W skardze konstytucyjnej z 1 lipca 2011 r. Aleksander S. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 60 § 2 i 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, ze zm.; dalej: k.r.o.) z art. 2, art. 9, art. 32 i art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 i art. 65 ust. 1 Konstytucji, jak również art. 5 Protokołu nr 7 sporządzonego dnia 22 listopada 1984 r. w Strasburgu do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 2003 r. Nr 42, poz. 364; dalej: Protokół), zasadami nr 1-5 przyjętej dnia 18 stycznia 1989 r. rekomendacji nr R(89)1 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie świadczeń porozwodowych (dalej: rekomendacja), a także zaleceniem nr 8 przyjętej 27 września 1978 r. rezolucji nr 78(37) Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie równouprawnienia małżonków w prawie cywilnym (dalej: rezolucja).

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XVIII Cywilny Rodzinny wyrokiem z 8 września 2010 r. (sygn. akt XVIII RC 766/08) rozwiązał przez rozwód małżeństwo skarżącego (powoda) – z jego winy oraz oddalił żądanie pozwanej o zasądzenie alimentów. Sąd Apelacyjny w Katowicach – I Wydział Cywilny wyrokiem z 15 lutego 2011 r. (sygn. akt I ACa 928/10) oddalił apelację powoda (skarżącego) i zmienił – na skutek apelacji pozwanej – zaskarżone orzeczenie w ten sposób, że zasądził od powoda na rzecz pozwanej alimenty.

Niekonstytucyjność zaskarżonego art. 60 § 2 k.r.o. ma polegać na tym, że narusza on zasady prawidłowej legislacji (art. 2 Konstytucji), posługując się pojęciem niedookreślonym „istotnego pogorszenia sytuacji materialnej”. Naruszenie zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) przez zakwestionowany art. 60 § 2 k.r.o. wynika z różnego traktowania małżonków, choć ich wspólną cechą w chwili rozwodu jest rozwiązanie małżeństwa, natomiast niezgodność z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) upatruje skarżący w ustanowieniu obowiązku alimentacyjnego o zbyt szerokim charakterze, za bardzo obciążającego osobę zobowiązaną i nadmiernie faworyzującego osobę uprawnioną. Jak podnosi skarżący, „ochrona małżonka niewinnego jest zbyt daleko idąca, nie pozostając w związku z celem i zasadniczą treścią przepisów dotyczących obowiązku alimentacyjnego”. Powyższe powoduje naruszenie prawa własności innych praw majątkowych skarżącego jako osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych (art. 64 Konstytucji), a także wolności wyboru i wykonywania zawodu (art. 65 Konstytucji).

Nadto skarżący zarzucił niezgodność zakwestionowanych przepisów z art. 9 Konstytucji, statuującym obowiązek przestrzegania przez Rzeczpospolitą Polską wiążącego ją prawa międzynarodowego, jak również z art. 5 Protokołu, zasadami nr 1-5 rekomendacji oraz zaleceniem nr 8 rezolucji. W jego ocenie „nie są realizowane następujące założenia: by strony po rozwodzie były materialnie niezależne, konieczność wskazania okresu wypłacania alimentów po rozwodzie, konieczność brania pod uwagę przy orzekaniu o alimentach zasobów i potrzeb finansowych każdej strony, zasada niebrania pod uwagę przy ustalaniu alimentów winy jednej lub drugiej strony, chyba że świadczeń żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, zasada równości małżonków w trakcie trwania małżeństwa, jak również w związku z jego rozwiązaniem, zasada równych praw i obowiązków w zakresie utrzymania w trakcie trwania małżeństwa, jak i po jego rozwiązaniu”.

