1. Sąd Rejonowy w Rzeszowie postanowieniem z 24 czerwca 2013 r., uzupełnionym postanowieniem z 16 września 2013 r., wystąpił
z pytaniem prawnym, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. – Ustawa budżetowa na rok 2010 (Dz. U. Nr 19,
poz. 102; dalej: ustawa budżetowa na rok 2010), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. – Ustawa budżetowa
na rok 2011 (Dz. U. Nr 29, poz. 150; dalej: ustawa budżetowa na rok 2011) w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada
2010 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578, ze zm.; dalej: ustawa
okołobudżetowa z 2010 r.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2012 r. – Ustawa budżetowa na rok 2012 (Dz. U. poz.
273; dalej: ustawa budżetowa na rok 2012) w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych
ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2011 r.)
są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności,
praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wskutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty
zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust. 2 ustawy
z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.
U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń lub u.k.w.) w związku z art. 14a ustawy z
dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639; dalej: u.p.s.p.).
1.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pozwem z 28 stycznia 2013 r. powódka dochodzi od pozwanego sądu
zapłaty 4764,18 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 686,40 zł od 29 stycznia 2011 r. do dnia zapłaty, od kwoty 1418,10
zł od 28 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty, od kwoty 2659,68 zł od 29 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty.
Powódka jest zatrudniona w pozwanym sądzie na stanowisku starszego sekretarza sądowego. Na wynagrodzenie powódki składa się
wynagrodzenie zasadnicze i dodatek za wysługę lat. W 2010 r. powódka otrzymywała wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 2288
zł brutto miesięcznie i dodatek za wysługę lat w wysokości 20% wynagrodzenia zasadniczego (457,60 zł). W 2011 r. wynagrodzenie
zasadnicze powódki wynosiło 2345,20 zł miesięcznie, a w 2012 r. – 2406,18 zł miesięcznie. W 2010 r. wynagrodzenie powódki
wzrosło o 1%, w pozostałym spornym okresie nie było waloryzowane.
1.2. Pytający sąd wskazał, że zgodnie z art. 14a u.p.s.p. podwyższanie wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i
prokuratur następuje w terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi
systemami wynagrodzeń. Wynagrodzenia te są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń.
Analiza przepisów ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń doprowadziła pytający sąd do wniosku, że z ustawy tej wynika periodyczność
wzrostu wynagrodzeń, a zatem obowiązek corocznego ich waloryzowania. W ocenie sądu rodzi to wątpliwości co do możliwości braku
dokonania takiej waloryzacji w ustawie budżetowej.
Pytający sąd uznał, że wskazane jako przedmiot kontroli przepisy pozbawiły pracowników sądów i prokuratur prawa do otrzymania
zwaloryzowanego wynagrodzenia z powodu ustalenia wskaźników wynagradzania na dotychczasowym poziomie.
1.3. W ocenie pytającego sądu zaskarżone przepisy mogą nosić znamiona arbitralnego naruszenia prawa do ochrony własności i
innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji) oraz pozostawać w sprzeczności z zasadą zaufania obywateli do państwa
(art. 2 Konstytucji).
Pytający sąd uznał, że do kategorii konstytucyjnego prawa majątkowego należy zaliczyć również prawo do wynagrodzenia, a ochrona
tego prawa polega m.in. na takim ukształtowaniu jego treści, by ograniczała ona niebezpieczeństwo jednostronnego niweczenia
jego ekonomicznej istoty. Sąd podkreślił, że waloryzacja wynagrodzeń nie jest tym samym co podwyżka, ale służy zachowaniu
stałej wartości ekonomicznej przyznanych świadczeń pieniężnych. Pozbawienie pracowników prawa do waloryzacji świadczeń ze
stosunku pracy nosi znamiona arbitralnego naruszenia słusznie nabytych praw podmiotowych, zaś stała praktyka w tym zakresie
nie zapewniała należytej ochrony praw obywateli w zakresie prawa własności.
Zdaniem pytającego sądu, z przepisów ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń można wyprowadzić konstrukcję prawa nabytego do wynagrodzenia
w podwyższonej wysokości. „[Z] treści tej ostatniej należy wywieść prawo do stałego, periodycznego wzrostu wynagrodzeń zwaloryzowanych
średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. W momencie więc rozpoczęcia kolejnego roku pracy pracownika sądowego, ma on
prawo do uzyskania wynagrodzenia ustalonego zgodnie z powyższymi zasadami. Należy pamiętać, iż chodzi tu o odpowiedni wzrost
wynagrodzenia, a nie utrzymanie go w dotychczasowej wysokości”.
W ocenie pytającego sądu przyjmowane przez ustawodawcę kolejne ustawy budżetowe, niwelujące słuszne oczekiwania pracowników
sądów do otrzymania stosownego wzrostu wynagrodzeń w kolejnym roku, pozostają w sprzeczności z zasadą zaufania obywatela do
państwa, narażając go na prawne skutki niedające się przewidzieć w momencie podejmowaniu decyzji. Sąd, odwoławszy się do wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2012 r. (sygn. K 1/12, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 134), podniósł, że niepodwyższanie
wynagrodzeń sędziów Trybunał uznał za dopuszczalne jedynie jednorazowo i incydentalnie, a analizowana w niniejszej sprawie
praktyka staje się normą naruszającą prawa pracownika.
1.4. Zdaniem pytającego sądu, mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie
prawne jest dopuszczalne ze względu na ochronę konstytucyjnych praw podmiotowych jednostki.
Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że „uznanie
konstytucyjności tych przepisów przesądza o oddaleniu powództwa. Z kolei stwierdzenie niekonstytucyjności wzmiankowanych regulacji
– w zależności od tego, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – albo jednoznaczne odrzucenie możliwości
ukształtowania wynagrodzenia powódki za lata 2010-2012 albo dokonanie przez sąd orzekający samodzielnej oceny powyższej kwestii”.
2. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu postanowieniem z 28 lutego 2014 r. wystąpił z pytaniem prawnym, czy
art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011 w związku z art. 44
ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 w związku z art. 24 ust. 1 pkt
1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 stycznia 2013 r. – Ustawa budżetowa na rok 2013
(Dz. U. poz. 169; dalej: ustawa budżetowa na rok 2013) w związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o
zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1456; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2012 r.)
są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji w takim zakresie, w jakim dokonano naruszenia zasady ochrony własności,
praw nabytych i zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, na skutek pozbawienia pracowników prawa do wypłaty
zwaloryzowanego wynagrodzenia za pracę w latach 2010, 2011, 2012 i 2013 według norm określonych w art. 4 ust. 2, art. 6 ust.
