1. W postanowieniu z 25 września 2018 r. Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim (dalej: pytający sąd) przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, „[c]zy art. 1791 w związku z art. 1821c § 1 i 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U. 2018.917 jt. [dalej: k.p.]), interpretowany w ten sposób, iż złożenie przez matkę dziecka wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego jednorazowo, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, w pełnym wymiarze wynikającym z art. 1821a § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy, w przypadku rezygnacji przez matkę z korzystania z udzielonego jej urlopu rodzicielskiego, uniemożliwia udzielenie matce dziecka, niewykorzystanej części urlopu rodzicielskiego w późniejszym okresie, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia, jest niezgodny z art. 2, 32 ust. 1 Konstytucji RP”.

1.1. Pytanie zostało zadane w związku z postępowaniem zainicjowanym odwołaniem ubezpieczonej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odmowie prawa do zasiłku macierzyńskiego w wymiarze 16 tygodni, nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu.

Ubezpieczona złożyła wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego – w wymiarze 32 tygodni (od sierpnia 2016 r. do marca 2017 r.), oświadczając jednocześnie, że nie podejmie zatrudnienia w trakcie jego pobierania, a także, i z zasiłku nie będzie korzystał ojciec dziecka. We wrześniu 2016 r. ubezpieczona oświadczyła, że od września 2016 r. rezygnuje z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego. Od tej pory do marca 2017 r. ubezpieczona korzystała z zasiłku chorobowego w związku z orzeczoną niezdolnością do pracy. Od marca 2017 r. do marca 2018 r. pobierała zasiłek macierzyński oraz zasiłek macierzyński odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego na drugie dziecko. W marcu 2018 r. ubezpieczona złożyła wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego odpowiadającego okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 16 tygodni. Stanowiło to pozostałą, niewykorzystaną w 2016 r. część urlopu. Urlop ten nie przypadał zatem bezpośrednio po jego poprzedniej części.

1.2. Pytający sąd uznał, że zgodnie z powszechnie przyjętą interpretacją przepisów, na które powoływała się ubezpieczona, w wypadku rezygnacji z części urlopu rodzicielskiego udzielonego na podstawie wniosku o przyznanie urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze i nieprzejęcia korzystania z tego urlopu przez drugiego z rodziców następuje utrata prawa do korzystania z jego dalszej części. Ubezpieczona może zrezygnować z całości lub części zawnioskowanego w pełnym wymiarze urlopu macierzyńskiego. Pozostała część lub całość może zostać wybrana przez pracującego ojca, wychowującego dziecko. Jednak, jeśli ojciec takiego wniosku nie złoży lub złoży wniosek i wróci wcześniej do pracy, niewykorzystany urlop przepada.

1.3. Taka interpretacja art. 1791 oraz art. 1821c § 1 i 4 k.p. jest, zdaniem pytającego sądu, niezgodna z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Pytający sąd wskazał, że obowiązująca wykładnia zaskarżonych przepisów dokonuje rozróżnienia sytuacji prawnej rodziców chcących skorzystać z urlopu rodzicielskiego w zależności od tego, czy składają oni wniosek o wykorzystanie całości czy części tego urlopu. Cechą relewantną, na którą wskazuje pytający sąd, jest konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem. Nieuzasadnione, a także nieracjonalne i sprzeczne z celem i treścią art. 1791 oraz z art. 1821c § 1 i 4 k.p. jest kryterium zróżnicowania sytuacji prawnej takich osób według treści złożonego wniosku urlopowego.

2. W piśmie z 2 stycznia 2019 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w postępowaniu.

3. W piśmie z 15 kwietnia 2019 r. Marszałek w imieniu Sejmu wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: u.o.t.p.TK), z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.

4. W piśmie z 27 czerwca 2019 r. Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK, z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot pytania prawnego.

1.1. Sąd Rejonowy w Gorzowie Wielkopolskim (dalej: pytający sąd) w postanowieniu z 25 września 2018 r. przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, „czy art. 1791 w związku z art. 1821c § 1 i 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz. U. 2018.917 j.t. [dalej: k.p.]), interpretowany w ten sposób, iż złożenie przez matkę dziecka wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego jednorazowo, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, w pełnym wymiarze wynikającym z art. 1821a § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy, w przypadku rezygnacji przez matkę z korzystania z udzielonego jej urlopu rodzicielskiego, uniemożliwia udzielenie matce dziecka, niewykorzystanej części urlopu rodzicielskiego w późniejszym okresie, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia, jest niezgodny z art. 2, 32 ust. 1 Konstytucji RP”.

1.2. Zaskarżony art. 1791 k.p. miał następujące brzmienie:

„§ 1. Pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze wynikającym z art. 1821a § 1.

§ 2. W przypadku złożenia wniosku, o którym mowa w § 1, pracownica może dzielić się z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym – ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu, zgodnie z zasadami określonymi w art. 1821c § 2 i 4.

§ 3. Przepis § 2 stosuje się odpowiednio do pracownika – ojca wychowującego dziecko, w przypadku gdy ubezpieczona – matka dziecka złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze, o którym mowa w art. 30a ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

§ 4. W przypadkach, o których mowa w § 2 i 3, pisemny wniosek dotyczący:

1) rezygnacji z korzystania z urlopu rodzicielskiego w całości albo w części i powrotu do pracy - składa się pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy;

2) udzielenia urlopu rodzicielskiego w całości albo w części - składa się pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo jego części.

§ 5. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wnioski, o których mowa w § 1 i 4. Do wniosków dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 1868a”.

Zaskarżony art. 1821c § 1 i 4 k.p. miał następujące brzmienie: „§ 1. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

§ 4. Żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:

1) pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku:

a) urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni,

b) przyjęcia przez pracownika, o którym mowa w art. 183 § 1, na wychowanie dziecka w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie;

2) sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni”.

2. Dopuszczalność pytania prawnego.

2.1. Przepisy stanowiące przedmiot pytania prawnego zostały odpowiednio: art. 1791 k.p. uchylony z dniem 26 kwietnia 2023 r. przez art. 1 pkt 25 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 641; dalej: ustawa zmieniająca); art. 1821c § 1 i 4 k.p. znowelizowany z dniem 26 kwietnia 2023 r. przez art. 1 pkt 28 ustawy zmieniającej. Ustawa zmieniająca wdrażała w zakresie swojej regulacji dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 186 z 11.07.2019, s. 105) oraz dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającą dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L 188 z 12.07.2019, s. 79).

Obecnie art. 1821c ma następujące brzmienie: „Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia”.

2.2. Art. 59 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) stanowi, że Trybunał na posiedzeniu niejawnym wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Zgodnie z art. 59 ust. 3 u.o.t.p.TK Trybunał nie umarza postępowania z tej przyczyny, jeżeli wydanie orzeczenia w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności. A zatem, w warunkach obowiązującej u.o.t.p.TK możliwość kontynuowania przed Trybunałem postępowania, którego przedmiotem jest uchylony przepis, zarezerwowana została jedynie dla skarg konstytucyjnych. Niniejsze postępowanie zostało zainicjowane pytaniem prawnym, zatem nie spełnia przesłanek lex specialis z art. 59 ust. 3 u.o.t.p.TK.

Wobec utraty mocy obowiązującej przepisów będących przedmiotem pytania prawnego Trybunał na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK umorzył postępowanie.