę skazaną z art. 168 § 2 d.k.k. do wykreślenia o niej informacji z Rejestru publicznego.

Trybunał umorzył postępowanie z następujących powodów:

– niespełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego w odniesieniu do art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z 2016 r.;

– niespełnienie przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego w odniesieniu do art. 29 ust. 2 ustawy z 2016 r.;

– nieuzasadnienie sformułowanych zarzutów w odniesieniu do niezgodności zakwestionowanych przepisów z powołanymi przez sąd pytający wzorcami kontroli.

W mojej ocenie Trybunał nie zrozumiał zagadnień prawnych przedstawionych przez sąd pytający, a także dość pobieżnie przeanalizował uzasadnienie rozpatrywanego pytania prawnego.

Po pierwsze – wątpliwości sądu pytającego dotyczyły w pierwszej kolejności obligatoryjnego zamieszczenia w Rejestrze publicznym informacji o przestępstwach popełnionych zanim tenże Rejestr został ustanowiony. Innymi słowy, osoba popełniająca przestępstwo i skazana przed uchwaleniem ustawy z 2016 r. (in casu: skazany dopuścił się czynu zabronionego w 1994 r. i został skazany w 1995 r.) nie mogła mieć świadomości, że jednym z – ujmując szeroko – środków karnych w przyszłości (ale nie znanym prawu w momencie wyrokowania wobec niej) będzie umieszczenie jej danych w Rejestrze publicznym. Nie wchodząc w analizę motywów ustawodawcy, należy zwrócić uwagę, że ustawa z 2016 r. swoim zasięgiem normatywnym działa nie tylko na przyszłość (co samo w sobie nie budzi jeszcze wątpliwości), ale również w odniesieniu do zdarzeń (skazań), które nastąpiły w przeszłości w myśl zasady lex nova cum effectus retro (co – z uwagi na represyjny charakter ustawy z 2016 r. – może już budzić kontrowersje natury konstytucyjnej). Wbrew stanowisku Trybunału kontrola art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z 2016 r. nie była „oderwana” od rozpatrywanej przez sąd pytający sprawy. Ewentualna negatywna ocena zakwestionowanego przepisu prowadziłaby bowiem do odpadnięcia podstawy prawnej wpisu do Rejestru publicznego osób skazanych z art. 168 § 2 d.k.k., co w realiach sprawy rozpatrywanej przez sąd pytający skutkowałoby postanowieniem o wykreśleniu informacji o wnioskodawcy z Rejestru publicznego (argumentum ex art. 190 ust. 4 in fine Konstytucji, który stanowi: „Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania ” [podkr. wł. – A.Z.]).

Po drugie – pytanie prawne dotyczyło także ograniczonej podstawy do wnioskowania o usunięcie danych z Rejestru publicznego. Także i tu – wbrew stanowisku Trybunału – kontrola art. 29 ust. 2 ustawy z 2016 r. nie była „oderwana” od rozpatrywanej przez sąd pytający sprawy. Ewentualna negatywna ocena zakwestionowanego przepisu prowadziłaby bowiem do możliwości oceny przez sąd innych przesłanek pod kątem badania zasadności wniosku o wykreślenie z Rejestru publicznego.

Po trzecie – i niezależnie od powyższego – zarzucanie przez Trybunał sądowi pytającemu, że nie przedstawił w pytaniu prawnym wywodu na temat wpływu ewentualnego wyroku TK na wynik rozpatrywanej przez ten sąd sprawy jest przejawem braku lojalności procesowej Trybunału. Przypomnieć bowiem należy, że zgodnie z art. 60 ust. 2 u.o.t.p.TK, jeżeli pytanie prawne nie spełnia wymagań przewidzianych w u.o.t.p.TK, a usunięcie braków jest możliwe, Prezes Trybunału wydaje zarządzenie, w którym wzywa do ich usunięcia w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia tego zarządzenia. Istotnie, art. 52 ust. 2 pkt 5 u.o.t.p.TK wskazuje na wymóg wyjaśnienia, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało przedstawione. Brak takowego jest jednakże usuwalny, więc dziwi, że na etapie oceny formalnej pytania nie doszło do wezwania sądu pytającego w tym zakresie. Widocznie Prezes Trybunału uznał, że pytanie nie było obarczone tym brakiem. Nota bene – w mojej ocenie – z dokładnej analizy uzasadnienia pytania prawnego można odczytać odnośne motywy, które czynią zadość art. 52 ust. 2 pkt 5 u.o.t.p.TK.

