1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez adwokata ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 20 lutego 2017 r. (data nadania), J.C. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 117 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.), w brzmieniu nadanym przez art. 3 pkt 11 ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589): po pierwsze – w zakresie, w jakim:

a) dopuszcza przymusowe leczenie lub rehabilitację skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu, pomimo braku jego zgody,

b) nie wskazuje zakresu oddziaływań leczniczych lub rehabilitacyjnych, które mogą być stosowane bez zgody skazanego, oraz

c) obliguje sąd do zastosowania leczenia lub rehabilitacji pomimo braku zgody skazanego, z art. 47 oraz art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji; po drugie – w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości poddania postanowienia o przymusowym leczeniu lub rehabilitacji skazanego kontroli instancyjnej, z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym:

Skarżący aktualnie odbywa karę pozbawienia wolności.

Wnioskiem z 7 listopada 2014 r. Dyrektor Aresztu Śledczego w S. wystąpił do sądu penitencjarnego o wydanie – na podstawie art. 117 k.k.w. – postanowienia w przedmiocie zastosowania przymusowego leczenia wobec skarżącego w związku z uzależnieniem od alkoholu.

Postanowieniem z 14 listopada 2014 r. (sygn. akt […]) Sąd Okręgowy w G. VI Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych orzekł o zastosowaniu wobec skarżącego leczenia w związku ze stwierdzonym uzależnieniem od alkoholu. W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że skarżący został poddany badaniom psychologicznym i psychiatrycznym, w wyniku których zalecono objęcie go leczeniem przeciwalkoholowym z powodu stwierdzonego uzależnienia; przy czym skarżący odmawia leczenia i pozostaje bezkrytyczny wobec nałogu.

Powyższe postanowienie – ze względu na dyspozycję art. 6 § 1 k.k.w. – nie podlegało zaskarżeniu.

3. Zdaniem skarżącego zakwestionowany przepis – z jednej strony – w sposób nieproporcjonalny (art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz sprzeczny z zasadą określoności przepisów prawa (wywodzoną z art. 2 Konstytucji) narusza jego prawa do decydowania o życiu osobistym (art. 47 Konstytucji) oraz wolności osobistej (art. 41 ust. 1 Konstytucji), z drugiej zaś – godzi w prawo do rozpoznania własnej sprawy w postępowaniu dwuinstancyjnym (art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: u.o.t.p. TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom, a także czy nie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 59 ust. 1 pkt 2-4 tej ustawy.

2. Przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie uczyniono art. 117 k.k.w. w brzmieniu: „Skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu albo środków odurzających lub substancji psychotropowych, a także skazanego za przestępstwo określone w art. 197-203 Kodeksu karnego popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych obejmuje się, za jego zgodą, odpowiednim leczeniem i rehabilitacją; w razie braku zgody o stosowaniu leczenia lub rehabilitacji orzeka sąd penitencjarny”.

Przepis ten został zakwestionowany w dwóch zakresach, odnośnie do których powołano jako wzorce kontroli odpowiednio: art. 47 oraz art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji oraz art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

3. W ocenie Trybunału analizowana skarga tylko częściowo spełnia przesłanki warunkujące przekazanie jej do rozpoznania merytorycznego, a mianowicie w części, w której skarżący sformułował zarzut naruszenia art. 47 oraz art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 w związku z art. 2 Konstytucji przez art. 117 k.k.w. w zakresie, w jakim:

a) dopuszcza przymusowe leczenie lub rehabilitację skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholu, pomimo braku jego zgody,

b) nie wskazuje zakresu oddziaływań leczniczych lub rehabilitacyjnych, które mogą być stosowane bez zgody skazanego, oraz

c) obliguje sąd do zastosowania leczenia lub rehabilitacji pomimo braku zgody skazanego.

3.1. Skargę sporządził w imieniu skarżącego adwokat ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu postanowieniem referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w S. I Wydział Cywilny z 13 grudnia 2016 r. (sygn. akt […]) i wyznaczony przez Dziekana Pomorskiej Izby Adwokackiej w G. pismem z 31 stycznia 2017 r. (znak: […]).

3.2. Skarżący wyczerpał przysługującą mu drogę prawną, gdyż postanowienie Sądu Okręgowego w G. VI Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych z 14 listopada 2014 r. (sygn. akt […]) jest prawomocne i – stosownie do art. 6 § 1 k.k.w. – nie przysługują od niego żadne zwyczajne środki zaskarżenia.