2 u.k.w. w związku z art. 14 ust. 1b ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. Nr 98, poz. 1071, ze zm.;
dalej: u.k.s.).
2.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pozwem z 23 grudnia 2013 r. powód dochodzi od pozwanego sądu
zapłaty 3704,40 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 1045,22 zł od 1 marca 2012 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 2659,18
zł od 28 listopada 2013 r. do dnia zapłaty, tytułem równowartości niewaloryzowanego wynagrodzenia w latach 2010-2013.
Powód jest zatrudniony w pozwanym sądzie na stanowisku starszego kuratora sądowego na czas nieokreślony. Średnie dochody powoda
w 2012 r. wyniosły 5892,78 zł brutto, a w 2013 r. – 5471,86 zł. Na wynagrodzenie powoda składa się wynagrodzenie zasadnicze,
dodatek funkcyjny, dodatek terenowy, dodatek specjalny, dodatek stażowy i nagrody uznaniowe z uwzględnieniem nieobecności.
W 2012 r. łączne wynagrodzenie powoda wyniosło 41 808,95 zł, a za okres od 1 stycznia do 30 listopada 2013 r. – 51 608,21
zł brutto, w tym powód otrzymał tzw. „trzynaste” wynagrodzenie w wysokości 4935,96 zł. W trakcie pracy powoda u strony pozwanej
jego wynagrodzenie nie było waloryzowane.
2.2. Pytający sąd wskazał, że zgodnie z art. 14 ust. 1 u.k.s. wynagrodzenie zasadnicze kuratorów sądowych stanowi odpowiednią
do rangi stopnia służbowego wielokrotność kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad wynikających z art. 14 ust.
1a i 1b u.k.s., określa ustawa budżetowa. Art. 14 ust. 1a u.k.s. wskazuje, że w 2003 r. kwota bazowa dla zawodowych kuratorów
sądowych została określona na poziomie 1667,70 zł, natomiast stosownie do art. 14 ust. 1b u.k.s. kwota ta, począwszy od 2004
r., jest waloryzowana corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalonym na podstawie przepisów o kształtowaniu
wynagrodzeń.
Zaskarżone przepisy ustalają wskaźniki wzrostu wynagrodzeń m.in. zawodowych kuratorów sądowych w latach 2010-2013 odpowiednio
na poziomie 101%, 100%, 100% i 100%, co oznacza, że wynagrodzenie powoda w latach 2011-2013 w ogóle nie wzrosło.
2.3. Przedstawiwszy sposób rozumienia zasady zaufania obywatela do państwa i zasady ochrony praw nabytych w orzecznictwie
Trybunału, pytający sąd zajął stanowisko, że regulacje prawne niwelujące słuszne oczekiwania pracowników sądów, w tym zawodowych
kuratorów sądowych, do otrzymania stosownego wzrostu ich wynagrodzeń w kolejnym roku, pozostają w sprzeczności z powyższymi
zasadami.
W odniesieniu do wzorca kontroli z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji pytający sąd zauważył, że ochrona praw majątkowych polega
zarówno na zapobieganiu i eliminowaniu działań uniemożliwiających uprawnionym korzystanie z przysługujących im praw, jak i
na takim ukształtowaniu treści owych praw, która ograniczałaby niebezpieczeństwo jednostronnego niweczenia ich ekonomicznej
istoty.
Pytający sąd zwrócił uwagę na to, że ekspektatywa prawa do wynagrodzenia dla powoda w podwyższonej wysokości była już maksymalnie
ukształtowana, ponieważ były spełnione wszystkie przesłanki nabycia tego prawa w kolejnych latach budżetowych. Z ustawy o
kształtowaniu wynagrodzeń należy wywieść prawo do stałego, periodycznego wzrostu wynagrodzeń zwaloryzowanych średniorocznym
wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. W chwili rozpoczęcia kolejnego roku pracy pracownik sądowy nabywa tym samym prawo do uzyskania
wynagrodzenia zwaloryzowanego.
Zaskarżone regulacje ustaw budżetowych mogą zostać uznane za naruszające prawo do ochrony własności i innych praw majątkowych
oraz pozostawać w sprzeczności z zasadą zaufania obywateli do państwa (art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji). W ocenie
pytającego sądu istnieje uzasadniona obawa, że brak waloryzacji wynagrodzeń nie ma charakteru incydentalnego, ale staje się
normą naruszającą prawa pracownika.
2.4. Zdaniem pytającego sądu, mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie
prawne jest dopuszczalne ze względu na ochronę konstytucyjnych praw podmiotowych jednostki.
Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że uznanie
zaskarżonych przepisów za zgodne z Konstytucją „przesądza o oddaleniu powództwa. Z kolei stwierdzenie niekonstytucyjności
w/w regulacji – w zależności, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – albo jednoznaczne odrzucenie
możliwości ukształtowania wynagrodzenia powoda w spornym okresie albo dokonanie przez Sąd samodzielnej oceny tej kwestii”.
3. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 24 kwietnia 2014 r. pytania prawne Sądu Rejonowego w Rzeszowie (sygn.
P 44/13) i Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu (sygn. P 14/14) zostały połączone, ze względu na tożsamość
przedmiotu, do wspólnego rozpoznania pod wspólną sygnaturą akt P 44/13.
4. Sąd Rejonowy w Sandomierzu postanowieniem z 14 sierpnia 2014 r. wystąpił z pytaniem prawnym, czy art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy
budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 oraz art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na
rok 2013 są zgodne z art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 w związku z art. 7 w
związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 ust. 1, ust. 2 i ust. 3 Konstytucji.
4.1. Przed pytającym sądem toczy się postępowanie o zapłatę. Pięć powódek dochodzi od pozwanego sądu zapłaty odpowiednio 12
827,71 zł, 12 933,61 zł, 8179,93 zł, 10 399,95 zł i 4119,38 zł tytułem równowartości niezwaloryzowanego wynagrodzenia za lata
2011-2013 z ustawowymi odsetkami od daty wymagalności do dnia zapłaty.
