W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 lipca 2023 r. (data nadania) K.M. i R.M. (dalej: skarżący), reprezentowani przez pełnomocnika z wyboru, wystąpili z żądaniem przytoczonym w komparycji niniejszego postanowienia na tle następującego stanu faktycznego.

1. Skarżący, na podstawie art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, ze zm.), złożyli wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przyznanie jednorazowego odszkodowania w związku ze śmiercią ojca, zmarłego 20 listopada 2020 r. w wyniku wypadku przy pracy.

Po rozpatrzeniu wniosku z 10 marca 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzją z 18 maja 2022 r. (znak: […]) odmówił prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ojca skarżących.

Skarżący 18 lipca 2022 r. wnieśli do Sądu Rejonowego w O. odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., podnosząc naruszenie przepisów Konstytucji poprzez ustalenie, że nie przysługuje im jednorazowe odszkodowanie w związku ze śmiercią ojca oraz twierdząc, że art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nierówno traktuje dzieci zmarłego, które nie ukończyły 25 roku życia. Wskazali, że obowiązujące regulacje z rażącym pokrzywdzeniem traktują dzieci zmarłego ubezpieczonego, które nie kontynuowały edukacji.

1.1. Wyrokiem z 3 listopada 2022 r. (sygn. akt […]) Sąd Rejonowy w O. IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie skarżących od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. z 18 maja 2022 r. (znak: […]). Sąd Rejonowy w O. stwierdził, że skarżący „nie spełnili przesłanek do przyznania jednorazowego odszkodowania, wskazanych w art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, tj. w dniu śmierci ojca nie byli uprawnieni [do] renty rodzinnej na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. (…) Ze względu na brak przesłanki niezbędnej do przyznania świadczenia, wyrażonej w art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, brak jest podstaw do przyznania [skarżącym] prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ojca” (s. 3 i 4 wyroku).

Skarżący od powyższego wyroku wnieśli apelację.

1.2. Wyrokiem z 16 marca 2023 r. (sygn. akt […]) Sąd Okręgowy w O. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację skarżących od wyroku Sądu Rejonowego w O. z 3 listopada 2022 r. (sygn. akt […]). W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy w O. stwierdził, że „art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zakresie przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci ubezpieczonego odwołuje się do kryteriów z art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który wskazuje, że dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat albo do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. (…) art. 13 ww. ustawy skonstruowany został w ten sposób, aby wyrównać pozycje strony słabszej, tj. dzieci poszkodowanego, które kontynuują naukę, ponieważ z reguły nie osiągają one przychodów w tym okresie. Ponadto środki te powinny im zapewnić spokojne, dalsze kontynuowanie kształcenia w okresie, w którym jest możliwość jego ukończenia (okres szkoły średniej i okres studiów)” (s. 4 i 6 wyroku).

2. W skardze konstytucyjnej skarżący wskazali prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w O. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 16 marca 2023 r. (sygn. akt […]) jako ostateczne orzeczenie, w związku z którym wniesiono skargę konstytucyjną, informując, że nie składali od niego nadzwyczajnych środków zaskarżenia. W ocenie skarżących kwestionowany art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, umożliwiając nieprzyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy, narusza art. 2 Konstytucji, który wyraża trzy zasady konstytucyjne: zasadę państwa demokratycznego, zasadę państwa prawnego i zasadę sprawiedliwości społecznej. Zdaniem skarżących ograniczenie podmiotowe w zakresie osób, które mogą uzyskać jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy skutkującego śmiercią ubezpieczonego narusza zasadę równości wobec prawa wynikającą z art. 32 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym wszyscy są wobec prawa równi, mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Ograniczenie kręgu osób, którym może zostać przyznane jednorazowe odszkodowanie wskutek śmierci ubezpieczonego w wyniku wypadku przy pracy prowadzi zatem do naruszenia art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji. Skarżący podnieśli również, że art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych narusza art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji poprzez różnicowanie sytuacji dzieci zmarłego będących w tym samym wieku.

3. Zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2023 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżących 10 listopada 2023 r.) skarżący zostali wezwani do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: 1) doręczenie odpisów lub kopii poświadczonych za zgodność z oryginałem wyroków, decyzji lub innych rozstrzygnięć (wraz z uzasadnieniami) potwierdzających wyczerpanie drogi prawnej, (wraz z czterema kopiami) w szczególności wyroków Sądu Rejonowego w O. z 3 listopada 2022 r. (sygn. akt […]) i Sądu Okręgowego w O. z 16 marca 2023 r. (sygn. akt […]); 2) udokumentowanie daty doręczenia skarżącym orzeczenia wskazanego w skardze jako ostateczne (poprzez doręczenie poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii elektronicznego potwierdzenia odbioru, ponieważ w aktach znajduje się jedynie jego niepoświadczona kopia) wraz z czterema kopiami.

