W skardze konstytucyjnej z 6 lutego 2009 r. skarżący zarzucił niezgodność: art. 517i § 4 oraz art. 517j ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 31 ust. 1-3 w zw. z art. 65 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji; rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 lutego 2007 r. w sprawie zapewnienia oskarżonemu możliwości korzystania z pomocy obrońcy, jego wyboru w postępowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyżurów adwokackich (Dz. U. Nr 38, poz. 248; dalej: rozporządzenie) z art. 31 ust. 1-3 w zw. z art. 64 ust. 1 i art. 65 ust. 1 Konstytucji oraz art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1118, ze zm.; dalej: p.a.); art. 29 ust. 1 p.a. z art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 216 ust. 1 i art. 217 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. Wyrokiem z 5 marca 2008 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Woli w Warszawie (sygn. akt I C 1815/07) oddalił powództwo skarżącego o zapłatę odszkodowania za odbyte wbrew jego woli dyżury adwokackie w karnym postępowaniu przyspieszonym. Wyrokiem z 16 września 2008 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – V Wydział Cywilny – Odwoławczy (sygn. akt V Ca 1602/08) oddalił apelację skarżącego.

Skarżący zarzucił, że zaskarżone przepisy art. 517i § 4 oraz art. 517j k.p.k. naruszają wolność osobistą adwokata (art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji) oraz wolność wykonywania zawodu (art. 65 ust. 1 Konstytucji), nakazują mu bowiem pełnić dyżur w określonym czasie i określonym miejscu. Nie zmienia tej oceny fakt, że dyżur może być pełniony „pod telefonem”, skoro adwokat w razie wezwania musi się stawić w krótkim czasie do sądu. Zdaniem skarżącego zaskarżone rozporządzenie prowadzi do naruszenia art. 31 ust. 1-3, art. 65 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 Konstytucji, nakładając obowiązek pełnienia dyżurów wbrew woli adwokata, nie przewidując żadnej rekompensaty za pozostawanie w gotowości do wykonywania narzuconego obowiązku. Skarżący wskazuje, że art. 29 ust. 1 p.a. jest niezgodny ze wskazanymi wzorcami kontroli, a zwłaszcza z art. 64 ust. 1 Konstytucji, albowiem wyłącza uzyskanie przez adwokata wynagrodzenia za pozostawanie w gotowości do podjęcia obrony oskarżonego w postępowaniu przyspieszonym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia.

Niedopuszczalność nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zaskarżonych przepisów kodeksu postępowania karnego oraz rozporządzenia wynika z faktu, że przepisy te nie były podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego.

Ostatecznym orzeczeniem w sprawie skarżącego jest wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie – V Wydział Cywilny – Odwoławczy z 16 września 2008 r., oddalający apelację w sprawie z powództwa cywilnego skarżącego o odszkodowanie za odbyte dyżury adwokackie. Podstawą odmowy uwzględnienia pozwu, przyjętą przez sąd orzekający zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji, było stwierdzenie, że wśród obowiązujących przepisów brak podstawy prawnej dla przyznania wynagrodzenia za sam fakt podjęcia dyżuru, o ile adwokat w jego trakcie nie podjął czynności adwokackich. Jak wskazał Sąd Okręgowy w Warszawie właściwą podstawą roszczenia mógłby być jedynie art. 29 ust. 1 p.a., określający zasady ponoszenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej z urzędu, jednak obowiązek ponoszenia kosztów przez Skarb Państwa powstaje dopiero w momencie rozpoczęcia wykonywania czynności związanych z udzieleniem pomocy prawnej. Ponieważ zaś skarżący nie podjął żadnych czynności procesowych w trakcie dyżuru, prawo do wynagrodzenia nie powstało.

Zgodnie z zaskarżonym przepisem art. 517i § 4 k.p.k. dla realizacji prawa oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym ustanawia się obowiązek pełnienia przez adwokatów dyżurów w czasie i miejscu ustalonym w odrębnych przepisach. Obrońcę z urzędu prezes sądu lub sąd wyznacza spośród adwokatów pełniących dyżur, a w razie braku takiej możliwości z przyczyn obiektywnych może go wyznaczyć spośród innych adwokatów. Przepis art. 517j k.p.k. ustanawia zaś dla Ministra Sprawiedliwości obowiązek określenia w drodze rozporządzenia sposobów zapewnienia oskarżonemu możliwości korzystania z pomocy obrońcy, w tym organizacji dyżurów, o których mowa w art. 517i § 4 k.p.k., mając na uwadze konieczność udziału obrońcy w postępowaniu przyspieszonym. Wypełnienie tego obowiązku stanowi treść zaskarżonego rozporządzenia. Jak wynika z powyższego, zaskarżone przepisy nie odnoszą się do kwestii wynagrodzeń adwokata za dokonywanie czynności z urzędu, a jedynie określają okoliczności, w jakich oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy z urzędu, skutkujące obowiązkiem wyznaczenia dyżurów adwokackich. Przepisy te nie odnoszą się do kwestii wynagrodzenia adwokata za realizację obowiązków nałożonych na niego z racji wykonywania zawodu. Właściwe są w tym zakresie w szczególności przepisy ustawy – Prawo o adwokaturze, w szczególności zaś art. 29 ust. 1 p.a. Podkreślił to także sąd orzekający w sprawie skarżącego, wskazując na Prawo o adwokaturze jako akt prawny, który stanowi podstawę rozstrzygnięcia w zakresie żądań wynikających z treści pozwu skarżącego. Okoliczności powyższe wskazują jednoznacznie, że zaskarżone przepisy kodeksu postępowania karnego i rozporządzenia nie mogły być podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie skarżącego, co jednocześnie przesądza o niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej w tym zakresie.

W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie wskazanym powyżej.