W skardze konstytucyjnej z 5 sierpnia 2015 r. (data nadania) M. i K. W. (dalej: skarżący) wystąpili o stwierdzenie, że art. 41 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163, ze zm.; dalej: ustawa o pomocy społecznej) jest niezgodny z art. 32 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Decyzją z 14 czerwca 2012 r. (znak: MOPR-G.2496.4021.3973.2012) Prezydent Miasta Poznania (dalej: organ, organ pierwszej instancji) odmówił skarżącym przyznania pomocy finansowej w kwocie 1446,00 zł na dofinansowanie wyjazdu na turnus rehabilitacyjny. Organ stwierdził, że wysokość uzyskiwanych przez skarżących dochodów nie kwalifikuje ich do przyznania zasiłku celowego, o którym mowa w art. 39 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej. Rozpatrując natomiast możliwość przyznania specjalnego zasiłku celowego lub zasiłku celowego, o jakich mowa w art. 41 ustawy o pomocy społecznej, organ stwierdził, że dofinansowanie wyjazdu na turnus rehabilitacyjny nie stanowi niezbędnej, podstawowej potrzeby bytowej skarżących. Ich sytuacja (tj. długotrwała choroba i trwała niezdolność do pracy) według niego nie mogła zaś zostać uznana za szczególnie uzasadniony przypadek, którego zaistnienie mogłoby stanowić podstawę do przyznania pomocy finansowej, o którą skarżący wnosili. Decyzją z 16 października 2012 r. (nr: SKO.PS.404.M.1215.2012) Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Poznaniu (dalej: SKO) utrzymało w mocy zaskarżoną przez skarżących decyzję organu pierwszej instancji. Wyrokiem z 13 marca 2013 r. (sygn. akt IV SA/Po 144/13) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu oddalił skargę na decyzję SKO. Z kolei wyrokiem z 15 stycznia 2015 r. (sygn. akt I OSK 1636/13) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Jak stwierdził NSA, za szczególnie uzasadniony przypadek, o którym mowa w art. 41 ustawy o pomocy społecznej, „nie można było uznać udziału skarżących w turnusie rehabilitacyjnym, który nie zalicza się do katalogu podstawowych potrzeb beneficjentów pomocy społecznej, których zaspokajanie jest podstawowym zadaniem tej instytucji. Sam zaś fakt niedysponowania środkami na pokrycie kosztów tego rodzaju wyjazdu nie może przemawiać za przyznaniem pomocy w tej szczególnej formie”. Wyrok NSA, wraz z uzasadnieniem, został doręczony pełnomocnikowi skarżących 16 lutego 2015 r.

W dniu 25 marca 2015 r. skarżący wystąpili do Sądu Rejonowego – Poznań Grunwald i Jeżyce w Poznaniu – Wydziału Cywilnego (dalej: Sąd Rejonowy w Poznaniu) z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 28 maja 2015 r. (sygn. akt I Co 71/15) referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w Poznaniu ustanowił dla skarżących adwokata z urzędu. Pismem z 10 czerwca 2015 r., przesłanym do Sądu Rejonowego w Poznaniu, Okręgowa Rada Adwokacka w Poznaniu wyznaczyła pełnomocnika. Kopia tego pisma została doręczona adwokatowi skarżących 4 sierpnia 2015 r.

Zdaniem skarżących, zakwestionowany w skardze art. 41 ustawy o pomocy społecznej narusza „prawo do równego traktowania wszystkich przez władze publiczne”, ponieważ posługuje się zwrotem niedookreślonym „w szczególnie uzasadnionych przypadkach”, który daje orzekającym organom „niczym nieograniczoną uznaniowość w jego stosowaniu”.

Pełnomocnik skarżących wniósł o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Oświadczył przy tym, że „koszty te nie zostały zapłacone w całości lub w części”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 138 w zw. z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie mają przepisy ustawy o TK.​

2. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 oraz art. 47 ustawy o TK. Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

3. Trybunał zwraca uwagę na to, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji jednym z warunków przyjęcia skargi do rozpoznania jest naruszenie tych norm konstytucyjnych, które regulują wolności lub prawa człowieka i obywatela. W skardze konstytucyjnej trzeba zatem wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa naruszono, jak i poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione w Konstytucji wolności lub prawa, które zostały naruszone, a także określić sposób ich naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).