Skarżący odnieśli się do zarządzenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego w piśmie z 17 listopada 2023 r. (data nadania), przesyłając w załączeniu wymagane dokumenty.

4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2024 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżących 29 października 2024 r.) skarżący zostali wezwani do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: 1) doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej oraz reprezentowania skarżących przed Trybunałem Konstytucyjnym w odniesieniu do sprawy, w związku z którą złożona została skarga konstytucyjna; 2) dokładne określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej poprzez przytoczenie treści zaskarżonych w petitum skargi konstytucyjnej art. 13 i art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wraz z podaniem Dziennika Ustaw, w którym przepisy te zostały ogłoszone; 3) precyzyjne wskazanie, które konstytucyjne wolności lub prawa wynikające z art. 2, art. 32 ust. 1 Konstytucji i w jaki sposób zostały naruszone przez zaskarżony art. 13 i art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz uzasadnienie sformułowanego zarzutu niezgodności z powołaniem dowodów lub argumentów na jego poparcie (stosownie do stanowiska wyrażonego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym art. 2 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji można wskazać jako wzorzec kontroli w postępowaniu skargowym tylko wówczas, gdy przepisy te zostaną przywołane związkowo z innym przepisem Konstytucji wyrażającym wolność lub prawo o charakterze podmiotowym, tj. gdy odniesie się art. 2 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji do treści innych przepisów konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone przez przepis kwestionowany w skardze konstytucyjnej. Artykuł 2 Konstytucji wyraża zasady ustrojowe, które nie stanowią podstawy konstytucyjnej wolności lub prawa podmiotowego, nie jest zatem samoistnym źródłem praw podmiotowych jednostki. Wynikająca z art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości wyraża zasadę ogólną znajdującą zastosowanie tylko w związku z konkretnymi prawami lub wolnościami wyrażonymi w Konstytucji, ponieważ zasada ta nie tworzy prawa ani wolności „samoistnie”).

W piśmie z 5 listopada 2024 r. (data nadania) skarżący odnieśli się do zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego, przytaczając treść kwestionowanych art. 13 i art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, wskazując, że precyzują przedmiot skargi konstytucyjnej wnosząc o stwierdzenie, że art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych „w zakresie, w jakim umożliwia nieprzyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy” jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji; „w zakresie, w jakim umożliwia nieprzyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy” jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji; art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych „w zakresie, w jakim różnicuje sytuację dzieci zmarłego będących w tym samym wieku” jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji; art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych „w zakresie, w jakim różnicuje sytuację dzieci zmarłego będących w tym samym wieku” jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu pisma skarżący wskazali, że zgodnie z art. 64 Konstytucji „każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Nadto własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. W ocenie Skarżących aktualne brzmienie art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyklucza przyjęcie, że każdy ma prawo do innych praw majątkowych. Ustawodawca z niezrozumiałych przyczyn ograniczył krąg osób uprawnionych do uzyskania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w przypadku śmierci ubezpieczonego. Sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego jest wprowadzenie jakichkolwiek ograniczeń w tym zakresie. Jednorazowe odszkodowanie powinno zawsze przyznane i wypłacone. Ustawodawca nie powinien ograniczać kręgu uprawnionych do wybranych członków rodziny zmarłego. (…) Aktualna redakcja art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych de facto urzeczywistnia niesprawiedliwość społeczną W przypadku braku osób wskazanych w przepisie odszkodowanie otrzymuje Państwo. Zgodnie z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. W ocenie skarżących przepis

art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych nie daje owej ochrony wszystkim, a jedynie osobom wybiórczo wskazanym przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP Wszyscy są wobec prawa równi, a także wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Przepis art. 13 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest modelowym przykładem nierównego traktowania. Zgodnie z art. 64 Konstytucji RP każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. Nie ulega wątpliwości, że jednorazowe odszkodowanie jest prawem majątkowym. Skoro aktualnie istnienie możliwość nieprzyznania jednorazowego odszkodowania w związku z wypadkiem przy pracy, wskutek którego Ubezpieczony zmarł, to w sposób oczywisty zostaje naruszone prawo do posiadania prawa majątkowego oraz nie istnieje ochrona tegoż prawa” (s. 6 i 7 pisma). Skarżący, stwierdzając niekonstytucyjność art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, który narusza art. 2, art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 2 Konstytucji, podnieśli, że „nie wiadomo z jakich przyczyn ustawodawca ograniczył możliwość uzyskania jednorazowego odszkodowania wyłącznie do dzieci zmarłego, które spełniają warunki do uzyskania renty rodzinnej. (…) Skarżący twierdzą, że przedmiotowy przepis art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych narusza prawo do prawa majątkowego dzieci zmarłego, które zaprzestały nauki. Nie ulega też wątpliwości, że ww. przepis narusza zasadę równej ochrony prawnej. Różnicuje sytuację prawną dzieci zmarłego będących w tym samym wieku, zaś jedynym niesprawiedliwym kryterium jest prawo do renty rodzinnej. Niesprawiedliwym dlatego, że owa renta sama w sobie wyrównuje sytuację dzieci zmarłego. Brak jest podstaw do dzielenia dzieci zmarłego, będących w tym samym wieku na uprawnionych bądź nieuprawnionych do jednorazowego odszkodowania. (…) skarżone przepisy ograniczają prawa majątkowe oraz nie gwarantują ochrony praw majątkowych. W konsekwencji prowadzą do nierównego traktowania i niesprawiedliwości społecznej” (s. 8 i 9 pisma).

