W skardze konstytucyjnej z 29 listopada 2011 r. T.L., A.L. oraz S.S. (dalej: skarżący) zarzucili niezgodność: art. 160 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071, ze zm.; dalej: k.p.a.) z art. 8 ust. 2, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 1 i art. 190 ust. 1 Konstytucji; art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692; dalej: ustawa z 2004 r.) z art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 1 i art. 190 ust. 1 Konstytucji; art. 39817 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) oraz art. 61 § 6 i art. 62 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052, ze zm.; dalej: u.s.n.) z art. 10, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1, art. 95 ust. 1, art. 174, art. 175, art. 178 ust. 1 i art. 190 ust. 1 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 15 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I C 1606/07) Sąd Okręgowy w Krakowie – I Wydział Cywilny zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody Małopolskiego na rzecz skarżących po 637 396 zł tytułem utraconych korzyści (tj. pożytków cywilnych z nieruchomości w okresie od 17 października 1997 r. do 17 marca 2003 r.) w związku z decyzją wywłaszczeniową wydaną w 1953 r., której nieważność została następnie stwierdzona. Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny wyrokiem z 27 sierpnia 2009 r. (sygn. akt I ACa 651/09) oddalił apelację pozwanego. Wyrokiem z 3 czerwca 2011 r. (sygn. akt III CSK 30/10) Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – Wydział I Cywilny z 27 sierpnia 2009 r. i zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie – Wydział I Cywilny z 15 kwietnia 2009 r. w ten sposób, że w całości oddalił powództwo.

Niekonstytucyjność art. 5 ustawy z 2004 r. w ocenie skarżących polega na tym, że wykładnia tego przepisu dokonana w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 31 marca 2011 r. (sygn. akt III CZP 112/10, OSNC z 2011 r., nr 7-8, poz. 75) narusza art. 77 ust. 1 Konstytucji (prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej). Zdaniem SN użyte w zaskarżonym przepisie pojęcie „szkody” dotyczy samego naruszenia prawnie chronionego dobra (wydania decyzji niezgodnej z prawem), podczas gdy ustawa zasadnicza wyraźnie rozróżnia szkodę – rozumianą jako skutek i działanie wyrządzające szkodę – rozumiane jako przyczyna uszczerbku. Natomiast niezgodność art. 160 k.p.a. z art. 77 ust. 1 i art. 32 ust. 1 (zasada równości) Konstytucji wynika w ocenie skarżących z tego, że wskazana uchwała SN nadała temu przepisowi treść, zgodnie z którą odszkodowanie nie obejmuje korzyści utraconych po wejściu w życie Konstytucji, uszczerbek ten jest bowiem rozumiany (łącznie z wydaniem decyzji administracyjnej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a.) jako część jednego zdarzenia prawnego.

Zakwestionowane art. 39817 § 2 k.p.c. oraz art. 61 § 6 i art. 62 u.s.n. naruszają – zdaniem skarżących – prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) przez to, że skład SN orzekający merytorycznie w ich sprawie nie był niezależny i niezawisły, skoro „był związany poglądami wyrażonymi w orzeczeniu wydanym także przez innych sędziów niż powołanych do rozpoznania ich sprawy”. Skarżący kwestionują również zgodność przepisów u.s.n. z art. 77 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji ze względu na wprowadzone zróżnicowanie sytuacji prawnej osób charakteryzujących się tą samą cechą: szkodą w aspekcie lucrum cessans, poniesioną po dniu 17 października 1997 r., to jest po wejściu w życie Konstytucji, w związku z bezprawnymi decyzjami wydanymi przed tą datą. Część obywateli (w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 23 września 2003 r., K 20/02, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 76) zrealizowała swoje konstytucyjne prawo do odszkodowania także w zakresie korzyści utraconych po wejściu w życie Konstytucji, natomiast część – w tym powodowie – nie uzyskała rekompensaty, co zostało spowodowane wydaniem uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Tymczasem jedyną okolicznością różnicującą wskazane podmioty był moment uzyskania ostatecznego wyroku sądowego.

