1. W skardze konstytucyjnej Zdzisława Z. złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 7 listopada 2000 r. zarzucono, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. b i ust. 3 pkt 1 oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 950 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 oraz art. 178 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jako ostateczne orzeczenie o przysługujących mu prawach i wolnościach konstytucyjnych skarżący wskazał decyzję Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z 3 listopada 1998 r. (Nr 12879/K-399444/98), na mocy której został pozbawiony uprawnień przysługujących mu z tytułu pobytu w hitlerowskim obozie koncentracyjnym. Po rozpatrzeniu sprawy decyzja ta została utrzymana w mocy przez Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z 22 listopada 1999 r. (Nr WU-V/K0261/K-399444/17.807/99), zaś skarga złożona przez skarżącego do Naczelnego Sądu Administracyjnego została oddalona wyrokiem tegoż Sądu z 30 czerwca 2000 r. (sygn. V SA 3063/99). Zdaniem skarżącego, wyrażonym w piśmie z 16 stycznia 2001 r., wspomniane rozstrzygnięcia organów władzy publicznej prowadzą do naruszenia zasady ochrony praw legalnie nabytych w związku z zastosowaniem niedookreślonych przepisów prawa. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie prawa do równego traktowania przez władze publiczne i zakazu dyskryminacji, którego to naruszenia upatrywał w możliwości jednoczesnego prowadzenia przez organy władzy publicznej dwóch postępowań, których przedmiotem są te same okoliczności faktyczne – z jednej strony postępowania przed Kierownikiem Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie zakwestionowanej ustawy, z drugiej strony postępowania w przedmiocie odpowiedzialności sędziego w związku z wykonywaniem przez niego zawodu na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1998 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25). Skarżący podniósł także, iż pozbawienie go uprawnień przysługujących z tytułu pobytu w obozie koncentracyjnym narusza prawo niezawisłości sędziowskiej poprzez stawianie zarzutu z faktów wykonywania w latach 1944-1956 zawodu sędziego. W piśmie z 21 stycznia 2001 r. skarżący wskazał dodatkowo na naruszenie przysługującego mu prawa do ochrony czci i dobrego imienia (art. 47 Konstytucji RP) oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 4 Konstytucji RP).

Uzasadniając zarzut niezgodności zakwestionowanych przepisów ustawy z Konstytucją RP skarżący stwierdził, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. b zakwestionowanej ustawy posługuje się niedookreślonym zwrotem “pełnienia służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji”, co skutkuje dowolność interpretacyjną organów administracji stosujących tę regulację. Ponadto zdaniem skarżącego treść art. 21 ust. 3 pkt 1 ustawy prowadzi do naruszenia zasady równości, różnicuje bowiem sytuację prawną osób znajdujących się w podobnej sytuacji. W szczególności przepis ten jako jedyną przesłankę egzoneracyjną przewiduje okoliczność, iż osoba pełniąca służbę lub funkcję w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji została tam skierowana lub zwerbowana przez organizacje niepodległościowe. Nie obejmuje natomiast sytuacji, gdy osoby takie nie stosowały faktycznie represji. Skarżący zarzucił także, iż zakwestionowany art. 21 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy sprzeczny jest z zasadą niezawisłości sędziego określoną w art. 178 Konstytucji RP. Regulacja ta łączy bowiem negatywne konsekwencje w zakresie uprawnień dla osób represjonowanych z samym faktem zatrudnienia na stanowisku sędziowskim, bez potrzeby badania wydawanych przez konkretną osobę orzeczeń. Skarżący podniósł także, iż niedopuszczalnym jest dokonywanie weryfikacji tych orzeczeń przez organ administracji jakim jest Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, zwłaszcza w sytuacji gdy obowiązuje szczególna procedura ustalania przypadków naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej przewidziana w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

2. Postanowieniem z 16 lutego 2001 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej stwierdzając w szczególności, iż skarżący, mimo wezwania, nie określił sposobu, w jaki wskazane przez niego rozstrzygnięcia władzy publicznej prowadzą do naruszenia prawa do ochrony czci i dobrego imienia, prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, iż powołana przez skarżącego zasada niezawisłości sędziowskiej wynikająca z art. 178 Konstytucji RP nie określa żadnego prawa lub wolności o charakterze podmiotowym, których naruszenie mogłoby stanowić podstawę do wystąpienia ze skargą konstytucyjną.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady równości Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż samodzielnie zarzut ten nie może stanowić podstawy skargi konstytucyjnej, ponadto zaś w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania wstępnego ma on charakter oczywiście bezzasadny. Skarżący nie sprecyzował bowiem, w jaki sposób stosowanie zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej regulacji miałoby prowadzić do niedopuszczalnego zróżnicowania sytuacji prawnej skarżącego.