Zarządzeniem z 26 września 2011 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych. Po pierwsze, przez nadesłanie odpisu i 4 (czterech) poświadczonych przez pełnomocnika w myśl art. 129 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) kopii wyroków wraz z uzasadnieniami: Sądu Okręgowego w Katowicach – Wydział XVIII Cywilny Rodzinny z 8 września 2010 r. (sygn. akt XVIII RC 766/08) oraz Sądu Apelacyjnego w Katowicach – I Wydział Cywilny z 15 lutego 2011 r. (sygn. akt I ACa 928/10). Po wtóre, przez nadesłanie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej, wskazującego jej przedmiot, i 4 (czterech) poświadczonych przez pełnomocnika – w myśl art. 129 § 3 k.p.c. – kopii tego pełnomocnictwa. Ponadto skarżący został wezwany do dokładnego określenia naruszonych przez zaskarżony art. 60 § 2 k.r.o. konstytucyjnych praw i wolności, które wiąże z zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W piśmie z 10 października 2011 r. skarżący nadesłał wskazane orzeczenia oraz pełnomocnictwo, a także wyjaśnił, że wnosi o rozpoznanie zarzutu naruszenia art. 32 i art. 31 ust. 3 w zw. z art. 64 i art. 65 Konstytucji. W jego ocenie, „obowiązek pracy nastawionej na osiąganie jak największego zysku, obciążający w myśl art. 60 § 2 k.r.o. jedynie małżonka winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, niedotyczący natomiast małżonka niewinnego, narusza – poza zasadą proporcjonalności – zasadę równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji”. Powołując się na wyrok w sprawie P 29/08 (z 26 maja 2010 r., OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 35) skarżący wskazał na dopuszczalność łącznego rozpoznania zarzutu naruszenia art. 32 w zw. z art. 64 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie umożliwia jej merytoryczne rozpoznanie.

Zgodnie z zaskarżonym art. 60 § 2 k.r.o., jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Zakwestionowany art. 60 § 3 k.r.o. stanowi: „obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że złożona skarga konstytucyjna w zakresie zarzutów naruszenia art. 9 Konstytucji, jak również art. 5 Protokołu, zasad nr 1-5 rekomendacji oraz zalecenia nr 8 rezolucji nie spełnia warunków formalnych stawianych jej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm., dalej: ustawa o TK), wobec czego nie może jej zostać nadany dalszy bieg w odniesieniu do powyższych wzorców.

Powołane wzorce kontroli są niedopuszczalne w skardze konstytucyjnej. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK przedmiotem kontroli w postępowaniu sądowokonstytucyjnym inicjowanym skargą konstytucyjną może być zgodność przepisów, które były podstawą ostatecznego orzeczenia, z normami Konstytucji wyrażającymi wolności, prawa lub obowiązki jednostki.

Trybunał Konstytucyjny zwraca w związku z tym uwagę, że art. 9 Konstytucji – wyrażający obowiązek przestrzegania przez Rzeczpospolitą Polską wiążącego ją prawa międzynarodowego – nie może stanowić wzorca kontroli w postępowaniu skargowym.

Również niedopuszczalna w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną jest kontrola zgodności zakwestionowanych przepisów z normami prawa międzynarodowego, gdyż – jak wskazano wyżej – przedmiotem badania mogą być tylko zarzuty naruszenia przepisów Konstytucji wyrażających wolności, prawa lub obowiązki jednostki (wyrok TK z 19 stycznia 2010 r., SK 35/08, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 2). Z tego względu art. 5 Protokołu nie może być wzorcem kontroli w niniejszej sprawie.

Natomiast zasady nr 1-5 rekomendacji oraz zalecenie nr 8 rezolucji – podobnie jak całe te dokumenty – nie mają charakteru wiążącego państwastrony Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, z 1995 r. Nr 36, poz. 175, 176 i 177 oraz z 1998 r. Nr 147, poz. 962). Komitet Ministrów Rady Europy jest – w myśl art. 10 przyjętego w Londynie 5 maja 1949 r. Statutu Rady Europy (Dz. U. z 1994 r. Nr 118, poz. 565; dalej: statut) – organem Rady Europy. Zgodnie z art. 15 lit. b statutu ustalenia Komitetu Ministrów mogą przybierać formę zaleceń dla rządów członków. Zatem ani rekomendacja, ani rezolucja nie są wiążącymi Rzeczpospolitą Polską aktami prawa międzynarodowego, a tym samym – źródłami powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 ust. 1 Konstytucji). Wobec powyższego, zasady nr 1-5 rekomendacji oraz zalecenie nr 8 rezolucji nie mogą być wzorcami kontroli w żadnym postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.