Cztery powódki są zatrudnione w pozwanym sądzie na stanowisku starszego sekretarza sądowego, które zaliczane są do kategorii
stanowisk wspomagających pion orzeczniczy. Piąta powódka jest zatrudniona w pozwanym sądzie na stanowisku sprzątaczki, które
jest zaliczone do kategorii stanowisk obsługi technicznej.
W latach 2010-2014 żadna z powódek nie otrzymała podwyżki wynagrodzenia i nominalna wartość wypłacanego im wynagrodzenia kształtowała
się na poziomie z 2010 r.
4.2. W ocenie pytającego sądu, w aktualnym stanie prawnym, wynikającym z ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń, waloryzacja wynagrodzeń
pracowników sfery budżetowej jest obowiązkowa w razie zmiany siły nabywczej pieniądza. Wskazuje na to posłużenie się przez
ustawodawcę w art. 4 ust. 2 u.k.w. zwrotem „waloryzowane są”. Częstotliwość waloryzacji, która powinna być dokonywana corocznie,
uzasadnia zaś brzmienie art. 7 i art. 8 u.k.w.
Jeżeli art. 4 u.k.w. określa obowiązek waloryzacji wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, to jednocześnie statuuje również
ekspektatywę nabycia tego prawa przez osoby zatrudnione w razie zmiany siły nabywczej pieniądza. Przesłanka ta została spełniona
w sprawie rozpatrywanej przez pytający sąd, gdyż w latach 2010-2013 w wyniku inflacji wzrosły ceny towarów i usług. W związku
z tym pracownicy zatrudnieni w państwowej sferze budżetowej nabyli ekspektatywę waloryzacji ich wynagrodzeń w latach budżetowych
2011-2013.
4.3. Zdaniem pytającego sądu zaniechanie waloryzacji wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej w latach 2011-2013
stanowi naruszenie art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 w związku z art. 7 w związku
z art. 31 ust. 3 w związku z art. 64 Konstytucji.
Pytający sąd zajął stanowisko, że ingerencja w stosunki pracy polegająca na zamrożeniu wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur
oraz zawieszeniu obligatoryjnej waloryzacji wypłacanych im świadczeń jest dopuszczalna m.in. ze względu na trudną sytuację
finansową państwa, niemniej trzeba wtedy ocenić, czy jest to rozwiązanie zrównoważone. Pytający sąd zwrócił uwagę, że praktyka
zawieszenia waloryzacji wynagrodzeń nie ma charakteru incydentalnego, ale jest stałą praktyką, która wywiera negatywny wpływ
na funkcjonowanie sądownictwa powszechnego i prokuratury. Sąd odwołał się w tym aspekcie do uchwały Krajowej Rady Sądownictwa
nr 325/2014 z 31 lipca 2014 r.
Praktyka zawieszenia waloryzacji wynagrodzeń skutkuje naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdyż utrzymywanie płac pracowników
sądów i prokuratur na jednym poziomie powoduje brak zainteresowania pracą w jednostkach organizacyjnych wymiaru sprawiedliwości
oraz odpływ wartościowej kadry urzędniczej i asystenckiej, co wywiera negatywny wpływ na szybkość i sprawność prowadzonych
postępowań. Dodatkowo postępujące zubożenie pracowników sądów i prokuratur stwarza realne niebezpieczeństwo nadużyć i sprzyja
występowaniu zachowań podlegających karnoprawnemu wartościowaniu.
Zdaniem pytającego sądu ustawodawca, zawieszając obligatoryjną waloryzację wynagrodzeń, doprowadził do naruszenia zasady ochrony
praw nabytych oraz powiązanej z nią zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego prawa, a także zasady zakazującej
działanie prawa wstecz. Pracownicy sądów i prokuratur nabyli bowiem ekspektatywę waloryzacji ich wynagrodzeń, której następnie
zostali pozbawieni na skutek wprowadzenia z mocą wsteczną ustaw budżetowych.
Jednocześnie całkowite zniesienie prawa do waloryzacji wynagrodzenia za pracę wykracza poza dopuszczalny zakres ograniczeń
praw i wolności wynikający z art. 64 ust. 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przysługująca ustawodawcy swoboda modyfikacji
i ograniczania praw i wolności nie oznacza dopuszczalności eliminacji praw lub wolności, a praktyka ustawodawcza w latach
2010-2014, która ma być kontynuowana do 2017 r., do takiego skutku doprowadziła.
Pytający sąd podniósł, że ustawodawca nie dochował szczególnego trybu wymaganego dla działań skutkujących pozbawieniem prawa
do waloryzacji, gdyż ustawy budżetowe weszły w życie z dniem ogłoszenia, nie zachowano vacatio legis i działały z mocą wsteczną. W ocenie pytającego sądu nic nie stało na przeszkodzie temu, by właściwe działania legislacyjne
zostały podjęte odpowiednio wcześnie, tak by ustawy budżetowe weszły w życie przed rozpoczęciem roku budżetowego, zaś „[w]artość
konstytucyjna jaką jest równowaga budżetowa nie może w nieskończoność usprawiedliwiać legislacyjnego niedbalstwa ustawodawcy
tudzież innych podmiotów uczestniczących w tym procesie”. Odstąpienie od zasady vacatio legis i zakazu retroaktywnego działania ustawy nie może przeobrazić się w stałą praktykę, ponieważ godzi to w podstawy demokratycznego
państwa prawnego.
Zawieszenie prawa do waloryzacji wynagrodzenia za pracę stanowi również naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej, wynikającej
z art. 2 Konstytucji. Grupa zawodowa pracowników sądów i prokuratur została w największym stopniu obarczona skutkami trudności
finansowych państwa z powodu zastosowania przez ustawodawcę dwóch rozwiązań: zamrożenia wysokości wynagrodzeń i zawieszenia
ich waloryzacji. Jednocześnie rozwiązania te nie zostały zastosowane do wszystkich pracowników państwowej sfery budżetowej,
co świadczy o nieprzestrzeganiu przez ustawodawcę zasad sprawiedliwości społecznej.
