W skardze konstytucyjnej z 21 czerwca 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: art. 302 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 7, art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 49 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa o IPN) z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Pismem z 2 stycznia 2007 r. Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie (sygn. akt S 111/05/Zk) uznał wniosek obrońców skarżącego o umorzenie postępowania karnego za przedwczesny. Zarządzeniem z 22 stycznia 2007 r. Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie (sygn. akt S 111/05/Zk) odmówił przyjęcia zażalenia na zarządzenie z 2 stycznia 2007 r., stwierdzając, że jest ono niedopuszczalne z mocy ustawy. Skarżący wniósł zażalenie na to zarządzenie. Zarządzeniem z 13 lutego 2007 r. Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Szczecinie (sygn. akt S 111/05/Zk) przyjął zażalenie na zarządzenie z 22 stycznia 2007 r. Postanowieniem z 14 marca 2007 r. (sygn. akt Sn 278/05/Zk/Sz) Prokurator Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.

Skarżący zarzucił, że art. 302 § 2 k.p.k. w zakresie, w jakim pozwala na pozostawienie bez rozpoznania zażalenia obrońców na odmowę umorzenia postępowania karnego z powodu braku ustawowych znamion przestępstwa, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 1 i 2 k.p.k. Zdaniem skarżącego art. 49 ustawy o IPN jest niezgodny z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W piśmie uzupełniającym braki formalne skargi konstytucyjnej skarżący wskazał, że art. 302 § 2 k.p.k. narusza prawa skarżącego przez wyłączenie kontroli instancyjnej podstaw postępowania przygotowawczego przeciwko osobie oraz możliwość weryfikacji istnienia przesłanek popełnienia przestępstwa wobec podejrzanego. Skarżący twierdzi, że art. 302 § 2 k.p.k. pozwala na prowadzenie przeciwko niemu postępowania karnego za czyn, który przestępstwem nie jest. Zdaniem skarżącego art. 49 ustawy o IPN prowadzi do naruszenia prawa skarżącego do rozpoznania jego sprawy bez zbędnej zwłoki i w terminie określonym w ustawie oraz wyłącza kontrolę nad prowadzonym postępowaniem przygotowawczym zarówno przez organ II instancji nad organem prowadzącym to postępowanie, jak i przez sąd. Jako ostateczne orzeczenie skarżący wskazał postanowienie Prokuratora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie z 14 marca 2007 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Zgodnie z art. 302 § 2 k.p.k., w toku postępowania przygotowawczego stronom oraz osobom nie będącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Zdaniem skarżącego przepis ten zamyka mu drogę do kontroli instancyjnej zasadności i terminowości postępowania, a także pozwala na prowadzenie przeciwko niemu postępowania karnego za czyn, który nie jest przestępstwem. Tak postawione zarzuty uznać należy za oczywiście bezzasadne. W istocie naruszenie swoich praw upatruje skarżący nie w treści art. 302 § 2 k.p.k., ale niewłaściwym zastosowaniu tego przepisu przez organy postępowania przygotowawczego. Skarga konstytucyjna jest zaś skargą „na przepis”.

Jak stanowi art. 467 k.p.k., przepisy rozdziału 50 k.p.k. „Zażalenia” stosuje się odpowiednio do przewidzianych w ustawie zażaleń na czynności lub zaniechanie czynności. W doktrynie podkreśla się, że „przy zażaleniu na czynności niedecyzyjne lub ich zaniechanie zmienia się charakter rozstrzygnięć organu zażaleniowego, nie chodzi bowiem o utrzymanie w mocy, uchylenie lub zmianę decyzji procesowej, lecz o usunięcie skutków wadliwej czynności lub braku czynności i zapobieżenie takim naruszeniom na przyszłość” (T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Zakamycze, 2003,dostępny w systemie LEX). Wydane w sprawie skarżącego zarządzenie o uznaniu za niedopuszczalne z mocy ustawy zażalenia wniesionego w trybie art. 302 § 2 k.p.k., podlegało zaskarżeniu na podstawie art. 466 § 1 w zw. z art. 465 § 3 k.p.k. Skarżący zainicjował kontrolę instancyjną w tym trybie, a prokurator nadrzędny utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.

Ponadto, fakt, że organ procesowy nie podzielił opinii skarżącego o braku podstaw do prowadzenia postępowania, nie przesądza o niekonstytucyjności zaskarżonego przepisu. Odmienna ocena prawnokarna zachowań skarżącego nie jest naruszeniem konstytucyjnego prawa do obrony. Oczywiste jest, że prowadzenie postępowania przygotowawczego, w sytuacji, w której skarżący prezentuje odmienną ocenę własnych zachowań niż organ postępowania przygotowawczego, samo w sobie nie narusza uprawnienia do prowadzenia obrony, tj. odpierania stawianych mu zarzutów. Oczywiście bezzasadny jest w tym kontekście zarzut naruszenia art. 42 ust. 2 Konstytucji. Pamiętać należy także, że postępowanie przygotowawcze jest pierwszym etapem postępowania karnego, którego celem jest m.in. ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo, wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy (art. 297 § 1 k.p.k.). Postępowanie to ma na celu jedynie stwierdzenie istnienia bądź braku podstaw do zarzucenia podejrzanemu popełnienia przestępstwa oraz wniesienie aktu oskarżenia. W toku tego postępowania nie dochodzi do ustalenia sprawstwa ani winy podejrzanego. Wyłączne uprawnienie w tym zakresie posiada sąd, dokonujący ostatecznych ustaleń w toku postępowania sądowego. Przede wszystkim z tego powodu art. 42 ust. 1 Konstytucji, określający granice odpowiedzialności karnej (zasady nullum crimen i nulla poena sine lege), nie może być zatem uznany za adekwatny wzorzec w zakresie kontroli konstytucyjności art. 302 § 2 k.p.k.

W odniesieniu do badania zgodności zaskarżonego art. 302 § 2 k.p.k. z art. 2 i art. 7 Konstytucji należy przypomnieć, że według ustalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego przepisy te nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym. Nie są one bowiem źródłem ani wolności, ani praw konstytucyjnych (por. wyroki z: 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz 26 kwietnia 2005 r., SK 36/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 40). Wyrażający zasadę demokratycznego państwa prawnego art. 2 Konstytucji nie może być traktowany jako ogólny i zastępczy wzorzec kontroli konstytucyjności wobec innych przepisów statuujących bezpośrednio prawa i wolności konstytucyjne. Istotą regulacji art. 7 Konstytucji (zasada legalizmu) jest nakaz działania organów władzy publicznej w granicach wyznaczonych przez prawo, w którym należy zarówno zawrzeć podstawę działania, jak też zakreślić granice ich działania.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, orzeka się jak w sentencji.