W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 26 marca 2004 r. skarżąca zakwestionowała zgodność § 12 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 sierpnia 1999 r. w sprawie określenia wzorów dokumentów i innych dowodów niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego oraz szczegółowych zasad i trybu wypłaty tych zasiłków (Dz. U. Nr 68, poz. 761 ze zm.) oraz § 29 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 16 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia wzoru wniosku o ustalenie uprawnień do zasiłku rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego, innych dowodów niezbędnych do ustalenia prawa do tych zasiłków oraz szczegółowych zasad i trybu ich wypłaty (Dz. U. Nr 47, poz. 442) z art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 2 w zw. z art. 8 Konstytucji oraz z art. 15a i art. 34 ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.).

Działając na podstawie wskazanych powyżej przepisów Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Zambrowie decyzją z 5 września 2003 r. (Znak: DSZ – 7102-5/2003) stwierdził, iż prawo do zasiłku wychowawczego na syna Przemysława ustalone zostaje na okres od 4 maja 1999 r. do 3 maja 2001 r., z tym że w okresie od 28 września 2000 r. do 28 lutego 2001 r. zamiast w/w świadczenia przysługuje skarżącej prawo do zasiłku macierzyńskiego na syna Michała. Wniesione od powyższej decyzji odwołanie zostało oddalone wyrokiem Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z 16 grudnia 2003 r. (sygn. akt IV U 564/03). Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z Łomży, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 10 lutego 2004 r. (sygn. akt III Ua 3/04) doręczonym 22 lutego 2004 r. oddalił w przedmiotowym zakresie wniesioną od wyroku Sądu Rejonowego apelację.

W ocenie skarżącej powyższe rozstrzygnięcia naruszają przysługujące jej na podstawie art. 18 Konstytucji prawo do ochrony macierzyństwa i rodzicielstwa, poprzez faktyczne ograniczenie zakresu przyznanych na mocy ustawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego tj. zasiłku wychowawczego. Normatywną treść tych rozstrzygnięć stanowiły zaskarżone przepisy rozporządzenia, tj. aktu rangi podstawowej, co, jej zdaniem, stanowi także naruszenie art. 71 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym zakres szczególnej pomocy władz publicznych, do której matka ma prawo przed i po urodzeniu dziecka określa ustawa.

Uzasadniając w dalszej kolejności podniesione zarzuty skarżąca wywodzi, iż zgodnie z art. 15a ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. z 1998 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) zasiłek wychowawczy przysługuje do ukończenie urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż przez okres 24 miesięcy. Zastosowanie zaskarżonego przepisu, który stanowi, iż do powyższego okresu „wlicza się okresy wypłaty zasiłku oraz okresy, za które zasiłek wychowawczy nie przysługuje z powodu pobierania zasiłku macierzyńskiego”, doprowadziło do sytuacji, w której pozbawiono ją „6 miesięcznych zasiłków wychowawczych”, uzasadniając to faktem pobierania przez nią zasiłku macierzyńskiego związanego z urodzeniem kolejnego dziecka.

Naruszenie przysługujących jej praw wiąże skarżąca także z faktem wydania zaskarżonej regulacji z wyraźnym przekroczeniem delegacji ustawowej wynikającej z art. 17 ust. 2 i art. 34 wskazanej powyżej ustawy z 1 grudnia 1994 r. Podnosi ponadto, iż zaskarżone przepisy prowadzą do naruszenia zasady równości w zakresie prawa do zasiłku wychowawczego, poprzez zróżnicowanie sytuacji kobiet, które przebywając na urlopie wychowawczym urodziły drugie dziecko w stosunku do pozostałych matek. Pomniejszenie w przypadku tej pierwszej kategorii matek prawa do 24 miesięcznego zasiłku wychowawczego o kwotę równą wysokości tego zasiłku za okres 26 tygodni stanowi przejaw dyskryminacji tych kobiet i narusza tym samym zasadę równości wobec prawa opisaną w art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 26 kwietnia 2004 r. wezwano pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej poprzez nadesłanie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Zambrowie z 5 września 2003 r. (znak: DSZ – 7102-5/2003) oraz uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łomży z 16 grudnia 2003 r. (sygn. akt IV U 564/03).