4.4. Uzasadniając wpływ odpowiedzi na pytanie prawne na rozstrzygnięcie toczącej się sprawy pytający sąd stwierdził, że stwierdzenie
niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów „w zależności od okoliczności konkretnej sprawy – uczyni zasadnym rozważenie przesłanek
waloryzacji wynagrodzeń w oparciu (…) o (…) art. 3581 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. Odmienne rozstrzygnięcie w tym przedmiocie skutkować będzie natomiast oddaleniem powództwa
w całości jako pozbawionego podstaw prawnych”.
Mimo że kwestionowane ustawy budżetowe utraciły moc obowiązującą z upływem danego roku, pytanie prawne jest dopuszczalne,
ponieważ zaskarżone przepisy mogą mieć zastosowanie do różnych wypadków, w szczególności w postępowaniach przed sądami powszechnymi
w sprawach o roszczenia wynikające ze stosunku pracy.
5. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 4 września 2014 r. pytanie prawne Sądu Rejonowego w Sandomierzu (sygn.
P 38/14) zostało połączone do wspólnego rozpoznania z pytaniami prawnymi Sądu Rejonowego w Rzeszowie (sygn. P 44/13) i Sądu
Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu (sygn. P 14/14) pod wspólną sygnaturą akt P 44/13.
6. Pismem z 25 września 2014 r. Marszałek Sejmu, odnosząc się do pytań prawnych przedstawionych przez Sąd Rejonowy w Rzeszowie
oraz Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, wniósł o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność
wydania wyroku.
6.1. Marszałek Sejmu zajął stanowisko, że w niniejszej sprawie spełnione są przesłanki podmiotowa i przedmiotowa warunkujące
dopuszczalność przedstawienia Trybunałowi pytania prawnego, niemniej wątpliwości budzi spełnienie przesłanki funkcjonalnej.
W ocenie Marszałka Sejmu sytuacja prawna powodów w postępowaniach toczących się przed sądami została uregulowana w postaci
tzw. kaskadowego odesłania – art. 14a u.p.s.p. i art. 14 ust. 1b u.k.s. odsyłają do ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń, ta
ustawa zaś, w zakresie określenia wysokości średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń, zawiera odesłanie do każdorocznej
ustawy budżetowej. W związku z tym wskazane przez pytające sądy jako przedmiot kontroli przepisy ustaw okołobudżetowych nie
będą podstawą rozstrzygnięcia w toczących się sprawach, ponieważ nie stanowią źródła normatywnego „zamrożenia” wynagrodzeń
i nie zawierają norm, na podstawie których można byłoby dokonać waloryzacji wynagrodzeń. Jednocześnie pytające sądy nie uzasadniły
związku pomiędzy zaskarżonymi przepisami ustaw okołobudżetowych a żądaniem waloryzacji wynagrodzeń w toczących się postępowaniach.
W związku z tym orzekanie o przywołanych związkowo jako przedmiot kontroli przepisach ustaw okołobudżetowych jest niedopuszczalne,
a postępowanie w tym zakresie powinno zostać umorzone.
6.2. Marszałek Sejmu nie zgadza się ze stanowiskiem pytających sądów co do tego, że waloryzacja wynagrodzeń pracowników państwowej
sfery budżetowej jest corocznym obowiązkiem podwyższania wynagrodzeń, a przepisy prawa kształtują ekspektatywę do podwyższenia
wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratur oraz kuratorów sądowych.
W ocenie Marszałka Sejmu ustalanie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń jest elementem polityki finansowej państwa,
a rozstrzygnięcia w tej mierze są materią zarezerwowaną dla ustawodawcy. Decyzje w tym zakresie podejmowane są na podstawie
wielu zmiennych w postaci wskaźników gospodarczych odzwierciedlających sytuację finansową państwa, co pociąga za sobą konieczność
uwzględniania ryzyka ograniczenia potencjalnego wzrostu wynagrodzeń w przypadku niekorzystnego kształtowania się prognozowanych
wskaźników. Ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń tworzy negocjacyjny mechanizm kształtowania średniorocznego wskaźnika wzrostu
wynagrodzeń, zastrzegając jednocześnie kompetencję do ostatecznego jego określenia dla władzy ustawodawczej. Z kolei tworzenie
sztywnego mechanizmu waloryzacji wynagrodzeń, ze względu na konieczność oceny sytuacji finansowej państwa, byłoby niecelowe
i dysfunkcjonalne. Ponadto Marszałek Sejmu odwołał się w argumentacji do treści wyroku TK z 17 listopada 2003 r., sygn. K
32/02 (OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 93).
Brak waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur oraz kuratorów sądowych należy postrzegać jako element szerszej
polityki państwa, zmierzającej do zahamowania wzrostu poziomu zadłużenia oraz realizacji obowiązku zachowania odpowiednich
granic poziomu długu publicznego. Zdaniem Marszałka Sejmu pytające sądy powinny przede wszystkim rozważyć kierunek wykładni
zaskarżonych przepisów zgodny z wykładnią systemową i orzecznictwem Trybunału.
6.3. Marszałek Sejmu zajął stanowisko, że pytające sądy nie określiły sposobu (konkretnych skutków prawnych), w jaki ewentualne
orzeczenie Trybunału o niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów wywierałoby wpływ i determinowało kształt przyszłego
rozstrzygnięcia w toczących się sprawach. W jego ocenie pytające sądy pośrednio przyznają, że na gruncie tak sformułowanych
pytań prawnych nie została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego.
Zdaniem Marszałka Sejmu ewentualne orzeczenie Trybunału nie może wywrzeć wpływu na zmianę rozstrzygnięcia w indywidualnych
sprawach rozpatrywanych przez pytające sądy. Zagadnienie waloryzacji wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej jest bowiem
elementem polityki finansowej państwa, realizowanej przez ustawodawcę. Jednocześnie ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń nie
formułuje automatycznego mechanizmu waloryzacji ani nie wskazuje żadnego algorytmu, na podstawie którego sądy mogłyby dokonać
waloryzacji wynagrodzeń.
Niemożliwe jest również, by pytające sądy zastosowały art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.). Zastosowanie tego
przepisu jest w orzecznictwie dyskusyjne, a ponadto obwarowane wieloma ograniczeniami. W tym zakresie Marszałek Sejmu odwołał
się do wyroku Sądu Najwyższego z 8 października 1996 r., sygn. akt I PRN 90/96 (Lex nr 1222362).
