W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 30 lipca 2004 r. skarżący ZOZ zarzucił art. 357 § 2, art. 394 oraz art. 767 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) sprzeczność z art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 176 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny: Postanowieniem z 26 września 2003 r. Komornik Sądowy Rewiru I w Głogowie w sprawie I KM 1928/02 ustanowił zarządcę Zakładu Opieki Zdrowotnej w Głogowie. Na powyższe postanowienie wniesiono skargę, która została oddalona przez Sąd Rejonowy w Głogowie postanowieniem z 5 lutego 2004 r. (sygn. akt I Co 1803/03). W odpowiedzi na wniosek ZOZ w Głogowie o sporządzenie uzasadnienia powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy w postanowieniem z 19 lutego 2004 r. odmówił jego sporządzenia. Wniesione na powyższe postanowienie zażalenie zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Legnicy – II Wydział Cywilny postanowieniem z 28 kwietnia 2004 r. (sygn. akt II Cz 215/04), doręczonym skarżącemu 12 maja 2004 r.

Zastosowanie zaskarżonych przepisów doprowadziło, w ocenie skarżącego, do naruszenia wolności i praw określonych w art. 45 ust. 1, art. 78 oraz 176 Konstytucji. Przedstawiając argumenty potwierdzające zajęte w sprawie stanowisko skarżący wskazał, iż od wydanego w sprawie orzeczenia nie przysługuje żaden środek odwoławczy, zaś motywy samego rozstrzygnięcia sądu i jego uzasadnienie nie były mu znane, jako że na sądzie nie spoczywał obowiązek sporządzenia uzasadnienia. Uzasadniając zarzut naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji skarżący wywodzi, iż art. 357 § 2 k.p.c., zgodnie z którym od postanowień wydanych na posiedzeniu niejawnym od których nie przysługuje zażalenie nie sporządza się uzasadnienia, poprzez uniemożliwienie weryfikacji zajętego przez sąd orzekający stanowiska prowadzi do naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji). W dalszej kolejności skarżący wskazuje, iż zgodnie z art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji w ustawie winny zostać wymienione wyjątki od zasady dwuinstancyjności postępowania i to wprost, a nie pośrednio, tzn. nie można ich domniemywać, ani pozostawić ich doprecyzowania (określenia) orzecznictwu. Z tego punktu widzenia zakwestionować należy regulację zawartą w zaskarżonym art. 394 k.p.c., w którym taksatywnie wymieniono przypadki, w których na postanowienie sądu I instancji przysługuje zażalenie. W ocenie skarżącego ustawodawca chcąc wykluczyć możliwość zaskarżania danej kategorii orzeczeń powinien wskazać katalog negatywny takich postanowień, jako że zasadą jest dopuszczalność zaskarżania. Dodatkowo skarżący wskazuje, iż zaskarżony przepis posługuje się nieostrym zwrotem „postanowienia kończące postępowanie w sprawie”, który wywołuje liczne rozbieżności w orzecznictwie. Wprowadzanie wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń, jak wywodzi skarżący, winno być dokonywane w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości. Podobne zarzuty wysunięte zostały odnośnie art. 767 § 3 k.p.c., według którego zażalenie na postanowienie sądu przysługuje w wypadkach wskazanych w ustawie, co kreuje zdaniem skarżącego, upoważnienie do pozytywnego określenia przypadków, w których stronie przysługuje zażalenie, a nie wskazuje przypadków, kiedy w postępowaniu egzekucyjnym jest wyłączona możliwość zażalenia – jak nakazuje art. 78 Konstytucji. Wskazany przepis Konstytucji winien bowiem zapewnić możliwość weryfikacji legalności i zasadności orzeczenia wydanego przez organ I instancji, co wyrażać się powinno w przyznaniu obywatelowi prawa do uruchomienia II instancji w drodze zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. W odniesieniu do orzeczeń sądowych, jak wskazuje skarżący, zasada to została skonkretyzowana w art. 176 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym postępowanie sądowe powinno być dwuinstancyjne. Zaskarżone przepisy pozostają zatem w sprzeczności z przytoczonymi przepisami Konstytucji, a ponadto naruszają w sposób istotny zasadę państwa prawa, podważając zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 7 września 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej poprzez dokładne określenie, z którym ze wskazanych w skardze rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych, a także wyjaśnienie czy od postanowienia Sądu Rejonowego z 5 lutego 2004 r. (sygn. akt Co 1803/03) został wniesiony środek odwoławczy.

W piśmie procesowym nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie skarżący wskazał, iż naruszenie przysługujących mu praw wiąże ze wszystkimi wydanymi w sprawie postanowieniami sądu, gdyż wszystkie trzy uniemożliwiły mu weryfikację przyjętego przez Sąd Rejonowy stanowiska, „że w przedmiotowej sprawie na skargę na czynności komornika nie przysługuje zażalenie”. Ponadto skarżący wskazał, iż od postanowienia Sądu Rejonowego z 5 lutego 2004 r. (sygn. akt I Co 1803/03) nie został wniesiony środek odwoławczy z uwagi na stanowisko Sądu Rejonowego w Głogowie odmawiające sporządzenia uzasadnienia z uwagi na jego niezaskarżalność.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przekazanie wniesionej skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania wymaga wcześniejszego zbadania pod kątem spełnienia przewidzianych prawem wymogów, zawartych w art. 79 ust. 1 Konstytucji a sprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK). Celem tej kontroli jest m.in. stwierdzenie, czy skarżącemu przysługiwała legitymacja prawna do wniesienia skargi konstytucyjnej. Ponieważ skarga stanowi nadzwyczajny środek ochrony konstytucyjnych wolności i praw, skarżący dla wykazania, iż jest legitymowanym do wystąpienia z nim winien wskazać wolności lub prawo o charakterze podmiotowym, które zostało naruszone przez wydane w sprawie rozstrzygnięcie oparte na zaskarżonym przepisie, a którego ochrony chce on dochodzić w trybie skargi konstytucyjnej. Obowiązek wskazania przez skarżącego naruszonej wolności i prawa, a także określenia sposobu jego naruszenia wynika bezpośrednio z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Nieuprawdopodobnienie przez skarżącego, iż w sprawie, w związku z którą wystąpił on do Trybunału Konstytucyjnego, doszło do naruszenia konstytucyjnej wolności lub prawa, jest równoznaczne z niewykazaniem, iż przysługuje mu legitymacja do wniesienia skargi konstytucyjnej, a w konsekwencji przesądza o konieczności odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze.