W nadesłanym w odpowiedzi na powyższe zarządzenie piśmie procesowym z 11 kwietnia 2004 r. pełnomocnik skarżącej uzupełnił wskazane w zarządzeniu braki.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przekazanie skargi konstytucyjnej do merytorycznego rozpoznania warunkowane jest uprzednim stwierdzeniem, iż zostały spełnione przesłanki skargi wynikające zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Przedmiotem skargi konstytucyjnej, zgodnie z brzmieniem art. 79 ust. 1 Konstytucji może być zarzut niekonstytucyjności przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, który stanowił normatywną podstawę rozstrzygnięcia, w którym orzeczono o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach lub wolnościach. Warunek ten związany jest z konstrukcją skargi konstytucyjnej przyjętą w prawie polskim, której przesłankę stanowi wystąpienie konkretnego, a nie tylko abstrakcyjnego naruszenia konstytucyjnego prawa lub wolności, będącego konsekwencją wydania rozstrzygnięcia w oparciu o zaskarżony przepis.

W skardze konstytucyjnej stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania zakwestionowano konstytucyjność § 12 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 sierpnia 1999 r. w sprawie określenia wzorów dokumentów i innych dowodów niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego oraz szczegółowych zasad i trybu wypłaty tych zasiłków (Dz. U. Nr 68, poz. 761 ze zm.), które utraciło moc 2 maja 2002 r., na skutek wejścia w życie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie określenia wzoru wniosku o ustalenie uprawnień do zasiłku rodzinnego, pielęgnacyjnego i wychowawczego, innych dowodów niezbędnych do ustalenia prawa do tych zasiłków oraz szczegółowych zasad i trybu ich wypłaty (Dz. U. Nr 47, poz. 442), którego § 29 pkt 1 stanowiący odpowiednik wskazanego powyżej § 12, także stanowi przedmiot zaskarżenia niniejszej skargi konstytucyjnej.

Prawo do zasiłku wychowawczego na syna Przemysława, z którego ograniczeniem wiąże skarżąca naruszenie, m.in. prawa do ochrony rodziny i macierzyństwa, przysługiwało skarżącej w okresie od 4 maja 1999 r. do 3 maja 2001 r., z tym że w okresie od 28 września 2000 r. do 28 lutego 2001 r. zamiast ww. świadczenia pobierała ona zasiłek macierzyński na syna Michała. W okresie tym obowiązywały przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 sierpnia 1999 r. Podstawą decyzji zaliczającej skarżącej na początek zasiłku wychowawczego okres, w którym pobierany był zasiłek macierzyński stanowił zatem § 19 wskazanego powyżej rozporządzenia, i ten tylko przepis może być uznany za podstawę normatywną wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 16 kwietnia 2002 r., na co wskazuje także Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swego wyroku, nie zawiera żadnych przepisów przejściowych, a zatem nie ma podstaw do zastosowania zawartych w nim regulacji, w tym § 29 pkt 1, do stanów faktycznych powstałych (i zakończonych) pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów. Są to normy o charakterze materialnym a nie proceduralnym, także sam fakt orzekania przez organy w okresie ich obowiązywania, nie uzasadnia przyjęcia, iż stanowiły one podstawę podjętych wtedy rozstrzygnięć.

Biorąc zatem pod uwagę, iż zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, akt prawny nie stanowiący podstawy normatywnej rozstrzygnięcia, z którego wydaniem wiąże skarżąca naruszenie przysługujących jej konstytucyjnych praw i wolności, nie może podlegać kontroli Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej, należało orzec jak w sentencji.