7. Pismem z 10 października 2014 r. Marszałek Sejmu odniósł się do pytania prawnego Sądu Rejonowego w Sandomierzu, wnosząc
o umorzenie postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Ze względu na tożsamość formułowanych zarzutów, Marszałek Sejmu przytoczył najważniejsze argumenty zawarte w piśmie z 25 września
2014 r. Jednocześnie stwierdził, że na ocenę braku możliwości prowadzenia dalszego postępowania nie ma wpływu przywołanie
przez pytający sąd dodatkowych wzorców kontroli. Część z nich pozostaje bowiem w sposób oczywisty nieadekwatna do przedmiotu
kontroli (art. 45 ust. 1 Konstytucji), a w odniesieniu do pozostałych brak jakiejkolwiek argumentacji lub argumentacja ta
jest zbyt lakoniczna (art. 7, art. 30, art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji).
Ponadto, w ocenie Marszałka Sejmu, ustawodawca nie dopuścił się naruszenia zasady ochrony praw nabytych oraz zasady zaufania
obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, ponieważ ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń nie tworzy praw podmiotowych
lub ich ekspektatyw.
8. Prokurator Generalny pismem z 31 października 2014 r. zajął stanowisko, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze
zm.; dalej: ustawa o TK), ze względu na niedopuszczalność orzekania.
8.1. Prokurator Generalny, analizując orzecznictwo Trybunału, stwierdził, że zasada ochrony praw nabytych nie ma charakteru
absolutnego i w razie jej kolizji z inną zasadą konstytucyjną może być konieczne przyznanie pierwszeństwa tej innej zasadzie.
Wartością konstytucyjną, która może uzasadniać ograniczenie lub zniesienie praw nabytych, jest chociażby zachowanie równowagi
budżetowej i zapobieganie nadmiernemu zadłużaniu się państwa.
Zdaniem Prokuratora Generalnego należy odpowiedzieć na pytanie, czy w sytuacji wielokrotnego „zamrożenia” wynagrodzeń pracowników
sądów zostało dostatecznie uzasadnione istnienie ważnego interesu publicznego, uprawniającego ustawodawcę do podjęcia takich
działań legislacyjnych.
8.2. Prokurator Generalny przypominał wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., sygn. K 1/12, zauważając, że w sprawie tej przedmiotem
rozstrzygnięcia była regulacja prawna, która jednorazowo „zamroziła” wynagrodzenia sędziów, podczas gdy w sprawie analizowanej
w niniejszym postępowaniu „zamrożenie” wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur jest rozwiązaniem powtarzanym wielokrotnie
w kolejnych latach.
W ocenie Prokuratora Generalnego zaskarżone art. 14a u.p.s.p. w związku z art. 4 u.k.w. oraz art. 14 u.k.s. tworzą prawo do
wynagrodzenia ukształtowanego na podstawie wskaźnika waloryzacji ustalanego corocznie w ustawie budżetowej, który powinien
prowadzić wprost do podwyższenia tego wynagrodzenia. Są to regulacje o charakterze gwarancyjnym i można z nich wywodzić prawo
nabyte, ukształtowane jako prawo do wynagrodzenia corocznie ustalanego w oparciu o czynnik, który ma stabilizować jego wartość
ekonomiczną. Ewentualne podwyższenie wynagrodzenia w roku kolejnym powinno zależeć od relacji pomiędzy wysokością wskaźnika
wzrostu wynagrodzeń a wartością wskaźnika odpowiadającego poziomowi inflacji w roku poprzednim. Na podstawie zaskarżonych
przepisów prawo do wynagrodzenia w wysokości ustalonej każdego roku na poziomie gwarantującym zachowanie stabilnej wartości
ekonomicznej otrzymywanych należności pieniężnych można uznać za „prawo nabyte niejako globalnie”.
8.3. Zdaniem Prokuratora Generalnego waloryzacja oznacza zapewnienie równowartości ekonomicznej wierzytelności w chwili jej
powstania i jej dokonanie jest powinnością państwa wobec adresatów zaskarżonych przepisów. W związku z tym analizowane regulacje
prawne naruszają prawo do wynagrodzenia obliczanego w oparciu o rozwiązania gwarancyjne i kolidują z konstytucyjnym standardem
ochrony praw nabytych. Zaskarżone przepisy prowadzą do deprecjacji wynagrodzeń, a ich niezbędność dla zachowania równowagi
budżetowej nie została dostatecznie obiektywnie uprawdopodobniona.
Trwałe „zamrożenie” wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej nie pozostaje w odpowiedniej relacji do założonych
przez ustawodawcę celów gospodarczych i nie zostało dostatecznie uzasadnione koniecznością równoważenia budżetu. Tym samym
ustawodawca nie spełnił wymogów uzasadniających odstępstwo od systemu ustalania wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur.
W celu uzasadnienia powyższego stanowiska Prokurator Generalny dokonał analizy Programu Konwergencji zaopiniowanego przez
Radę Unii Europejskiej ds. Ekonomicznych i Finansowych (ECOFIN) wraz z aktualizacjami, a także Wieloletniego Planu Finansowego
Państwa na lata 2010-2013.
8.4. Analizując dopuszczalność skierowania w analizowanej sprawie przez pytające sądy pytań prawnych do Trybunału, Prokurator
Generalny stwierdził, że zostały spełnione przesłanki podmiotowe i przedmiotowe każdego z pytań prawnych. Wątpliwości budzi
natomiast bezpośredni związek pomiędzy odpowiedzią na pytania prawne a przyszłymi rozstrzygnięciami spraw zawisłych przed
sądami.
W ocenie Prokuratora Generalnego pytające sądy nie mogą zastosować w rozstrzyganych sprawach art. 3581 § 3 k.c., zwłaszcza w świetle uchwały Sądu Najwyższego z 29 czerwca 1995 r., sygn. akt I PZP 5/95 (OSNAPUIS nr 4/1996, poz.
56), bo świadczenia pieniężne wypłacone w terminie nie mogą być już waloryzowane na podstawie powyższego przepisu. Regulacje
ustawowe kształtujące wynagrodzenie pracowników państwowej sfery budżetowej nie pozwalają tym samym na określenie wysokości
wynagrodzeń na podstawie swobodnego uznania sądu.
