W skardze konstytucyjnej z 17 stycznia 2011 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 585 § 1 i 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037, ze zm.; dalej: k.s.h.) z art. 42 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Wyrokiem z 19 stycznia 2010 r. (sygn. akt III K 36/08) Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu – Wydział III Karny uznał skarżącego za winnego działania na szkodę spółki i skazał go za czyn z art. 585 § 1 k.s.h. Sąd Okręgowy w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy wyrokiem z 17 września 2010 r. (sygn. akt IV Ka 694/10) uznał apelację obrońcy skarżącego za oczywiście bezzasadną i utrzymał w mocy wyrok sądu I instancji.

Uzasadniając zarzuty niekonstytucyjności art. 585 § 1 i 2 k.s.h., skarżący wskazał, że niezgodność z zasadami nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege (art. 42 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) polega na posłużeniu się niejasnym i niewystarczająco precyzyjnym znamieniem na określenie czynności sprawczej, jakim jest znamię „działania na szkodę spółki”. Ponadto, kwestionowany art. 585 § 1 i 2 ma całkowicie blankietowy charakter, ze względu na brak znamion dookreślających lub jasnych, utrwalonych reguł wykładni, czy też norm prawnych, do których odsyłałby zaskarżony przepis. Tym samym nie jest zrealizowana funkcja zewnętrzna i wewnętrzna ustawowej określoności czynu, a przez to – funkcja gwarancyjna norm prawa karnego.

Skarżący wniósł o wydanie postanowienia tymczasowego przez Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), gdyż wykonanie wyroku skazującego oznacza dla skarżącego niemożność dalszego pełnienia funkcji w organach spółki.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 29 marca 2011 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez wskazanie, czy od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 17 września 2010 r. została wniesiona kasacja do Sądu Najwyższego. Został również wezwany do wyjaśnienia, w jaki sposób – w świetle art. 18 § 2 k.s.h. – wydanie postanowienia w trybie art. 50 ustawy o TK w odniesieniu do tegoż orzeczenia Sądu Okręgowego w Poznaniu, zapobiegnie nieodwracalnym skutkom, wiążącym się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego, lub uprawdopodobnienia, że za wydaniem tego postanowienia przemawia ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego.

W piśmie z 8 kwietnia 2011 r. uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 17 września 2010 r. nie została wniesiona kasacja do Sądu Najwyższego. Nadto skarżący wskazał, że do chwili wydania powyższego orzeczenia pełnił funkcję członka zarządu w innej spółce niż ta, której dotyczyło postępowania karne, i „funkcję tę pełniłby dalej, gdyby nie prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu”. W ocenie skarżącego, postanowienie tymczasowe „zapobiegłoby [jego] eliminacji (…) z pełnienia funkcji zarządczych w spółce, w interesie której działał i mógłby dalej pracować”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje postępowanie, w którym podlega badaniu zgodność z Konstytucją zaskarżonych przepisów, stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach lub wolnościach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Objęty niniejszą skargą art. 585 § 1 k.s.h. przewiduje: „kto, biorąc udział w tworzeniu spółki handlowej lub będąc członkiem jej zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej albo likwidatorem, działa na jej szkodę – podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 i grzywnie”. Natomiast zgodnie z art. 585 § 2 k.s.h. „tej samej karze podlega, kto osobę wymienioną w § 1 nakłania do działania na szkodę spółki lub udziela jej pomocy do popełnienia tego przestępstwa”. Zatem przestępstwo stypizowane w § 1 art. 585 k.s.h. jest przestępstwem indywidualnym, zaś w § 2 – powszechnym.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej w postępowaniu przed Trybunałem może być przepis, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego i pozostaje w związku z naruszeniem jego konstytucyjnie zagwarantowanych praw (art. 79 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). To na skarżącym spoczywa ciężar wykazania przesłanek skargi, a Trybunał Konstytucyjny jest związany zakresem i podstawą zaskarżenia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że sądy obu instancji oparły się na § 1, nie natomiast na § 2 art. 585 k.s.h., a skarżący jako członek zarządu spółki został uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu na szkodę tej spółki. Wobec niespełnienia przesłanki formalnej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, to jest nieuzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją art. 585 § 2 k.s.h.

Trybunał Konstytucyjny, mając powyższe na względzie, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, odmówił nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 585 § 2 k.s.h.

Skarżący złożył w skardze konstytucyjnej, w trybie art. 50 ust. 1 ustawy o TK, wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego w przedmiocie wstrzymania wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 17 września 2010 r.

Istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia wniosku skarżącego ma treść art. 18 § 2 i 3 k.s.h. Zgodnie z art. 18 § 2 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII–XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590 i art. 591 k.s.h. Przepis art. 18 § 3 k.s.h. stanowi natomiast, że zakaz, o którym mowa w § 2, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary.

W doktrynie wskazuje się, że zakaz uczestnictwa w organach spółki kapitałowej powstaje ex lege z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego (zob. G. Suliński, nota 3 do art. 18 k.s.h., [w:] J. Bieniak, G. Nita-Jagielski, K. Oplustil, R. Pabis, A. Rachwał, M. Spyra, G. Suliński, M. Tofel, R. Zawłocki, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2011, dostępny w systemie „Legalis”). Zatem z dniem uprawomocnienia się wyroku mandat już pełniony wygasa (A. Kidyba, nota 4 do art. 18 k.s.h., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2010, dostępny w systemie „Lex”). Uprawomocnienie wyroku karnego następuje w przypadku orzeczenia sądu I instancji w razie jego niezaskarżenia, zaś w odniesieniu do rozstrzygnięć sądu odwoławczego – dotyczy zawsze tych wydanych na skutek odwołania (art. 426 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego /Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k./). W doktrynie wskazuje się m.in., że domniemanie niewinności nie działa po uprawomocnieniu się orzeczenia stwierdzającego winę oskarżonego, a zatem w postępowaniu w przedmiocie wznowienia postępowania, a także w postępowaniu kasacyjnym (P. Hofmański, nota 8 do art. 5 k.p.k., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Warszawa 2007, dostępny w systemie „Legalis”).

Mimo wezwania skarżący nie wykazał, w jaki sposób – w świetle art. 18 § 2 k.s.h. – wydanie postanowienia w trybie art. 50 ustawy o TK w odniesieniu do orzeczenia Sądu Okręgowego w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 17 września 2010 r. zapobiegnie nieodwracalnym skutkom, wiążącym się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego ani nie uprawdopodobnił, że za wydaniem tego postanowienia przemawia ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego. Skoro bowiem skutek wyroku skazującego za czyn z art. 585 k.s.h. następuje ex lege i jest automatyczny, a ponadto wynika nie z treści zaskarżonego przepisu, lecz art. 18 § 2 k.s.h., zaś mandat członka zarządu pełniony przez skarżącego wygasł w dniu ogłoszenia wyroku sądu II instancji, to jest 17 września 2010 r., należało odmówić wydania postanowienia tymczasowego.