Wzorcami kontroli skarżący uczynili także następujące przepisy Konstytucji: art. 8 ust. 2 (zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji) oraz art. 190 ust. 1 (powszechna moc orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego) – w odniesieniu do art. 160 k.p.a., art. 10 (zasada trójpodziału władz), art. 95 ust. 1 (organy władzy ustawodawczej), art. 174 (wydawanie wyroków w imieniu Rzeczypospolitej), art. 175 (organy wymiaru sprawiedliwości), art. 178 ust. 1 (niezawisłość sędziów) i art. 190 ust. 1 – w odniesieniu do art. 5 ustawy z 2004 r., a także art. 190 ust. 1 – w odniesieniu do art. 39817 § 2 k.p.c. oraz art. 61 § 6 i art. 62 u.s.n.

Zarządzeniem z 29 maja 2011 r. skarżący zostali wezwani do uzupełnienia braków formalnych przez nadesłanie odpisu i 4 (czterech) kopii udzielonego przez T.L. pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej, wskazującego jej przedmiot, a także dokładne określenie, jakie konstytucyjne prawa i wolności skarżących oraz w jaki sposób zostały naruszone przez zaskarżony art. 39817 § 2 k.p.c. oraz zaskarżone art. 61 § 6 i art. 62 u.s.n.

W piśmie z 8 czerwca 2012 r. skarżący uzupełnili powyższe braki formalne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie umożliwia jej merytoryczne rozpoznanie.

Zakwestionowany art. 160 § 1 k.p.a. (który utracił moc w dniu wejścia w życie ustawy z 2004 r., tj. 1 września 2004 r.) przewidywał, że stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Zgodnie z zaskarżonym art. 5 ustawy z 2004 r. do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie tejże ustawy stosuje się przepisy art. 417, art. 419, art. 420, art. 4201, art. 4202 i art. 421 ustawy, o której mowa w art. 1, oraz art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 ustawy, o której mowa w art. 2, w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z 2004 r.

W myśl objętego skargą konstytucyjną art. 39817 § 2 k.p.c. uchwała powiększonego składu Sądu Najwyższego jest w danej sprawie wiążąca.

Natomiast art. 61 § 6 u.s.n. przewiduje, że uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. Ostatni zaskarżony przepis, art. 62 u.s.n. stanowi: „Jeżeli jakikolwiek skład Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej, przedstawia powstałe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby (§ 1). Odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez izbę, przez połączone izby albo przez pełny skład Sądu Najwyższego wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego (§ 2). Jeżeli skład jednej izby Sądu Najwyższego zamierza odstąpić od zasady prawnej uchwalonej przez inną izbę, rozstrzygnięcie następuje w drodze uchwały obu izb. Izby mogą przedstawić zagadnienie prawne do rozpoznania przez pełny skład Sądu Najwyższego (§ 3)”.

Podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 39817 § 2 k.p.c. jest niespełnienie przesłanki formalnej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 39817 § 2 k.p.c. nie stanowił podstawy rozstrzygnięcia w sprawie skarżących. W myśl art. 39817 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Sąd Najwyższy może odroczyć wydanie orzeczenia i przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi tego Sądu, co warunkuje zastosowanie zakwestionowanego art. 39817 § 2 k.p.c. Natomiast wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2011 r. (sygn. akt III CSK 30/10) zapadł w związku ze skargą kasacyjną pozwanego Skarbu Państwa i został wydany przez skład 3 sędziów, którzy nie przedstawili zagadnienia prawnego powiększonemu składowi tego Sądu. W uzasadnieniu wyroku znajduje się natomiast odwołanie do uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 31 marca 2011 r. (sygn. akt III CZP 112/10; OSNC z 2011 r., nr 7-8, poz. 75), wydanej na skutek przedstawienia zagadnienia prawnego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

Niezależnie od powyższego Trybunał wskazuje, że powołane wzorce kontroli: art. 10 Konstytucji (zasada trójpodziału władz), art. 95 ust. 1 Konstytucji (organy władzy ustawodawczej), art. 174 Konstytucji (wydawanie wyroków w imieniu Rzeczypospolitej), art. 175 Konstytucji (organy wymiaru sprawiedliwości), art. 178 ust. 1 Konstytucji (niezawisłość sędziów) oraz art. 190 ust. 1 Konstytucji (powszechna moc orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego) mają charakter ustrojowy i są niedopuszczalne w skardze konstytucyjnej. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK przedmiotem kontroli w postępowaniu sądowokonstytucyjnym inicjowanym skargą konstytucyjną może być bowiem zgodność przepisów, które były podstawą ostatecznego orzeczenia, z normami Konstytucji wyrażającymi wolności, prawa lub obowiązki jednostki.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie wskazanym w sentencji.