W związku z powyższym ewentualne rozstrzygnięcie Trybunału nie mogłoby wywrzeć wpływu na kierunek rozstrzygnięcia w indywidualnych
sprawach rozpatrywanych przez pytające sądy. Żadna z przywołanych ustaw nie formułuje szczegółowego mechanizmu czy algorytmu
waloryzacji, który mógłby być zastosowany przez sąd. Jednocześnie Trybunał nie mógłby sformułować żadnych dyrektyw w ewentualnym
orzeczeniu w powyższym zakresie.
Sądy pytające uczyniły przedmiotem pytań prawnych odpowiednie przepisy ustaw budżetowych, które przestały obowiązywać z końcem
określonego roku budżetowego. Prokurator Generalny uznał, że w niniejszej sprawie nie ma jednak zastosowania przesłanka określona
w art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Ponadto zauważył, że sądy nie uzasadniły tego, jakie znaczenie w rozpatrywanych sprawach mają
inne przepisy wskazane jako przedmiot kontroli, a mianowicie przepisy ustaw okołobudżetowych, skoro ich adresatem były jednostki
sektora finansów publicznych.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102,
poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego
z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie
sprawy toczącej się przed sądem. Treść powyższych przepisów wskazuje na przesłanki, od których spełnienia zależy dopuszczalność
przedstawienia pytania prawnego: podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną.
1.1. Przesłanka podmiotowa określa podmiot mający kompetencję do inicjowania kontroli przepisów prawa przez Trybunał w drodze
pytania prawnego. Podmiotem tym może być wyłącznie sąd w rozumieniu art. 175 Konstytucji (por. postanowienie TK z 4 października
2010 r., sygn. P 12/08, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 86), czyli państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od
władzy ustawodawczej i wykonawczej (por. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36).
1.2. Przesłanka przedmiotowa określa przedmiot pytania prawnego. Może nim być każdy akt normatywny (przepis prawny), a zatem
akt ustanawiający normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym (por. postanowienie TK z 29 marca 2000 r., sygn. P
13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68). Postępowanie powinno dotyczyć badania zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją,
ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, przy czym jako wzorzec kontroli powinien być wskazany akt normatywny mający
wyższą rangę w hierarchicznym systemie prawa niż akt normatywny poddawany kontroli w toku procedury rozpoznawania pytania
prawnego (por. postanowienie TK z 4 października 2010 r., sygn. P 12/08).
1.3. Przesłanka funkcjonalna wskazuje na związek między pytaniem prawnym a sprawą zawisłą przed sądem. Pytanie prawne może
być podniesione wyłącznie na tle konkretnej sprawy, a jego przedmiotem może być wyłącznie przepis prawa, który ma bezpośredni
związek z toczącym się postępowaniem (por. postanowienie TK z 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz.
195). Tym samym przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ten przepis, który musi być zastosowany przez sąd w toczącym
się postępowaniu i w oparciu o który sąd jest zobowiązany wydać stosowane orzeczenie, a więc który będzie stanowił podstawę
rozstrzygnięcia (por. postanowienia TK z: 27 lutego 2008 r., sygn. P 31/06, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 24; 4 października 2010
r., sygn. P 12/08 oraz 19 października 2011 r., sygn. P 42/10, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 92). W drodze pytań prawnych mogą
podlegać ocenie Trybunału „te regulacje prawne, które będą wykorzystane (stosowane) w trakcie postępowania sądowego i które
mogą doprowadzić organ sądowy do wydania na ich podstawie aktu stosowania prawa (orzeczenia). Mogą to być zarówno przepisy
(normy) prawa proceduralnego, wyrażające tryb danego postępowania, jak i przepisy (normy) prawa materialnego, na podstawie
których możliwa jest ocena stanów faktycznych. Wreszcie mogą to być przepisy (normy) kompetencyjne i ustrojowe” (postanowienie
TK z 20 października 2010 r., sygn. P 37/09, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 79; zob. również postanowienie z 19 października 2011
r., sygn. P 42/10).
1.3.1. Kontrola dokonywana w drodze pytań prawnych ma charakter incydentalny i jest możliwa jedynie w zakresie, w jakim rozstrzygnięcie
sprawy toczącej się przed sądem zależy od odpowiedzi na pytanie (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P
24/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 118 oraz 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 52). Odpowiedź na pytanie
prawne powinna być sądowi niezbędna do prawidłowego rozstrzygnięcia toczącej się przed nim sprawy, a owa zależność powinna
być wskazana i uzasadniona przez sąd. Tym samym pytający sąd musi dokładnie uargumentować, dlaczego rozstrzygnięcie toczącej
się przed nim sprawy nie jest możliwe bez wydania orzeczenia przez Trybunał (por. postanowienia TK z: 22 października 2007
r., sygn. P 24/07; 4 października 2010 r., sygn. P 12/08 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09). W konsekwencji przedmiotem
pytania prawnego może być tylko ten przepis, którego ewentualne wyeliminowanie z porządku prawnego w wyniku orzeczenia Trybunału
wywrze bezpośredni wpływ na sposób rozstrzygnięcia sprawy, na kanwie której przedstawiono pytanie prawne (por. postanowienia
TK z: 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 57 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09). Musi zatem
zachodzić relewantna i ścisła relacja między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy przez sąd, czyli między
treścią kwestionowanego przepisu a stanem faktycznym sprawy, w związku z którą zostało postawione pytanie prawne (por. postanowienia
TK z: 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03; 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 3 marca 2009 r., sygn. P 63/08, OTK ZU nr
3/A/2009, poz. 31 oraz 20 października 2010 r., sygn. P 37/09).
1.3.2. Trybunał stwierdza, że instytucja pytania prawnego ma charakter subsydiarny. Oznacza to, że pytanie prawne jest niedopuszczalne,
jeżeli wątpliwości sądu co do zgodności określonego aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub
ustawą mogą być usunięte w drodze wykładni albo gdy w danej sprawie można zastosować inne, niebudzące wątpliwości przepisy
prawne lub akt normatywny (por. postanowienia TK z: 22 października 2007 r., sygn. P 24/07; 27 lutego 2008 r., sygn. P 31/06;
15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07 oraz 4 października 2010 r., sygn. P 12/08). Wątpliwości co do zgodności określonego aktu
normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą muszą być obiektywnie uzasadnione i na tyle istotne,
by potrzebne było ich wyjaśnienie w ramach procedury pytań prawnych przez Trybunał (por. postanowienia TK z: 27 kwietnia 2004
r., sygn. P 16/03; 15 maja 2007 r., sygn. P 13/06; 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07 oraz 19 października 2011 r., sygn.