Oceniając zarzut naruszenia zasady dostatecznej określoności Trybunał uznał natomiast, iż zasada ta nie stanowi źródła podmiotowych praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym, a ponadto w sprawie stanowiącej podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną, znaczenie i zakres zakwestionowanych regulacji nie budziły wątpliwości interpretacyjnych.

3. Na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego skarżący wniósł zażalenie, w którym podniósł, iż Trybunał wbrew treści art. 36 ust. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, za podstawę odmowy równocześnie przyjął nieusunięcie w terminie braków formalnych skargi oraz jej oczywistą bezzasadność. Zdaniem skarżącego przyjęcie pierwszej z powyższych przesłanek uniemożliwia dokonanie oceny skargi pod kątem jej ewentualnej oczywistej bezzasadności.

Ponadto skarżący podniósł, iż Trybunał Konstytucyjny oceniając podstawy skargi konstytucyjnej pominął wskazany w tej skardze zarzut naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego i wynikających z niej praw podmiotowych. Skarżący wskazał także, iż według poglądów prezentowanych w doktrynie oraz orzecznictwie TK, zasady ustrojowe mogą stanowić samodzielną podstawę skargi konstytucyjnej, co odnosi się w szczególności do zasady równości oraz zasady pewności prawa a także zaufania obywateli do państwa, sprawiedliwości społecznej, prawa do ochrony praw słusznie nabytych.

Skarżący podkreślił, iż problem niedookreśloności zakwestionowanego w skardze art. 21 ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, polega na tym, iż przepis ten wspomina o stanowisku, służbie lub funkcji związanych ze stosowaniem represji, zaś jedynym stanowiskiem zajmowanym przez skarżącego było stanowisko sędziego sądu powszechnego.

Skarżący wskazał ponadto, iż naruszeniem prawa do ochrony praw legalnie nabytych było pozbawienie go uprawnień kombatanckich, przyznanych aktem prawnym o randze ustawy.

Odnosząc się do sposobu uzasadnienia naruszenia zasady równości skarżący stwierdził, iż możliwość prowadzenia na podstawie zakwestionowanej ustawy postępowania w sprawie uprawnień kombatanckich zasadniczo różnicuje sytuację sędziów, w stosunku, do których orzekanie we wszystkich sprawach związanych z odpowiedzialnością z tytułu wykonywanego zawodu zastrzeżono dla organów przewidzianych w ustawie o ustroju sądów powszechnych. Naruszenia zasady równości skarżący dopatruje się także w tym, iż w stosunku do niego ograniczono stosowanie zasady ne bis in idem, zagwarantowanej wszystkim innym obywatelom.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w konstytucji. Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych praw jednostki, z tego względu zarzut naruszenia normy prawa przedmiotowego nie może stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej. Skarżący powinien wskazać prawa podmiotowe naruszone przez zakwestionowany akt normatywny. W świetle art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym który stanowi, że skarga konstytucyjna powinna wskazywać nie tylko, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały – zdaniem skarżącego – naruszone, ale również wskazać sposób naruszenia tych praw. W myśl przepisów powołanej ustawy, jeżeli skarżący przedstawia zarzut naruszenia wielu praw lub wolności konstytucyjnych, powinien on wskazać sposób naruszenia każdego z tych praw.

W myśl art. 36 w zw. z art. 49 ustawy, Trybunał Konstytucyjny, dokonując wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej bada, czy skarga konstytucyjna spełnia wymagania formalne określone w ustawie. Trybunał Konstytucyjny bada również, czy przedstawione zarzuty nie są oczywiście bezzasadne. Jeżeli skarga konstytucyjna nie odpowiada warunkom formalnym, sędzia Trybunału Konstytucyjnego wzywa do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. Jeżeli skarga jest oczywiście bezzasadna lub braki nie zostały usunięte w określonym terminie, sędzia Trybunału wydaje postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Fakt, że skarżący nie usunął braków formalnych skargi, przesądza o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego fakt ten nie stoi jednak na przeszkodzie w formułowaniu ocen dotyczących zasadności przedstawionych zarzutów w uzasadnieniu postanowienia o odmowie nadania biegu skardze konstytucyjnej, w sytuacji, w której ich bezzasadność ma charakter oczywisty.

2. W petitum skargi skarżący zarzucił niezgodność zaskarżonych przepisów z art. 2, art. 32 oraz art. 178 Konstytucji. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej oraz z pisma skarżącego z 16 stycznia 2001 r., uzupełniającego braki formalne skargi wynika, że skarżący wskazuje jako podstawę skargi konstytucyjnej:

1) wymóg określoności regulacji prawnych,

2) zasadę równości,

3) zasadę niezawisłości sędziowskiej oraz

4) zasadę ochrony praw nabytych.

