1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 26 czerwca 2021 r. (data nadania) V.F. i K.F. (dalej: skarżący), reprezentowani przez pełnomocnika z wyboru, wystąpili z żądaniem przytoczonym w komparycji niniejszego postanowienia, na tle następującego stanu faktycznego:

Skarżący wnieśli do Sądu Rejonowego w N. o ustanowienie za jednorazowym wynagrodzeniem w wysokości 6 900,63 zł służebności przesyłu na nieruchomościach oznaczonych jako działki nr: […], stanowiących użytki rolne, położonych w N., gmina P., na rzecz Tauron Dystrybucja S.A. z siedzibą w K., polegającej na możliwości korzystania z napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia wraz ze słupami. Skarżący jest właścicielem działek gruntu oznaczonych numerami […], objętych księgą wieczystą […] oraz działek oznaczonych numerami […], objętych księgą wieczystą […]. Skarżący jako małżonkowie są właścicielami na prawach majątkowej wspólności ustawowej działki nr […], objętej księgą wieczystą […].

W odpowiedzi na wniosek skarżących Tauron Dystrybucja S.A. z siedzibą w K. wniósł o oddalenie żądania. Stwierdził, że wskazaną przez nich służebność przesyłu nabył przez zasiedzenie. Wyjaśnił, że przez działki nr […] przebiega linia energetyczna relacji R. wybudowana przed 1945 r., a przez działki nr […] linia energetyczna relacji R., odgałęzienie K., wybudowana przed 1975 r.

Sąd Rejonowy w N. – I Wydział Cywilny postanowieniem z 6 lutego 2020 r. (sygn. akt […]) oddalił wniosek skarżących. W uzasadnieniu powołał przepisy normujące służebność gruntową art. 172 (stanowiący o zasiedzeniu), art. 292 i art. 352 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145, ze zm.; dalej: k.c.) oraz art. 3051 k.c., w którym zawarto definicję służebności przesyłu. Zdaniem Sądu faktyczne korzystanie z nieruchomości skarżących przez Tauron Dystrybucja S.A. z siedzibą w K. oraz jego poprzedników prawnych miało charakter nieprzerwany przez wymagany ustawą czas i polegało na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia – linii przesyłowej średniego napięcia wraz z dwoma słupami energetycznymi. Odpowiadało więc swym zakresem treści służebności przesyłu. Zgodnie z powyższym Sąd uznał, że Tauron Dystrybucja S.A. z siedzibą w K. jest posiadaczem służebności, ponieważ „doszło do uprzedniego nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu obciążającej nieruchomości wnioskodawców, tożsamej co do treści prawa oraz w zakresie odpowiadającym żądaniu wniosku” (k. 16v akt o sygn. Ts 192/21).

Postanowieniem z 26 marca 2021 r. (sygn. akt […]) Sąd Okręgowy w O. – II Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił apelację skarżących od postanowienia Sądu Rejonowego w N., akceptując i przyjmując w całości jako własne ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie skonstruowanego stanu faktycznego, jak i zapatrywania prawne tego Sądu oraz wyjaśniając, że „[s]łużebność przesyłu określona w przepisach art. 3051 k.c. do 3054 wprowadziła do kodeksu cywilnego, ustawa z 30 maja 2008 r. nowelizując ten kodeks (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Przepisy te dotyczące służebności przesyłu obowiązują dopiero od dnia 3 sierpnia 2008 r. Nie oznacza to jednak, że dopiero od tej daty można liczyć okres zasiedzenia tego typu służebności”. Sąd Okręgowy w O. powołał uchwałę Sądu Najwyższego z 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08 (LEX nr 458125), w której stwierdzono, że „[p]rzed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 3051-3054 k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa. (…) ustanowiona na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego służebność gruntowa odpowiada funkcji uregulowanej obecnie w prawie służebności przesyłu”. Podkreślił również, że w wielu orzeczeniach Sąd Najwyższy „dopuszczał możliwość zastosowania przepisu art. 292 k.c., w związku z art. 285 § 2 k.c. interpretowanych funkcjonalnie, do skutków posiadania przez przedsiębiorstwa energetyczne służebności polegającej na korzystaniu z cudzej nieruchomości w zakresie związanym z działalnością tego przedsiębiorstwa” (k. 23v akt o sygn. Ts 192/21).