P 42/10).
2. W niniejszej sprawie została spełniona przesłanka podmiotowa pytań prawnych, gdyż pytania te zostały skierowane przez sądy
– Sąd Rejonowy w Rzeszowie, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu oraz Sąd Rejonowy w Sandomierzu. Spełniona
została również przesłanka przedmiotowa, ponieważ jako przedmiot kontroli zostały wskazane w odpowiednim zakresie przepisy
ustawowe: art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 stycznia 2010 r. – Ustawa budżetowa na rok 2010 (Dz. U. Nr 19, poz. 102; dalej:
ustawa budżetowa na rok 2010), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 stycznia 2011 r. – Ustawa budżetowa na rok 2011 (Dz.
U. Nr 29, poz. 150; dalej: ustawa budżetowa na rok 2011) w związku z art. 44 ust. 1 ustawy z dnia 26 listopada 2010 r. o zmianie
niektórych ustaw związanych z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 238, poz. 1578, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa
z 2010 r.), art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 marca 2012 r. – Ustawa budżetowa na rok 2012 (Dz. U. poz. 273; dalej: ustawa
budżetowa na rok 2012) w związku z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych
z realizacją ustawy budżetowej (Dz. U. Nr 291, poz. 1707, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2011 r.), art. 13 ust. 1
pkt 3 ustawy z dnia 25 stycznia 2013 r. – Ustawa budżetowa na rok 2013 (Dz. U. poz. 169, ze zm.; dalej: ustawa budżetowa na
rok 2013) w związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2012 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją
ustawy budżetowej (Dz. U. poz. 1456, ze zm.; dalej: ustawa okołobudżetowa z 2012 r.). Jednocześnie jako wzorce kontroli pytające
sądy zostały wskazane przepisy konstytucyjne, a zatem przepisy znajdujące się wyżej w hierarchii aktów prawnych.
Analizy wymaga jednak spełnienie przez pytające sądy przesłanki funkcjonalnej.
3. W pierwszej kolejności należy zbadać, czy zachodzi relewantny związek między art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010
r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r., a sprawami
zawisłymi przed Sądem Rejonowym w Rzeszowie i Sądem Rejonowym dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, które wskazały powyższe
przepisy jako przedmiot kontroli.
3.1. Sprawy zawisłe przed pytającymi sądami, będące podstawą do wystąpienia z pytaniami prawnymi, dotyczą zapłaty powodom
kwoty pieniężnej będącej różnicą wysokości wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez powodów w latach 2010-2013 i wysokości
wynagrodzenia za pracę, jakie powodowie powinni otrzymać, jeżeli w powyższym okresie czasu zostałaby przeprowadzona waloryzacja
ich wynagrodzeń za pracę.
W ocenie Marszałka Sejmu wskazane przez pytające sądy jako przedmiot kontroli przepisy ustaw okołobudżetowych nie będą podstawą
rozstrzygnięcia w toczących się sprawach, bo nie stanowią źródła normatywnego „zamrożenia” wynagrodzeń i nie zawierają norm,
na podstawie których można byłoby dokonać waloryzacji wynagrodzeń. Jednocześnie pytające sądy nie uzasadniły związku pomiędzy
zaskarżonymi przepisami ustaw okołobudżetowych a żądaniem waloryzacji wynagrodzeń w toczących się postępowaniach. W związku
z tym orzekanie o przepisach ustaw okołobudżetowych jest niedopuszczalne, a postępowanie w tym zakresie powinno zostać umorzone.
3.2. W sprawach toczących się przed pytającymi sądami powodami są osoby zatrudnione w sądach na stanowiskach starszego sekretarza
sądowego i starszego kuratora sądowego. Powód zatrudniony na stanowisku starszego sekretarza sądowego jest objęty zakresem
zastosowania ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639, ze zm.;
dalej: u.p.s.p.), a powód zatrudniony na stanowisku starszego kuratora sądowego – zakresem zastosowania ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 795, ze zm.; dalej: u.k.s.).
Stosownie do art. 14a u.p.s.p. „[p]odwyższenie wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury następuje w
terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń”.
Powyższe zasady zostały uregulowane w ustawie z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.; dalej: u.k.w.). Zgodnie z art. 4 ust. 2 u.k.w.
„[w]ynagrodzenia osób nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń waloryzowane są średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń”.
Z kolei z art. 14 ust. 1b u.k.s. wynika, że kwota bazowa będąca podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego kuratorów zawodowych
„jest waloryzowana corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu
wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej”. Z powyższych regulacji wynika, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury
oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, który – stosownie do art. 9 ust. 1
pkt 3 u.k.w. – jest ustalany w ustawie budżetowej.
Trybunał stwierdził, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym
wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń, który jest ustalany corocznie w ustawie budżetowej. Natomiast wskazane przez pytające sądy
art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r. i art. 16 ust. 1 pkt
1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r. nie określają średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń, za pomocą którego dokonywana
jest waloryzacja wynagrodzeń za pracę powodów, ani sposobu jego ustalania. W konsekwencji przepisy te nie znajdą zastosowania
przy wydawaniu rozstrzygnięcia w sprawach, które stały się podstawą do sformułowania pytań prawnych.
3.3. W związku z powyższym Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w sprawie badania tego, czy przywołane związkowo jako
przedmiot kontroli art. 44 ust. 1 ustawy okołobudżetowej z 2010 r., art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2011 r.
i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy okołobudżetowej z 2012 r., są zgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji, w oparciu
o art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
4. Analizy wymaga również to, czy zachodzi relewantny związek między art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art.
13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy
budżetowej na rok 2013 a sprawami zawisłymi przed sądami, na podstawie których zostały sformułowane pytania prawne.
4.1. Sprawy, na kanwie których zostały skierowane do Trybunału pytania prawne, dotyczą roszczeń o zapłatę kwot pieniężnych
będących różnicą wysokości wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez powodów w latach 2010-2013 i wysokości wynagrodzenia za
pracę, jakie powodowie powinni otrzymać, jeżeli w powyższym okresie czasu zostałaby dokonana waloryzacja ich wynagrodzeń za
pracę. W związku z powyższym sądy, w celu prawidłowego rozpoznania spraw, powinny ustalić, czy i w jaki sposób wynagrodzenie
za pracę powodów winno być zwaloryzowane.