W piśmie z 21 stycznia 2001 r. skarżący przedstawił ponadto zarzut naruszenia prawa do ochrony prawnej czci (art. 47 Konstytucji) oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 5 Konstytucji).

3. Trybunał Konstytucyjny, w składzie rozpoznającym zażalenie skarżącego, uznał, iż zasadne było zakwestionowanie stanowiska wyrażonego w postanowieniu z 16 lutego 2001 r., w myśl którego zarzut naruszenia zasady równości “samodzielnie nie może stanowić podstawy wystąpienia ze skargą konstytucyjną (...) a jej powołanie w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest wyłącznie wówczas, gdy zostanie wskazane to podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona”. Na poparcie tej tezy przytoczono liczne postanowienia Trybunału Konstytucyjnego, trzeba jednak odnotować, że formułowane jest też stanowisko przeciwne, o mniejszym stopniu kategoryczności (por. postanowienia TK z: 1 września 1998 r., sygn. Ts 107/98, OTK ZU Nr I/1999, Suplement, poz. 79; 16 stycznia 2001 r., sygn. 84/00, OTK ZU Nr 5/2001, poz. 130; 28 lutego 2001 r., sygn. Ts 102/00, niepubl.). Co ważniejsze, w wyroku z 12 grudnia 2000 r. (sygn. SK 9/00, OTK ZU Nr 8/2000, poz. 297) nie tylko dopuszczono do merytorycznego rozpoznania skargę konstytucyjną opartą wyłącznie na zarzucie naruszenia art. 32 Konstytucji RP, ale także orzeczono niekonstytucyjność badanego przepisu. W uzasadnieniu wskazano, iż “wydanie orzeczenia o zakwestionowanym w skardze konstytucyjnej akcie normatywnym jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności skarżącego”, a nie wdawano się w rozważania nad ogólnym zakresem dopuszczalności powoływania art. 32 jako podstawy skarg konstytucyjnych. Podobne podejście zaznaczyło się w postanowieniu z 18 kwietnia 2000 r. (sygn. SK 2/99, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 92), które dotyczyło zresztą materii analogicznych do podnoszonych w niniejszej skardze. Trybunał Konstytucyjny nie stwierdził niedopuszczalności oparcia skargi na zarzucie naruszenia art. 32, natomiast – powołując wcześniejsze orzeczenia – uznał, że konstytucyjność przepisów zakwestionowanych w skardze została już potwierdzona we wcześniejszych orzeczeniach, a tym samym orzekanie ponowne byłoby zbędne.

Zważyć przede wszystkim należy, że art. 32 Konstytucji RP gwarantuje “wszystkim” prawo do równego traktowania przez władze publiczne, co ustanawia także obowiązek równego traktowania przez ustawodawcę. Zasada równości odnosi się więc do tego samego kręgu podmiotów, które – z mocy art. 79 Konstytucji RP – są uprawnione do wnoszenia skarg konstytucyjnych, bo określenia “wszyscy” i “każdy” mają ten sam zakres znaczeniowy. Jest oczywiste, że równość należy postrzegać w kategoriach zasady systemu praw i wolności jednostki, odnoszącej się do całego systemu tych praw i wolności oraz wyznaczającego sposób stosowania poszczególnych konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności. Nie przekreśla to jednak zasadności wydobywania z art. 32 także innych treści i uznawaniu go za samodzielną podstawę praw jednostki.

Takie rozumienie art. 32 Konstytucji RP ma doniosły efekt ochronny, bo pozwala na odniesienie nakazu równego traktowania do wszystkich działań ustawodawcy, których efektem jest różnicowanie sytuacji prawnej adresatów norm prawnych, niezależnie od tego, czy działania te dotykają równocześnie innych, konkretnych praw lub wolności, gwarantowanych konstytucyjnie. Trybunał Konstytucyjny nie zaprzecza, że z reguły art. 32 jest stosowany niesamoistnie, bo na tle czy w związku z konkretnymi prawami lub wolnościami, do naruszenia których doszło w wyniku nierównego potraktowania podmiotów tych praw i wolności. W takim ujęciu art. 32 Konstytucji RP był już wielokrotnie stosowany jako jeden z wzorców kontrolnych przy rozstrzyganiu skarg konstytucyjnych. Nie zawsze jednak prawa i wolności jednostki mają bezpośrednią rangę konstytucyjną, bo nie ma przeszkód, by ustawodawca zwykły statuował różnego rodzaju uprawnienia jednostki bez wyraźnego odniesienia do konstytucyjnych przepisów o prawach i wolnościach. Zarazem nie ulega wątpliwości, że także w razie ustanowienia uprawnienia jednostki tylko na poziomie ustawowym, obowiązkiem ustawodawcy jest dochowanie nakazu równego traktowania adresatów stanowionych przez siebie przepisów. Art. 32 ust. 1 Konstytucji RP mówi bowiem ogólnie o równości wobec prawa, prawie do równego traktowania i zakazie dyskryminacji, w żaden sposób nie ograniczając ich stosowania tylko do ochrony praw i wolności konstytucyjnie gwarantowanych. Tak też rozumie to Trybunał Konstytucyjny, bo wielokrotnie – przy rozpoznawaniu wniosków i pytań prawnych – wydawał orzeczenia oparte wyłącznie na zarzucie naruszenia zasady równości.