2. W skardze konstytucyjnej skarżący podkreślili, że przedmiotem wątpliwości konstytucyjnych nie jest treść przepisów, tylko ich określona wykładnia przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego, a za nim sądów powszechnych. Stwierdzili, że dokonana przez Sąd Okręgowy w O. wykładnia funkcjonalna art. 292 w związku z art. 172 oraz art. 285 § 1 i 2 k.c. „dopuszczająca nabycie w drodze zasiedzenia przed dniem 3 sierpnia 2008 r. służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego w znacznym zakresie modyfikuje treść klasycznej służebności gruntowej, którą de iure musi pozostać. (…) wykładnia prawa nie powinna mieć charakteru prawotwórczego tj. nie powinna pod pozorem interpretacji tworzyć nowych norm, stąd powinna się ona mieścić w ramach dopuszczalnego znaczenia językowego (…). Pod rozwagę Trybunału [skarżący poddali] zatem dopuszczalność wykreowania przed 3 sierpnia 2008 r. w drodze wykładni funkcjonalnej służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu i nabycia jej w drodze zasiedzenia” (k. 4v akt o sygn. Ts 192/21).

3. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2021 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżących 9 listopada 2021 r.) skarżący zostali wezwani do usunięcia braku formalnego skargi konstytucyjnej przez poinformowanie, czy od postanowienia Sądu Okręgowego w O. z 26 marca 2021 r. (sygn. akt […]) została wniesiona skarga kasacyjna z uwagi na poczynione w skardze konstytucyjnej zastrzeżenie, że termin do złożenia nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest terminem otwartym.

W piśmie procesowym z 16 listopada 2021 r. (data nadania) skarżący poinformowali, że od postanowienia Sądu Okręgowego w O. nie został wniesiony nadzwyczajny środek zaskarżenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Trybunał wydaje postanowienie o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdy spełnia ona określone przez prawo wymagania.

2. Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie uczyniono art. 292, art. 172 oraz art. 285 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740, ze zm.; dalej: k.c.), które w dacie wydania przez Sąd Rejonowy w N. – I Wydział Cywilny postanowienia z 6 lutego 2020 r. (sygn. akt […]) oraz przez Sąd Okręgowy w O. – II Wydział Cywilny Odwoławczy postanowienia z 26 marca 2021 r. (sygn. akt […]) miały następujące brzmienie:

– art. 292:

– art. 172:

§ 1 „Posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie)”,

§ 2 „Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze”,

– art. 285:

§ 2 „Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części”.

Jako wzorce kontroli skarżący wskazali: art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3, art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1, art. 21 ust. 1, art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga konstytucyjna kwalifikuje się do rozpoznania merytorycznego, gdyż:

– została sporządzona w imieniu skarżących przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z wyboru, który do skargi załączył wymagane pełnomocnictwo (art. 44 ust. 1 w związku z art. 53 ust. 2 pkt 3 u.o.t.p.TK);

– skarżący wyczerpali przysługującą im drogę prawną w rozumieniu art. 77 ust. 1 w związku z art. 53 ust. 2 pkt 2 u.o.t.p.TK;

– postanowienie Sądu Okręgowego w O. – II Wydział Cywilny Odwoławczy z 26 marca 2021 r. (sygn. akt […]) doręczono pełnomocnikowi skarżących 9 czerwca 2021 r., skarga konstytucyjna została zaś wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 26 czerwca 2021 r. (data nadania), a więc dochowany został trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, określony w art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK;

– brak formalny skargi konstytucyjnej został prawidłowo usunięty w przepisanym terminie;

– prawidłowo wskazano, które przysługujące skarżącym konstytucyjne prawa i w jaki sposób – ich zdaniem – zostały naruszone (art. 53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK);

– uzasadniono sformułowane w skardze zarzuty (art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK).

4. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga nie jest obarczona nieusuwalnymi brakami formalnymi, o których mowa w art. 61 ust. 4 pkt 1 u.o.t.p.TK, a sformułowane w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne w rozumieniu art. 61 ust. 4 pkt 3 u.o.t.p.TK.

Problem przedstawiony przez skarżących w niniejszej sprawie dotyczy wykładni art. 292 w związku z art. 172 k.c. oraz art. 285 § 1 i 2 k.c. przyjętej w orzecznictwie Sądu Najwyższego, a za nim sądów powszechnych, dopuszczającej nabycie w drodze zasiedzenia przed 3 sierpnia 2008 r. służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że w zakresie jego właściwości mieszczą się zarzuty skierowane przeciwko wykładni zaskarżonych przepisów, o ile wykładnia taka jest jednolita i utrwalona w rozstrzygnięciach organów stosujących prawo (zob. postanowienie TK z 12 grudnia 2005 r., sygn. Ts 112/05, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 52). W ocenie Trybunału w rozpoznawanej sprawie została zastosowana wykładnia utrwalona, jednolita i powszechnie przyjmowana w procesie sądowego stosowania wskazanych w petitum skargi konstytucyjnej przepisów ustawy – Kodeks cywilny.

Biorąc powyższe pod uwagę należało postanowić jak w sentencji.