Z dokonanej już przez Trybunał analizy art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. oraz art. 4 ust. 2 i art. 9 ust. 1 pkt 3
u.k.w. wynika, że wynagrodzenia pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych są waloryzowane średniorocznym wskaźnikiem
wzrostu wynagrodzeń, który jest ustalany w ustawie budżetowej. Niewątpliwie zatem sądy rozpoznające sprawy, w celu wydania
właściwych rozstrzygnięć, zobowiązane będą bezpośrednio zastosować art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010, art.
13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy
budżetowej na rok 2013, które określają średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w latach 2010-2013.
Rozważenia wymaga jednak to, czy ewentualne stwierdzenie niekonstytucyjności powyższych przepisów ustaw budżetowych wywrze
wpływ na treść rozstrzygnięć w sprawach zawisłych przed pytającymi sądami.
4.2. Pytające sądy dwojako określiły wpływ ewentualnego orzeczenia Trybunału na treść rozstrzygnięć w toczących się sprawach.
Sąd Rejonowy w Rzeszowie i Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu wskazały, że stwierdzenie niekonstytucyjności
zaskarżonych przepisów – w zależności od tego, z którym wzorcem konstytucyjnym zostanie stwierdzona niezgodność – pozwoli
na jednoznaczne odrzucenie możliwości ukształtowania wynagrodzenia powodów w spornym okresie albo dokonanie przez pytające
sądy samodzielnej oceny tej kwestii. Z kolei Sąd Rejonowy w Sandomierzu stwierdził, że uznanie niekonstytucyjności zaskarżonych
przepisów – w zależności od okoliczności konkretnej sprawy – uczyni zasadnym rozważenie przesłanek waloryzacji wynagrodzeń
na podstawie o art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) w związku z art. 300 ustawy z
dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.).
4.3. Trybunał zwrócił uwagę, że ewentualne orzeczenie stwierdzające niekonstytucyjność art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej
na rok 2010, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art.
13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 doprowadziłoby do sytuacji, w której za niezgodne z Konstytucją zostałyby uznane
i tym samym wyeliminowane z porządku prawnego przepisy ustaw budżetowych, określające wysokość średniorocznego wskaźnika wzrostu
wynagrodzeń w latach 2010-2013.
Jednocześnie wciąż obowiązywałyby art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. i art. 4 ust. 2 u.k.w., zgodnie z którymi wynagrodzenie
za pracę pracowników sądów i prokuratury oraz kuratorów sądowych jest waloryzowane lub podwyższane średniorocznym wskaźnikiem
wzrostu wynagrodzeń. Obowiązywałby także art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w., który wskazuje, że powyższy wskaźnik ustalany jest w
ustawie budżetowej.
W takim hipotetycznym stanie normatywnym pytające sądy nadal byłyby zobowiązane do przyjęcia, że podwyższenie wynagrodzenia
za pracę powodów winno nastąpić – stosownie do art. 14a u.p.s.p., art. 14 ust. 1b u.k.s. i art. 4 ust. 2 u.k.w. – tylko na
podstawie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń. Z kolei jedynym sposobem ustalenia przez pytające sądy tego wskaźnika
byłoby, stosownie do art. 9 ust. 1 pkt 3 u.k.w., jego odczytanie z odpowiednich przepisów ustaw budżetowych, które jednak
zostałyby usunięte z porządku prawnego w wyniku wyroku Trybunału. W aktualnym stanie prawnym jednocześnie brak jest normy
prawnej, która pozwoliłaby na ukształtowanie wysokości waloryzacji wynagrodzenia za pracę pracowników sądów i prokuratury
oraz kuratorów sądowych inaczej, niż na podstawie średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń określonego w ustawie budżetowej.
Trybunał uznał, że ewentualne orzeczenie stwierdzające niekonstytucyjność art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2010,
art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt
3 ustawy budżetowej na rok 2013 doprowadziłoby do powstania luki prawnej, wymagającej interwencji legislacyjnej, a nie do
ukształtowania takiego stanu prawnego, który pozwalałby pytającym sądom na odmienne rozstrzygnięcie w toczących się sprawach.
Dodatkowo wypełnienie owej luki mogłoby przyjąć różny kształt, ze względu na swobodę działania ustawodawcy, niekoniecznie
zgodny z oczekiwaniami stron postępowania.
4.4. Trybunał wielokrotnie wskazywał, że nie jest spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego, jeżeli na skutek hipotetycznego
wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstałaby luka prawna, wymagająca interwencji legislacyjnej. Jednocześnie
Trybunał zwracał uwagę na to, że jeżeli zaskarżone zostały przepisy ustaw budżetowych, które utraciły już moc obowiązującą,
bowiem skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego, a hipotetyczne orzeczenie o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów
nie doprowadziłoby do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez pytające sądy, nie jest również spełniona
przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności (por. postanowienia TK z: 6 października
2009 r., sygn. P 77/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 140; 8 października 2009 r., sygn. P 117/08, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 141;
19 kwietnia 2010 r., sygn. P 40/09, OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 40 i 10 grudnia 2010 r., sygn. P 27/09, OTK ZU nr 10/A/2010,
poz. 133).
Trybunał przyjął, że w niniejszej sprawie nie została spełniona przesłanka funkcjonalna pytania prawnego, ponieważ na skutek
hipotetycznego wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstały stan prawny nie pozwalałby pytającym sądom na
odmienne rozstrzygnięcie w toczących się sprawach.
4.5. W związku z powyższym Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w sprawie badania tego, czy art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy
budżetowej na rok 2010 jest zgodny z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz czy art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej
na rok 2011, art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2012 i art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy budżetowej na rok 2013 są zgodne
art. 24 w związku z art. 30 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 2 w związku z art. 7 w związku z art. 31 ust.
3 w związku z art. 64 Konstytucji, w oparciu o art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Trybunał Konstytucyjny pragnie jednak zwrócić uwagę, że wieloletni brak waloryzacji wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratur
oraz kuratorów sądowych budzi niepokój z punktu widzenia realizacji zasad i wartości konstytucyjnych.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.