Ustalenia powyższe rzutują na określenie zakresu podstaw skargi konstytucyjnej. Jest niewątpliwe, że we wszystkich sytuacjach, gdy – w wyniku nierównego traktowania – dochodzi do naruszenia jednego z praw czy wolności gwarantowanych konstytucyjnie, obowiązkiem skarżącego jest powołanie tego konkretnego prawa czy wolności, a dopiero na tym tle dopuszczalne jest postawienie zarzutu naruszenia art. 32 Konstytucji RP. Natomiast w sytuacji, gdy zakwestionowana regulacja nie dotyka w sposób bezpośredni żadnego z konkretnych praw czy wolności gwarantowanych konstytucyjnie, ale różnicuje sytuację prawną swoich adresatów, nie można wykluczyć oparcia skargi konstytucyjnej wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa do równego traktowania, a więc art. 32 Konstytucji RP.

W sprawie będącej przedmiotem rozpoznania wstępnego występuje wyżej omówiona sytuacja. Skarżący podniósł szereg zarzutów odnośnie ustawowego ujęcia prawa do świadczeń kombatanckich. Konstytucja z 1997 r. nie formułuje “prawa do świadczeń kombatanckich” jako jednego z praw jednostki. Ogólny obowiązek ustanowienia tych świadczeń można wprawdzie wyprowadzić z art. 19 Konstytucji RP, ale przepis ten wyraża zasadę polityki państwa, nie jest bezpośrednim źródłem praw jednostki i nie może stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej (por. postanowienie z 18 kwietnia 2000 r., SK 2/99, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 92). Tym samym ukształtowanie świadczeń kombatanckich pozostawione jest decyzjom ustawodawcy, zarazem jednak ustawodawca ma przy tym obowiązek dochowania nakazu równego traktowania tych wszystkich osób, które – spełniając kryterium “podobieństwa” – zaliczają się do tej samej klasy podmiotów, a naruszenie tego nakazu może stanowić podstawę do wniesienia skargi konstytucyjnej.

4. W świetle powyższych rozważań powołanie zasady równości jako samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej nie wyklucza nadania biegu skardze. Trybunał Konstytucyjny nie może jednak nadać biegu skardze konstytucyjnej, ponieważ rozpoznawana skarga nie spełnia wszystkich przesłanek dopuszczalności określonych w ustawie z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

W ocenie skarżącego naruszenie zasady równości w rozpoznawanej sprawie obejmuje dwa aspekty. Z jednej strony, prawodawca, przez zbyt wąskie ujęcie zaskarżonego art. 21 ust. 3 pkt 1, w sposób nieuzasadniony różnicuje osoby biorące udział w stosowaniu represji wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczpospolitej Polskiej, spełniające przesłanki określone w art. 21 ust. 2 pkt 4 ustawy o kombatantach, wyłączając część z nich z zakresu działania tego przepisu. Z drugiej strony, prawodawca traktuje sędziów odmiennie niż pozostałych obywateli, dopuszczając dwukrotne prowadzenie postępowania w tej samej sprawie. Obok postępowania w przedmiocie utraty uprawnień z tytułu pobytu w obozie koncentracyjnym, uregulowanego w ustawie o kombatantach, uprawnione do tego organy mogą prowadzić postępowanie w sprawie pozbawienia sędziów uprawnień związanych ze stanem spoczynku, uregulowane w ustawie z dnia 17 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 98, poz. 607).