W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania skarżący uprawnienie do wniesienia skargi w zakresie art. 394 i art. 767 § 1 k.p.c. upatruje w naruszeniu prawa do dwuinstancyjnego postępowania znajdującego, jego zdaniem, swoje umocowanie w art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Naruszenie tego prawa zdaje się skarżący wiązać przede wszystkim z postanowieniem z 19 lutego 2004 r., którym Sąd Rejonowy w Głogowie odmówił uzasadnienia wydanego uprzednio postanowienia z 5 lutego 2004 r. (sygn. akt I Co 1803/03), ze względu na stwierdzoną niezaskarżalność tego orzeczenia. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego twierdzenie, iż w tym stanie faktycznym doszło do naruszenia powyższych praw konstytucyjnych jest niezasadne.

Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia prawa wynikającego z art. 78 Konstytucji, zgodnie z którym każda ze stron ma prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, stwierdzić należy, iż orzeczenie Sądu Rejonowego w Głogowie z 5 lutego 2004 r. jest rozstrzygnięciem wydanym na skutek rozpatrzenia skargi od postanowienia Komornika Sądowego Rewiru I z 26 września 2003 r. w sprawie I KM 1928/02. Mając na względzie, przytoczoną także przez skarżącego we wniesionej skardze, istotę prawa zawartego w art. 78 ust. 1 Konstytucji, wyrażającą się w umożliwieniu weryfikacji legalności i zasadności orzeczenia wydanego przez organ I instancji, przyjąć należy, iż w sprawie skarżącego do takiej weryfikacji doszło. Wskazane powyżej orzeczenie Sądu jest konsekwencją dokonanej przezeń merytorycznej kontroli postanowienia komornika. Okoliczność, iż dokonana ona została na posiedzeniu niejawnym i że, ze względu na niezaskarżalność wydanego rozstrzygnięcia i związaną z tym niemożność uzyskania jego uzasadnienia, brak jest możliwości zapoznania się z jego motywami, nie neguje faktu, iż skarżącemu przysługiwało odwołanie od rozstrzygnięcia wydanego przez organ I instancji i w sprawie, w związku z którą wystąpiono ze skargą konstytucyjną, skarżący z tego prawa skorzystał. Uniemożliwia to tym samym akceptację przedstawionego we wniesionej skardze stanowiska, wskazującego na naruszenie prawa konstytucyjnego zawartego w art. 78 ust. 1 Konstytucji i z faktu tego naruszenia wywodzącego legitymację prawną do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Przechodząc do rozważenia zasadności wysuniętego w skardze zarzutu naruszenia prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, przewidzianego w art. 176 ust. 1 Konstytucji, przypomnieć należy pogląd wyrażony w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 8 grudnia 1998 r. (K. 41/97, OTK ZU nr 7/1998, poz. 117), zgodnie z którym ze względu na fakt, iż wspomniany przepis konstytucji został umieszczony w rozdziale o sądach, wyrażona w nim zasada dotyczy tylko spraw „przekazanych ustawami do właściwości sądów, tzn. rozpoznawanych przez sądy od początku do końca”. Jeżeli dana sprawa nie była od początku do końca rozpatrywana przez sądy powszechne, jak miało to miejsce w sytuacji skarżącego, to wprawdzie, ze względu na fakt, iż przedmiotem jej jest orzekanie o sytuacji prawnej jednostki, odnoszą się do niej zarówno gwarancje prawa do sądu określone w art. 45 Konstytucji, jak i prawo do zaskarżania orzeczeń zawarte w art. 78 Konstytucji, jednakże, jak podkreśla Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyroku, nie ma konstytucyjnego obowiązku respektowania tych zasad, które bezpośrednio wynikają z art. 176 ust. 1 Konstytucji, bo jest to sprawa tylko poddana końcowej kontroli ze strony sądu.

Mając powyższe na względzie przyjąć należy, iż w sprawie skarżącego, w której wydane zostało postanowienie Komornika Sądowego Rewiru I w Głogowie z 26 września 2003 r., a w dalszej kolejności, na skutek wniesienia skargi na to rozstrzygnięcie – postanowienie Sądu Rejonowego w Głogowie z 5 lutego 2004 r. (sygn. akt I Co 1803/03), nie doszło ani do naruszenia prawa określonego w art. 78 ust. 1 Konstytucji, ze względu na uzyskanie rozstrzygnięcia organu odwoławczego, ani do naruszenia zasady dwuinstancyjnego postępowania sądowego zawartej w art. 176 ust. 1 Konstytucji, ze względu na fakt, iż sprawa nie podlegała „od początku do końca” kompetencji wymiaru sprawiedliwości. Powyższa konstatacja uniemożliwia przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania w zakresie art. 394 oraz art. 767 § 3 k.p.c., z tego względu, iż właśnie w naruszeniu wskazanych powyżej praw konstytucyjnych skarżący upatrywał legitymacji do wystąpienia z tym środkiem ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.

Biorąc powyższe pod uwagę należało orzec, jak w sentencji.