1. Sąd Apelacyjny w K. (dalej: sąd pytający), w postanowieniu ze stycznia 2015 r. przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu
pytanie prawne, czy art. 160 § 5 zdanie drugie w związku z art. 160 § 1 pkt 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy
(Dz.U.90.557, ze zm.; dalej: kkw) w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości odstąpienia przez sąd od odwołania warunkowego
przedterminowego zwolnienia w sytuacji, gdy skazany ponownie został skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
jej wykonania – jeżeli przemawiają za tym szczególne względy, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Wątpliwości co do konstytucyjności wskazanych przepisów kkw powstały na tle następującego stanu faktycznego. Postanowieniem
z września 2014 r. Sąd Okręgowy w K. odwołał warunkowe przedterminowe zwolnienie udzielone skazanemu postanowieniem Sądu Okręgowego
w K. z grudnia 2012 r. oraz zarządził wykonanie reszty nieodbytych kar: 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej
wyrokiem Sądu Rejonowego w D. z sierpnia 2006 r. oraz 2 lat pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w K.
z 18 listopada 2009 r.
W uzasadnieniu postanowienia, Sąd Okręgowy wskazał, że w okresie próby,tj. 6 czerwca 2013 r., skazany ponownie dopuścił się
umyślnego przestępstwa z art. 158 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U.88.553, ze zm.; dalej: kk), za które
sąd wymierzył mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności i odwołał warunkowe zwolnienie.
Rozpatrując zażalenie skazanego na postanowienie Sądu Okręgowego, sąd pytający nabrał wątpliwości co do zgodności art. 160
§ 5 zdanie drugie w związku z art. 160 § 1 pkt 1 kkw.
1.2. W ocenie sądu pytającego, w wypadku wystąpienia okoliczności opisanych w art. 160 § 1 pkt 1 kkw rola sądu wykonawczego
ogranicza się do wydania decyzji, na którą sąd nie ma żadnego wpływu, niezależnie od podnoszonych przez skazanego czy jego
obrońcę argumentów i niezależnie od jakichkolwiek innych okoliczności faktycznych. W szczególności żadnego wpływu na decyzję
sądu nie ma ani dotychczasowy przebieg okresu próby, ani także ustalona przez sąd meriti orzekający w kolejnej sprawie skazanego pozytywna prognoza kryminologiczna przejawiająca się warunkowym zawieszeniem wykonania
orzeczonej kary pozbawienia wolności. Dodać należy, że iluzoryczne staje się też w tym wypadku prawo skazanego do poddania
decyzji sądu kontroli instancyjnej, skoro sprowadza się ono tylko i wyłącznie do potwierdzenia skazania na karę pozbawienia
wolności, a zmiana postanowienia może mieć miejsce w zasadzie tylko w wypadku przedawnienia możliwości odwołania warunkowego
przedterminowego zwolnienia.
Pozbawienie wolności jest środkiem ultima ratio, dlatego też sąd wykonawczy powinien mieć możliwość procesowego badania w okolicznościach konkretnej sprawy, czy istnieją
powody odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia osoby powtórnie skazanej na karę pozbawienia wolności. Dotyczy to
wypadku, gdy w kolejnej sprawie karnej sąd prawomocnie warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności, a istnieją
wskazane przez skazanego i stwierdzone przez ten sąd szczególne okoliczności, które świadczą o tym, że takie rozstrzygnięcie
byłoby decyzją niemieszczącą się w kategoriach ultima ratio.
2. Prokurator Generalny, w piśmie z 4 sierpnia 2015 r., zajął stanowisko, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu
z powodu utraty mocy obowiązującej art. 160 § 5 zdanie drugie w związku z art. 160 § 1 pkt 1 kkw.
Ustawą z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.396; dalej: ustawa nowelizująca)
ustawodawca nadał nowe brzmienie art. 160 kkw. Zgodnie z nowymi regulacjami kkw, obowiązującymi od 1 lipca 2015 r., odwołanie
udzielonego skazanemu warunkowego przedterminowego zwolnienia w wypadku popełnienia przez niego w okresie próby umyślnego
przestępstwa, za które został skazany prawomocnie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie
będzie już obligatoryjne, ale fakultatywne.
Ponadto Prokurator Generalny zauważył, że w warunkach niniejszej sprawy art. 39 ust. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz.U.102.643, ze zm.) nie może być zastosowany, ponieważ postępowanie w sprawie pytania prawnego może być
w każdym czasie podjęte i zakończone w sposób umożliwiający sądowi meriti – niemożliwe w poprzednim stanie prawnym – dostosowanie reakcji karnej do realiów sprawy.