Pierwszy z wymienionych zarzutów dotyczących naruszenia zasady równości jest w swojej istocie zbieżny z zarzutem przedstawionym w sprawie K. 11/99 wobec art. 1 pkt 3 litera b ustawy z dnia 4 marca 1999 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. Nr 77, poz. 862). Powołany przepis zmienił ustawę z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego między innymi przez skreślenie pkt 2 w art. 21 ust. 3. Do czasu wejścia w życie tego przepisu osoby wymienione w art. 21 ust. 2 pkt 4 powołanej ustawy o kombatantach zachowywały uprawnienia kombatanckie, jeżeli udowodniły, że podczas pełnienia służby lub funkcji w wymienionych w przepisie strukturach, jednostkach i stanowiskach, wykonywały wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem organizacji oraz osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Od chwili wejścia w życie ustawy z 4 marca 1999 r. zainteresowane osoby utraciły możliwość udowodnienia wymienionych okoliczności w celu zachowania uprawnień kombatanckich. W ocenie Prezydenta RP takie rozwiązanie wprowadzało zasadę odpowiedzialności zbiorowej, naruszając zasadę równości. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15 września 1999 r. uznał zakwestionowany przez Prezydenta RP art. 1 pkt 3 lit b ustawy z 4 marca 1999 r., skreślający możliwość udowodnienia okoliczności powołanych wyżej, za zgodny z zasadą równości, uznając że natura struktur, jednostek i stanowisk organizacyjnych, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 4 lit a)-b) ustawy o kombatantach była tego rodzaju, że przesądzała o negatywnej ocenie każdej formy zatrudnienia i uczestnictwa. W najlepszym przypadku można było mówić o biernym uczestnictwie w realizowaniu określonych zadań lub milczącym akceptowaniu takiej działalności (OTK ZU Nr 6/1999, s. 625).

W myśl art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W świetle przedstawionych okoliczności wydanie orzeczenia w sprawie zgodności zaskarżonych przepisów z art. 32 Konstytucji, jest zbędne. Z tego względu Trybunał Konstytucyjny nie może nadać biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do przedstawionego zarzutu.

Skarżący nie uzasadnia szerzej drugiego z wymienionych wyżej zarzutów dotyczących naruszenia zasady równości. Nie podlega dyskusji, że przedmiot postępowania w sprawie pozbawienia uprawnień kombatanckich, uregulowanego w ustawie o kombatantach, jest całkowicie odmienny od przedmiotu postępowania w sprawie pozbawienia sędziów uprawnień związanych ze stanem spoczynku, uregulowanego w ustawie z 17 grudnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1998 r. Nr 98, poz. 607). Przedstawiony przez skarżącego zarzut różnicowania obywateli poprzez możliwość dwukrotnego prowadzenia postępowania w sprawie tych samych okoliczności jest oczywiście bezzasadny.

5. Skarżący kwestionuje zgodność zaskarżonych przepisów z wymogiem określoności regulacji prawnych oraz prawem do ochrony praw nabytych.

Trybunał Konstytucyjny nie wnika tu w problem, czy i w jakim zakresie zarzut naruszenia prawa do ochrony praw nabytych może stanowić samoistną podstawę skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje wyrażony w zaskarżonym postanowieniu pogląd, iż z punktu widzenia zakresu zastosowania zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej regulacji, nie budzi trudności zakwalifikowanie jednostki organizacyjnej jaką była 3 Sekcja Wydziału Karnego Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Nie kwestionuje tego także sam skarżący. Zajmowanie więc w tej sekcji stanowiska związanego z wydawaniem orzeczeń w imieniu ówczesnego państwa bez wątpienia realizuje ustanowione w art. 21 przesłanki utraty uprawnień z tytułu pobytu w obozie koncentracyjnym. Nie ma przy tym znaczenia, iż stanowisko to łączyło się z wykonywaniem funkcji sędziego w aparacie sądownictwa PRL. Zasadnie wskazano w tym zakresie na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 września 1999 r. (sygn. K. 11/99, OTK ZU Nr 6/1999, poz. 116 ), w którym kwestia ta została w sposób jednoznaczny wyjaśniona.

6. W rozpoznawanej skardze konstytucyjnej skarżący przedstawił również zarzut naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej. We wniesionym zażaleniu skarżący nie przedstawia argumentów w celu zakwestionowania zasadności odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w odniesieniu do wymienionego zarzutu. Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje pogląd, że zasada ma charakter zasady ustrojowej, określającej sposób sprawowania funkcji sędziego. Zasada ta nie ma charakteru prawa podmiotowego przysługującego obywatelom i nie może stanowić podstawy skargi konstytucyjnej.

7. Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 47 i art. 51 ust. 5 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, iż mimo wezwania zawartego w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2001 r. skarżący nie wskazał sposobu naruszenia praw zagwarantowanych w wymienionych przepisach konstytucyjnych.

Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej przedstawione okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej Zdzisława Z. złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 7 listopada 2000 r., zarzucono, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b i ust. 3 pkt 1 oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit.a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz o niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (tekst jednolity z 1997 r. Dz.U. Nr 142, poz. 950 ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 oraz art. 178 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jako ostateczne orzeczenie o przysługujących mu prawach i wolnościach konstytucyjnych skarżący wskazał decyzję Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z 3 listopada 1998 r. (Nr 12879/K-399444/98), na mocy której został pozbawiony uprawnień przysługujących mu z tytułu pobytu w hitlerowskim obozie koncentracyjnym. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy decyzja ta została utrzymana w mocy przez Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych decyzją z 22 listopada 1999 r. (Nr WU-V/K0261/K-399444/17.807/99), zaś skarga złożona przez skarżącego do Naczelnego Sądu Administracyjnego została oddalona wyrokiem tegoż sądu z 30 czerwca 2000 r. (sygn. akt V SA 3063/99).