3.3. Skarżący dochował przepisanego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, który w jego przypadku wynikał z art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) w związku z art. 165 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.), mających odpowiednie zastosowanie do jego obliczania stosownie do obowiązujących kolejno: art. 20 w związku z art. 48 ust. 2 z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), art. 74 w związku z art. 66 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1064), art. 21 w związku z art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1157) oraz art. 36 w związku z art. 44 ust. 3 pkt 2 u.o.t.p. TK.

3.4. Zarzut sformułowany w skardze nie jest oczywiście bezzasadny. Skarżący prawidłowo określił przedmiot kontroli (art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p. TK), wskazał, które konstytucyjne prawa i wolności i w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone (art. 53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p. TK) oraz przedstawił w tym zakresie stosowne uzasadnienie (art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p. TK).

3.5. W związku z powyższym – na podstawie art. 61 ust. 2 u.o.t.p. TK – postanowiono jak w punkcie 1 sentencji.

4. Trybunał stwierdza jednocześnie, że skarga w części, w jakiej zawiera zarzut niezgodności art. 117 k.k.w. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości poddania postanowienia o przymusowym leczeniu lub rehabilitacji skazanego kontroli instancyjnej, z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, nie może zostać przekazana do rozpoznania merytorycznego.

4.1. Trybunał przypomina, że jedną z podstawowych przesłanek dopuszczalności skargi konstytucyjnej – zwłaszcza w odniesieniu do powołanych przez skarżącego wzorców kontroli – jest wymóg uczynienia jej przedmiotem takich przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, które były podstawą orzeczenia, w związku z którym wniesiono skargę. Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Trybunału, w procedurze inicjowanej skargą konstytucyjną przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego może być jedynie norma, na podstawie której wydane zostało orzeczenie lub decyzja naruszająca konstytucyjne prawa lub wolności (zob. np. postanowienie TK z 13 listopada 2007 r., SK 40/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 137). Artykuł 79 ust. 1 Konstytucji nie gwarantuje możliwości kwestionowania każdego przepisu kształtującego sytuację prawną skarżącego, ale jedynie takiego, który stanowił podstawę normatywną orzeczenia. Skarga konstytucyjna nie może zmierzać do inicjowania postępowania o charakterze abstrakcyjnym (zob. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Innymi słowy, aby uznać skargę konstytucyjną za dopuszczalną, musi występować ścisła relacja (związek) pomiędzy treścią orzeczenia, zaskarżonym przepisem aktu normatywnego a postawionym zarzutem niezgodności tego przepisu z określoną normą konstytucyjną (zob. np.: postanowienia TK z: 4 marca 2014 r., Ts 88/13, OTK ZU nr 2/B/2014, poz. 147; 10 lipca 2014 r., Ts 224/12, OTK ZU nr 5/B/2014, poz. 385 oraz 8 listopada 2016 r., Ts 294/15, OTK ZU B/2016, poz. 507; zob. również postanowienie pełnego składu TK z 10 marca 2015 r., SK 65/13, OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 35 oraz wyrok TK z 20 grudnia 2017 r., SK 37/15, OTK ZU A/2017, poz. 90).

4.2. Uwzględniwszy powyższe, Trybunał stwierdza, że art. 117 k.k.w. – w zakresie sformułowanego zarzutu naruszenia prawa do dwuinstancyjnego postępowania – nie stanowił podstawy wydanego w sprawie skarżącego postanowienia sądu penitencjarnego z 14 listopada 2014 r., w którym orzeczono jedynie o zastosowaniu wobec skarżącego leczenia w związku ze stwierdzonym uzależnieniem od alkoholu. Sąd penitencjarny nie rozstrzygał natomiast w tym orzeczeniu o (nie)dopuszczalności drogi odwoławczej od postanowienia w przedmiocie zastosowania przymusowego leczenia wobec skazanego. Tym samym analizowana skarga konstytucyjna – w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji – nie spełnia przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 ustawy zasadniczej oraz art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p. TK.

4.3. W związku z powyższym – na podstawie art. 61 ust. 4 pkt 1 u.o.t.p. TK – postanowiono jak w punkcie 2 sentencji.

Na podstawie art. 61 ust. 5 u.o.t.p. TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na powyższe postanowienie – w części obejmującej punkt 2 – w terminie 7 dni od daty jego doręczenia.