3. Marszałek Sejmu, w piśmie z 22 grudnia 2015 r., wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania
wyroku.
3.1. Uzasadniając swoje stanowisko Marszałek Sejmu, wskazał, że pytanie prawne nie spełnia przesłanki funkcjonalnej z uwagi
na art. 82 § 1 kk i wynikające z niego konsekwencje dla sprawy karnej zawisłej przed sądem pytającym. Wskazany przepis, niezmiennie
od 1 stycznia 2012 r., kiedy wszedł w życie w brzmieniu ustalonym ustawą z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny
wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.240.1431, ze zm.), stanowi: „Jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od
jej zakończenia nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia”. To znaczy,
że jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia sąd nie odwołał warunkowego zwolnienia, to karę uważa się
definitywnie za odbytą w całości i nie ma już możliwości odwołania warunkowego zwolnienia, nawet gdy skazany popełnił w okresie
próby przestępstwo, w tym umyślne, za które został skazany na karę pozbawienia wolności. Odnosząc te ustalenia do sprawy karnej
zawisłej przed sądem pytającym, Marszałek Sejmu zauważył, że warunkowe przedterminowe zwolnienie zostało zastosowane wobec
skazanego postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z grudnia 2012 r. Jednocześnie sąd wyznaczył dwuletni okres próby. Oznacza
to, że w sprawie skazanego okres próby i dalsze 6 miesięcy od jego zakończenia upłynęły w połowie 2015 r.
Nie ma zatem wątpliwości, że w sprawie karnej zawisłej przed sądem pytającym upłynął już okres próby i dalsze 6 miesięcy od
jego zakończenia, a mimo to – z uwagi na nierozpoznanie przez sąd pytający zażalenia na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z września 2014 r. – wciąż nie mamy do czynienia z prawomocnym postanowieniem odwołującym warunkowe zwolnienie. Tym samym
zaktualizowała się fikcja prawna wynikająca z art. 82 § 1 kk, co znaczy, że nie ma już możliwości odwołania warunkowego przedterminowego
zwolnienia wobec skazanego. W konsekwencji w sprawie karnej zawisłej przed sądem pytającym nie mają już zastosowania kwestionowane
art. 160 § 5 zdanie drugie w związku z art. 160 § 1 pkt 1 kkw, a jedyną podstawę rozstrzygnięcia będzie stanowił art. 82 §
1 kk.
Wyeliminowanie z porządku prawnego w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego art. 160 § 5 zdanie drugie w związku z art.
160 § 1 pkt 1 kkw nie będzie miało wpływu na rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem pytającym.
3.2. Marszałek Sejmu zauważył również, że mocą art. 4 pkt 55 ustawy nowelizującej ustawodawca nadał nowe brzmienie art. 160
kkw, które obowiązuje od 1 lipca 2015 r. W odróżnieniu od poprzedniego stanu prawnego, aktualnie sąd obligatoryjnie odwołuje
warunkowe zwolnienie jedynie wówczas, gdy za popełnione w okresie próby przestępstwo umyślne, jeżeli sąd orzekł prawomocnie
bezwzględną karę pozbawienia wolności. Popełnione w okresie próby przez skazanego przestępstwo umyślne, za które orzeczono
prawomocnie karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie mieści się zatem już w zakresie normowania
art. 160 § 1 kkw i nie stanowi podstawy do obligatoryjnego odwołania warunkowego zwolnienia. Popełnione w okresie próby przestępstwo
mieści się natomiast w zakresie normowania nowego art. 160 § 3 kkw, który stanowi: „Sąd penitencjarny może odwołać warunkowe
zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub
została orzeczona kara inna niż określona w § 1 albo gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych
środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych”. To znaczy, że de lege lata czyn skazanego nie obliguje sądu do odwołania warunkowego zwolnienia, ale jedynie daje sądowi taką możliwość, z zachowaniem
pełnej swobody orzeczniczej.
Gdyby w sprawie karnej zawisłej przed sądem pytającym nie zaktualizowała się fikcja prawna wynikająca z art. 82 § 1 kk, która
uniemożliwia odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego , wówczas sąd pytający byłby obowiązany do zastosowania
w tej sprawie nowego art. 160 § 3 kkw, a nie kwestionowanych art. 160 § 5 zdanie drugie w związku z art. 160 § 1 pkt 1 kkw.
Z uwagi na brak w ustawie nowelizującej normy przejściowej dotyczącej analizowanej sytuacji, zastosowanie znajduje art. 4
§ 1 kk, stanowiący, że „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się
ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”. Nie ulega przy
tym wątpliwości, że „ustawa stara” nie jest względniejsza dla sprawcy niż „ustawa nowa”, ponieważ ta pierwsza obliguje sąd
do odwołania warunkowego zwolnienia i pozbawienia skazanego wolności, podczas gdy druga umożliwia sądowi odstąpienie od takiej
decyzji.