Zdaniem skarżącego wspomniane rozstrzygnięcia organów władzy publicznej prowadzą do naruszenia zasady ochrony praw legalnie nabytych w związku z zastosowaniem niedookreślonych przepisów prawa. Ponadto skarżący zarzucił naruszenie prawa do równego traktowania przez władze publiczne i zakazu dyskryminacji polegające na możliwości jednoczesnego prowadzenia przez organy władzy publicznej dwóch postępowań, których przedmiotem są te same okoliczności faktyczne. Dotyczy to z jednej strony postępowania przed Kierownikiem Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie zakwestionowanej ustawy, z drugiej strony postępowania w przedmiocie odpowiedzialności sędziego w związku z wykonywaniem przez niego zawodu na podstawie ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity z 1994 r. Dz.U. Nr 7, poz. 25). Skarżący podniósł także, iż pozbawienie go uprawnień przysługujących z tytułu pobytu w obozie koncentracyjnym narusza prawo niezawisłości sędziowskiej poprzez stawianie zarzutu z faktów wykonywania w latach 1944-1956 zawodu sędziego. W piśmie z 21 stycznia 2001 r. skarżący wskazał dodatkowo na naruszenie przysługującego mu prawa do ochrony czci i dobrego imienia (art. 47 Konstytucji RP) oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą (art. 51 ust. 4 Konstytucji RP).

Uzasadniając zarzut niezgodności zakwestionowanych przepisów ustawy z Konstytucją RP skarżący stwierdził, iż art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b zakwestionowanej ustawy posługuje się niedookreślonym zwrotem “pełnienia służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji”, co skutkuje dowolność interpretacyjną organów administracji stosujących tę regulację. Ponadto zdaniem skarżącego treść art. 21 ust. 3 pkt 1 ustawy prowadzi do naruszenia zasady równości, różnicuje bowiem sytuację prawną osób znajdujących się w podobnej sytuacji. W szczególności przepis ten jako jedyną przesłankę egzoneracyjną przewiduje okoliczność, iż osoba pełniąca służbę lub funkcję w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji została tam skierowana lub zwerbowana przez organizacje niepodległościowe. Nie obejmuje natomiast sytuacji, gdy osoby takie nie stosowały faktycznie represji. Skarżący zarzucił także, iż zakwestionowany art. 21 ust. 1 pkt 4 lit.b ustawy sprzeczny jest z zasadą niezawisłości sędziego określoną w art. 178 Konstytucji RP. Regulacja ta łączy bowiem negatywne konsekwencje w zakresie uprawnień dla osób represjonowanych z samym faktem zatrudnienia na stanowisku sędziowskim, bez potrzeby badania wydawanych przez konkretną osobę orzeczeń. Skarżący podniósł również, iż niedopuszczalnym jest dokonywanie weryfikacji tych orzeczeń przez organ administracji, jakim jest Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, zwłaszcza, w sytuacji gdy obowiązuje szczególna procedura ustalania przypadków naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej przewidziana w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP warunkiem dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie, iż organ władzy publicznej wydał na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego orzeczenie o prawach lub wolnościach konstytucyjnych, przy czym badając spełnienie tych przesłanek w trakcie rozpoznania wstępnego Trybunał Konstytucyjny związany jest granicami skargi konstytucyjnej określonymi przez samego skarżącego (art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym; Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Niezależnie od weryfikacji podstaw wystąpienia ze skargą konstytucyjną, Trybunał Konstytucyjny na mocy art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 wspomnianej ustawy ocenia, czy nie zachodzi oczywista bezzasadność zarzutów przedstawionych w skardze konstytucyjnej, a stwierdzając zaistnienie takich okoliczności, zobowiązany jest do wydania postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu takiej skardze.