3.1. Jako podstawę skargi konstytucyjnej skarżący wskazali określoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadę równości. Tymczasem w swoim orzecznictwie Trybunał wyraził pogląd, zgodnie z którym zasada równości każdorazowo wymaga odniesienia wynikających z niej reguł do praw podmiotowych jednostki. W postanowieniu pełnego składu z 24 października 2001 r. dotyczącym art. 32 Konstytucji Trybunał stwierdził: „Uznając (…) prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (…), tzn. przysługuje (…) w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

3.2. W związku z tym, że w skardze konstytucyjnej skarżący sformułowali zarzut niezgodności art. 41 ustawy o pomocy społecznej wyłącznie z zasadą równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji), Trybunał stwierdza, że nie wskazali oni naruszonych praw, a w konsekwencji nie określili sposobu ich naruszenia.

Okoliczność ta jest w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że zarzuty sformułowane w skardze są oczywiście bezzasadne.

4.1. Skarżący zakwestionowali art. 41 ustawy o pomocy społecznej w brzmieniu: „W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany: 1) specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi; 2) zasiłek okresowy, zasiłek celowy lub pomoc rzeczowa, pod warunkiem zwrotu części lub całości kwoty zasiłku lub wydatków na pomoc rzeczową”.

4.2. Wątpliwości natury konstytucyjnej skarżący wiążą z użytym przez ustawodawcę zwrotem „w szczególnie uzasadnionych przypadkach”.

4.3. W związku z zarzutami przedstawionymi w skardze Trybunał zwraca uwagę na to, że stosowanie przez ustawodawcę zwrotów niedookreślonych nie może per se prowadzić do formułowania zarzutów niekonstytucyjności przepisów, w których one występują. Tego typu zwroty stosowane są w wielu systemach prawnych i nie można podważać ich legalności tylko dlatego, że pozostawiają organom stosującym prawo określony zakres władzy dyskrecjonalnej. Wprawdzie zwroty niedookreślone przesuwają obowiązek konkretyzacji normy prawnej na etap stosowania prawa, a więc dają sądom pewną swobodę decyzyjną, jednak – jak stwierdził Trybunał w wyroku z 16 stycznia 2006 r.: „Krytyka takich rozwiązań powinna koncentrować się nie na samym posługiwaniu się przez przepisy prawa zwrotami niedookreślonymi, ale na tym, czy wprowadzając takie zwroty do porządku prawnego, prawodawca przewidział czytelne, z punktu widzenia ewentualnych odbiorców rozstrzygnięć, mechanizmy kontroli (także pozaprocesowej) korzystania przez sądy z przyznanej im władzy dyskrecjonalnej” (SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2).

4.4. Trybunał podkreśla zatem, że zwroty niedookreślone, czy też – tak jak w rozpatrywanej sprawie – pozostawiające pewien zakres swobody orzeczniczej są co do zasady zgodne z Konstytucją, jeśli ich stosowaniu przez sądy towarzyszą określone gwarancje proceduralne, takie jak: jawność postępowania, ujawnienie motywów orzeczenia czy instancyjna kontrola podjętego rozstrzygnięcia. Jak orzekł bowiem Trybunał, na straży właściwego zastosowania normy skonstruowanej na podstawie pojęć ocennych „stoją przede wszystkim normy procesowe, nakazujące wskazanie przesłanek, jakie legły u podstaw zastosowania w konkretnej sprawie normy prawnej skonstruowanej przy użyciu tego rodzaju nieostrego pojęcia” (uchwała TK z 6 listopada 1991 r., W 2/91, OTK w 1991 r., poz. 20).

4.5. Trybunał zauważa, że w sprawie skarżących zarówno decyzje jak i orzeczenia sądów administracyjnych zostały wydane wraz z uzasadnieniem motywów odmowy przyznania pomocy finansowej skarżącym. Na decyzję organu pierwszej instancji przysługiwało skarżącym prawo wniesienia odwołania do SKO. Decyzja organu drugiej instancji podlegała natomiast kontroli sądów administracyjnych, które orzekały na rozprawie.

Wskazana okoliczność jest w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK także podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak na wstępie.