Skarżący przedłożyli również dwa pełnomocnictwa szczególne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Trybunał Konstytucyjny dokonuje oceny spełnienia przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z przepisów u.o.t.p.TK, określających warunki formalne skargi konstytucyjnej. Trybunał wydaje postanowienie o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdy spełnia ona określone przez prawo wymagania.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że skarga konstytucyjna kwalifikuje się do rozpoznania merytorycznego.

2.1. Skarga konstytucyjna została sporządzona w imieniu skarżących przez adwokata ustanowionego pełnomocnikiem z wyboru, który stosownie do zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego złożył wymagane pełnomocnictwa szczególne. Został spełniony warunek, o którym mowa w art. 44 ust. 1 w związku z art. 53 ust. 2 pkt 3 u.o.t.p.TK.

2.2. Skarżący wyczerpali przysługującą im drogę prawną, o której stanowi art. 77 ust. 1 w związku z art. 53 ust. 2 pkt 2 u.o.t.p.TK.

2.3 Odpis wyroku Sądu Okręgowego w O. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 16 marca 2023 r. (sygn. akt […]), który wskazano jako ostateczne orzeczenie w sprawie, doręczono pełnomocnikowi skarżących 18 kwietnia 2023 r., skarga konstytucyjna została zaś wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 6 lipca 2023 r. (data nadania). Dochowany więc został trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej, zastrzeżony w art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK.

2.4. Wskazano, które konstytucyjne prawa przysługujące skarżącym i w jaki sposób – ich zdaniem – zostały naruszone (art. 53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK), jak również uzasadniono sformułowane w skardze zarzuty (art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p.TK).

Skarżący w piśmie procesowym z 5 listopada 2024 r., przesłanym w odpowiedzi na zarządzenie sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2024 r., wskazując art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji jako wzorce kontroli kwestionowanych art. 13 i art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673, ze zm.) oraz powołując wzorce kontroli mające związek ze sformułowanymi zarzutami, spełnili warunki określone w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, w którym Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że art. 2 oraz art. 32 Konstytucji w postępowaniu skargowym może stanowić wzorzec kontroli tylko wtedy, gdy jest powołany związkowo z innym przepisem Konstytucji wyrażającym prawo o charakterze podmiotowym. Artykuł 64 ust. 1 i 2 Konstytucji wskazany przez skarżących jako wzorzec kontroli, umieszczony jest w rozdziale II Konstytucji, zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z 25 lutego 1999 r., sygn. K 23/98 (OTK ZU 2/1999, poz. 25) „już z samej redakcji wynika więc, iż własność i inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia zamieszczone w art. 64 to pojęcia traktowane przez ustrojodawcę od strony podmiotowej. Wskazuje na to wyraźnie wykładnia gramatyczna tego przepisu – «każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia». Prawo do własności oraz prawo (w domyśle «do») dziedziczenia w myśl Konstytucji RP przyporządkowane jest osobie. Jest to więc ujęcie podmiotowe i dotyczy konkretnego prawa, będącego w dyspozycji konkretnej osoby”. Zgodnie z powyższym, skarżący wskazali naruszenie konstytucyjnego prawa podmiotowego oraz powiązali zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji z konstytucyjnym prawem podmiotowym jednostki.

2.5. Przedstawiony został stan faktyczny sprawy (art. 53 ust. 1 pkt 4 u.o.t.p.TK).

2.6. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK skarga konstytucyjna może być wniesiona, jeżeli na podstawie zakwestionowanego w skardze przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Za wystarczającą dla spełnienia tej przesłanki należy uznać sytuację, w której zakwestionowany przepis nie został powołany w petitum rozstrzygnięcia, tylko w uzasadnieniu wyroku sądowego (zob. postanowienie TK z 16 lutego 2022 r., sygn. Ts 150/20, OTK ZU B/2022, poz. 68). W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w O. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, którego wyrok z 16 marca 2023 r. (sygn. akt […]) ma walor prawomocności, powołał w uzasadnieniu wyroku zaskarżone w skardze konstytucyjnej art. 13 i art. 13 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W związku z tym prawidłowo określony został przedmiot zaskarżenia, co spełnia warunek, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 61 ust. 2 u.o.t.p.TK, postanowił jak w sentencji.