W sprawie będącej przedmiotem niniejszego rozpoznania skarżący uczynił podstawą swojej skargi naruszenie zasady dostatecznej określoności, naruszenie zasady równości, a także naruszenie zasady niezawisłości sędziowskiej oraz prawa do ochrony czci i dobrego imienia oraz prawa do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

Jeżeli chodzi o te dwa ostatnie prawa, to pomimo wezwania zawartego w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 stycznia 2001 r. skarżący nie określił sposobu, w jaki decyzja Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz kontrolujący ją wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego prowadziły do ich naruszenia. Tymczasem zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, określenie tego sposobu jest formalnym wymogiem, jaki spełniać musi skarga konstytucyjna, a jego brak, skutkuje zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 2 wyżej wymienionej ustawy odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Odnosząc się do powołanego przez skarżącego naruszenia zasady niezawisłości sędziowskiej Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż zasada ta nie stanowi źródła podmiotowego prawa lub wolności konstytucyjnej w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji RP. Wynikająca z art. 178 dyrektywa, w myśl której sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji lub ustawom, ma charakter zasady ustrojowej, określającej sposób sprawowania funkcji sędziego oraz gwarantującej przestrzeganie w sprawowaniu przez sądy wymiaru sprawiedliwości podstawowych kanonów państwa prawnego. Zasada niezawisłości sędziowskiej nie ma więc charakteru osobistego przywileju gwarantowanego przez konstytucję, lecz jest funkcjonalnie związana z wykonywaniem funkcji sędziego w systemie organów wymiaru sprawiedliwości. Nie mając charakteru prawa podmiotowego, przysługującego określonym obywatelom, nie może stanowić podstawy wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Jej naruszenie może co najwyżej uzasadniać stwierdzenie, iż pogwałcono konstytucyjne prawo do niezawisłego sądu wynikające z art. 45 Konstytucji RP.

Oceniając podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia zasady równości Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż samodzielnie nie może on stanowić podstawy do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Wielokrotnie już Trybunał Konstytucyjny podkreślał w swoim orzecznictwie, iż wynikająca z art. 32 Konstytucji RP zasada równości ma charakter przedmiotowy, a jej powołanie w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest wyłącznie wówczas, gdy zostanie wskazane to podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona (por. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 27 kwietnia 1998 r., sygn. Ts 46/98, OTK ZU Nr 1/1999, poz. 39; 17 czerwca 1998 r., sygn. Ts 48/98, OTK ZU Nr 4/1998, poz. 59; 17 lutego 1999 r., sygn. Ts 154/98, OTK ZU Nr 2/1999, poz. 34; 3 listopada 1998 r., sygn. Ts 116/98, OTK ZU Nr 1/1999, poz. 10; 23 listopada 1999 r., Ts 144/99, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 96; 30 listopada 1999 r., sygn. Ts 97/99, OTK ZU Nr 1/2000, poz. 19; 12 kwietnia 2000 r., sygn. Ts 10/00, OTK ZU Nr 3/2000, poz. 104).

Skarżący formułując zarzut naruszenia zasady równości nie wskazał wszakże takiego podmiotowego prawa lub wolności konstytucyjnej, w zakresie których nie zostałyby spełnione dyrektywy wynikające z tej zasady.

Niezależnie od powyższych okoliczności Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż także sam zarzut naruszenia “prawa do równego traktowania przez władze publiczne i zakazu dyskryminacji w demokratycznym państwie prawa” ma charakter oczywiście bezzasadny. Jak wynika bowiem z pisma pełnomocnika skarżącego z 19 stycznia 2001 r. precyzującego sposób naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności konstytucyjnych, skarżący łączy ów zarzut z możliwością prowadzenia dwóch równoległych postępowań “których przedmiotem są te same okoliczności stanu faktycznego (...) pomimo przyjętych przez wszystkie demokratyczne procedury założeń związanych z zasadą res iudicata oraz lis pendens, a więc stwarzanie potencjalnej możliwości wydania przez władze publiczne sprzecznych orzeczeń”. Z uzasadnienia tego nie wynika wszakże w żadnej mierze, na czym miałoby polegać niedopuszczalne w perspektywie zasady równości ukształtowanie sytuacji prawnej skarżącego, w szczególności zaś nieusprawiedliwione jej zróżnicowanie w stosunku do innych kategorii podmiotów. Należy stwierdzić w szczególności, iż skarżący nie wyjaśnił jaki związek zachodzi pomiędzy domniemanym naruszeniem zasady równości a możliwością jednoczesnego prowadzenia różnych postępowań, w których przesłanką wydania stosownych rozstrzygnięć będą te same okoliczności stanu faktycznego.

Odnosząc się z kolei do sformułowanego w skardze konstytucyjnej zarzutu naruszenia zasady dostatecznej określoności w zakresie regulacji prawnych kształtujących określone uprawnienia lub obowiązki, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż także ten zarzut nie może stanowić samodzielnej podstawy do wystąpienia ze skargą konstytucyjną, o ile nie wskazano, w zakresie jakich podmiotowych praw lub wolności konstytucyjnych ów wymóg dostatecznej określoności wynikający z zasady państwa prawnego nie został dochowany. Takiego wskazania skarżący nie sformułował, w szczególności zaś nie określił tego prawa lub wolności konstytucyjnej, w zakresie ochrony których pozostawałyby uprawnienia dla osób represjonowanych w czasie wojny i okresie powojennym, których to uprawnień skarżący został pozbawiony.