Po czwarte – w myśl art. 52 ust. 2 pkt 4 u.o.t.p.TK pytanie prawne zawiera sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego oraz jego uzasadnienie, z powołaniem argumentów lub dowodów na jego poparcie. W żadnej jednostce redakcyjnej art. 52 u.o.t.p.TK, ani w jakimkolwiek innym przepisie dotyczącym postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, nie ma regulacji określającej „limit dolny” objętości uzasadnienia pytania prawnego, od którego uzależnione byłoby rozpoznanie merytoryczne tego środka prawnego przez Trybunał. Nota bene w orzeczeniach dotyczących skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny już wyraźnie zwrócił uwagę, że „o dopuszczalności orzekania merytorycznego w sprawie zainicjowanej skargą konstytucyjną nie decyduje objętość jej uzasadnienia, lecz zasadność (trafność) poruszonego przez skarżącego problemu (…). Trybunał Konstytucyjny jest zaś obowiązany samodzielnie uzasadnić określone rozstrzygnięcie, nie ograniczając się do weryfikacji stanowisk uczestników postępowania, co wynika z niekwestionowanej na gruncie naszej kultury prawnej zasady iura novit curia oraz normy wyrażonej w art. 69 ust. 1 uotpTK, nakazującej Trybunałowi w toku postępowania zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy” (wyroki z 15 grudnia 2020 r., sygn. SK 12/20, OTK ZU A/2021, poz. 2 oraz 22 czerwca 2022 r., sygn. SK 3/20, OTK ZU A/2022, poz. 46). Stanowisko to mutatis mutandis można odnieść także do pytania prawnego (por. moje zdanie odrębne do postanowienia TK z 12 października 2022 r., sygn. P 5/22, OTK ZU A/2022, poz. 61), zwłaszcza że Wojskowy Sąd Garnizonowy we Wrocławiu – właśnie w myśl zasady iura novit curia – przedstawił uzasadnienie w odniesieniu do sformułowanych przez niego wątpliwości względem art. 29 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z 2016 r. w kontekście powołanych wzorców konstytucyjnych i prawnomiędzynarodowych. Innymi słowy, uzasadnienie pytania prawnego nie było rozwlekłe, przeciwnie – zostało napisane zwięźle, zawierało elementy konieczne do jego merytorycznego rozpoznania, wskazywało na ważne problemy prawne i przedstawiało istotne informacje na poparcie wątpliwości konstytucyjnych. Trybunał mógł więc – w oparciu o przedstawione pytanie oraz na podstawie art. 68 u.o.t.p.TK – wydać wyrok w niniejszej sprawie.

Podsumowując, Trybunał – niestety, po raz kolejny – pobieżnie podszedł do przedłożonych mu zagadnień prawnych i pod nieprzekonującym pretekstem formalnym uchylił się od zajęcia merytorycznego stanowiska. Budzi to mój kategoryczny sprzeciw, gdyż jest to podkopywanie zaufania sądownictwa do instytucji pytania prawnego, która – co wielokrotnie potwierdzenie znajdowało we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – stanowi pożądany środek korygowania błędów prawodawcy na etapie stosowania prawa przez sądy.

Z powyższych przyczyn zdecydowałem się na złożenie niniejszego zdania odrębnego.