4. Trybunał Konstytucyjny w piśmie z 26 stycznia 2016 r. zwrócił się do sądu pytającego o informację, czy wobec zmiany art.
160 kkw ustawą nowelizującą sąd podtrzymuje pytanie prawne wniesione do Trybunału.
5. Sąd pytający, w postanowieniu z lutego 2016 r., wskazał, że nie podtrzymuje pytania prawnego. W uzasadnieniu postanowienia
sąd podniósł, że wobec wejścia w życie ustawy nowelizującej, która nadała nowe brzmienie kwestionowanym przepisom, udzielenie
odpowiedzi na pytanie prawne nie determinuje rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przystępując do rozpoznania sprawy, należało przypomnieć, że wyrokiem z 9 marca 2016 r. w sprawie K 47/15
1, Trybunał Konstytucyjny stwierdził w całości niekonstytucyjność ustawy z 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym (Dz.U.2217; dalej: ustawa nowelizująca). Skutkiem wyroku Trybunału jest to, że obowiązująca ustawa z
25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (j.t. Dz.U.2016.293; dalej: uTK z 2015 r.) podlega stosowaniu w wersji nieuwzględniającej
zmian wprowadzonych przez zakwestionowaną nowelizację. Z uwagi na obalenie domniemania konstytucyjności ustawy nowelizującej
w
całości, a także poszczególnych jej przepisów, w szczególności art. 2, a także art. 1 pkt 10, art. 1 pkt 12 lit. a i art.
1 pkt 14, zagadnienia dotyczące wyznaczania terminów rozpraw i posiedzeń (art. 80 i art. 87 ust. 2 uTK z 2015 r.), liczby
sędziów wymaganej do orzekania i
większości, w jakiej zapadają wyroki w pełnym składzie (art. 44 ust. 3 i art. 99 ust. 1 uTK z
2015 r.) reguluje uTK z 2015 r. w brzmieniu sprzed nowelizacji.
2. W niniejszym postępowaniu Sąd Apelacyjny w K. (dalej: sąd pytający), w postanowieniu z lutego 2016 r. stwierdził, że nie
podtrzymuje pytania prawnego. Niepodtrzymanie pytania prawnego przez sąd pytający jest równoznaczne z jego cofnięciem.
3. Zgodnie z art. 49 ust. 2 i 3 uTK z 2015 r. cofnięcie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej może nastąpić
najpóźniej w terminie 7 dni od dnia doręczenia: 1) zawiadomienia o terminie rozprawy albo 2) w przypadku rozpoznawania sprawy
na posiedzeniu niejawnym, zawiadomienia, o którym mowa w art. 93 ust. 3 tej ustawy.
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, ukształtowanym pod rządami ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz.U.102.643, ze zm.; dalej: uTK z 1997 r.), przyjmuje się, że prawo do wycofania wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej
przed rozpoczęciem rozprawy mieści się w granicach swobodnego uznania podmiotu mającego kompetencję do wszczęcia postępowania
i jest jednym z przejawów zasady dyspozycyjności, na której opiera się postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym (zob.
np. postanowienia TK z: 4 marca 1999 r. w sprawie SK 16/98, 8 marca 2000 r. w sprawie K 32/98, 5 czerwca 2000 r. w sprawie P 1/00, 15 maja 2013 r. w sprawie P 42/12, 8 października 2013 r. w sprawie SK 15/13, 16 czerwca 2015 r. w sprawie K 30/13).
Z uwagi na brzmienie art. 49 ust. 2 i 3 uTK z 2015 r. oraz innych przepisów tej ustawy, które wyznaczają zasady postępowania
przed Trybunałem, ustalenia te zachowują aktualność, z tym zastrzeżeniem, że ustawodawca w art. 49 ust. 2 i 3 uTK z 2015 r.
wyznaczył terminy, w jakich może nastąpić cofnięcie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej.
Trybunał nie działa z urzędu, dlatego cofnięcie pytania prawnego zgodnie z art. 49 ust. 2 i 3 uTK z 2015 r. powoduje konieczność umorzenia postępowania stosownie do art. 104 ust. 1 pkt 1 uTK z 2015 r.
4. Mając na uwadze, że cofnięcie pytania prawnego przez sąd pytający stanowi wystarczającą przesłankę umorzenia postępowania,
Trybunał Konstytucyjny uznał za zbędną kontrolę zasadności wniesienia pytania prawnego i postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.