Trybunał Konstytucyjny uznał ponadto, iż zarzut naruszenia przez zakwestionowany art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b zasady dostatecznej określoności, w związku z wydaniem orzeczeń dotyczących uprawnień skarżącego, ma oczywiście bezzasadny charakter. Za przesłankę utraty tych uprawnień przyjęto bowiem fakt zajmowania przez skarżącego stanowiska w III Sekcji Wydziału Karnego Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Według ustaleń Naczelnego Sądu Administracyjnego sekcja ta miała charakter struktury stosującej represję wobec osób działających na rzecz niepodległości. Skarżący nie kwestionował w skardze konstytucyjnej zasadności tej oceny, ani też nie wykazał, iżby ustalenie to miało charakter dowolny, związany z niejasnością kryteriów przyjętych w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. W istocie zarzuty skarżącego odnoszą się nie tyle do domniemanej nieokreśloności tego przepisu, co raczej kwestionują pominięcie w tym przepisie konieczności ustalania, czy poszczególne orzeczenia wydawane przez sędziego nosiły znamiona stosowania represji. Taki zarzut podważa wszakże sama zasadność przyjętej w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit.b ustawy przesłanki pozbawienia uprawnień dla osób represjonowanych, nie odnosi się zaś do jej zakresu znaczeniowego. Jak wynika bowiem z wyraźnej treści wspomnianego przepisu, podstawą pozbawienia uprawnień dla osób represjonowanych jest samo pełnienie służby lub funkcji w jednostkach organizacyjnych lub na stanowiskach związanych ze stosowaniem represji za działalność niepodległościową, bez względu na to, czy rzeczywiście określona osoba faktycznie represje te stosowała, w szczególności czy wydała orzeczenie noszące znamiona takiej represji. Kwestie te Trybunał Konstytucyjny wyjaśniał już szczegółowo w wyroku z 15 września 1999 r. (sygn. K. 11/99, OTK ZU Nr 6/1999, poz. 116) stwierdzając, iż w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b ustawy “(...) chodzi o osoby, które będąc zatrudnione lub pełniąc służbę lub funkcję w wymienionych w tych przepisach strukturach, jednostkach organizacyjnych i stanowiskach, już ze względu na charakter tych struktur oraz związanego z nimi zatrudnienia, funkcji lub służby, włączone były pośrednio lub bezpośrednio w realizowanie celów i zadań, które w świetle ustawy stanowią podstawę do wyłączenia ich z kręgu osób kwalifikujących się do nadania im uprawnień kombatanckich. Zakres i charakter tego uczestnictwa nie ma znaczenia prawnego przy nadawaniu uprawnień kombatanckich. (...) Natura struktur, jednostek organizacyjnych i stanowisk, o których mowa w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b, była tego rodzaju, że przesądzała o negatywnej ocenie każdej formy zatrudnienia i uczestnictwa. W najlepszym bowiem przypadku można mówić o biernym uczestnictwie w realizowaniu negatywnie ocenionych zadań lub milczącym akceptowaniu takiej działalności. Ustawodawca kształtując treść art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b dokonał takiego określenia struktur organizacyjnych, przyjmując za podstawę ich identyfikacji kryterium przedmiotowe (stosowanie represji wobec osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości RP), z którego wynika, że wszystkie osoby, które były w nich zatrudnione, pełniły służbę lub funkcję, podlegają wyłączeniu. W art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a-b mówi się bowiem nie o osobach stosujących represje, lecz o strukturach, jednostkach lub stanowiskach związanych ze stosowaniem represji”.

Uznając z wyżej wymienionych przyczyn za oczywiście bezzasadny zarzut skarżącego dotyczący naruszenia zasady dostatecznej określoności, Trybunał Konstytucyjny pozostawił poza zakresem swojej oceny, czy rzeczywiście skarżący zajmował stanowisko w sekcji III Wydziału IV Karnego Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Ustalenie takie miałoby charakter stwierdzenia okoliczności faktycznych, co zarezerwowane jest do wyłącznej kompetencji sądu orzekającego w sprawie. Trybunał Konstytucyjny dokonując wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej nie jest uprawniony do weryfikacji owych ustaleń, skarga nie ma bowiem charakteru środka odwoławczego przysługującego w ramach toku instancji, zaś zakres jej rozpoznania wyznacza treść art. 79 ust. 1 Konstytucji RP.

W tym stanie rzeczy uznając, iż nie zostały spełnione konstytucyjne przesłanki warunkujące możliwość merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, należało odmówić nadania jej dalszego biegu.