1. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły trzy skargi konstytucyjne Krystyny Kowalskiej (wszystkie z 9 grudnia 2005 r.) oraz trzy skargi Kazimierza Kowalskiego (z tą samą datą 9 grudnia 2005 r.). Przedmiot zaskarżenia wskazany w sześciu skargach jest identyczny.

Skarżący wnoszą o stwierdzenie, że:

a) art. 174 pkt 1 i 2 w związku z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.) są niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji;

b) art. 184 p.p.s.a. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji oraz art. 176 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 184 Konstytucji.

Z uwagi na tożsamość przedmiotową skarg konstytucyjnych, Prezes Trybunału Konstytucyjnego zarządził łączne ich rozpoznanie pod wspólną sygnaturą SK 27/06 (zarządzenie z 7 kwietnia 2006 r.).

Wszystkie wniesione skargi opierają się na podobnym stanie faktycznym.

Skarżący skierowali skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego od sześciu wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy w przedmiocie wysokości zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych z nieujawnionych źródeł przychodu za lata 1997, 1998, 1999. W skargach kasacyjnych wnieśli o uchylenie zaskarżonych wyroków, zarzucając naruszenia przepisów postępowania, które miały istotny wpływ na wynik spraw, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 106 § 3 i 5 p.p.s.a., przez odstąpienie od wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zdaniem skarżących, Sąd nie odniósł się do wszystkich okoliczności zawartych w skargach na decyzje Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy, w szczególności do zarzutu, że źródłem finansowania nadwyżki wydatków nad przychodami w 1997 r. i w latach następnych były zasoby finansowe zgromadzone przed 1 stycznia 1997 r. Wydane rozstrzygnięcie nie zostało poprzedzone wszechstronnym rozważeniem materiału dowodowego. Sąd bezpodstawnie zakwestionował moc dowodową zeznań świadków i oparł się na wielkościach statystycznych. Zdaniem skarżących, jest to domniemanie, które w świetle orzecznictwa NSA nie może mieć miejsca w przypadku ustalania przychodów z nieujawnionych źródeł.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił wszystkie skargi kasacyjne (wyroki z 23 sierpnia 2005 r., sygn. akt: FSK 1985/04; FSK 1986/04; FSK 1987/04; FSK 1988/04; FSK 1989/04; FSK 1990/04). We wszystkich uzasadnieniach wyroków podniesiono, że przytoczone podstawy kasacyjne nie były usprawiedliwione, gdyż zakwestionowane przepisy procesowe nie znajdowały zastosowania w postępowaniu przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym. Sąd orzekał na podstawie akt sprawy i nie przeprowadzał uzupełniającego postępowania dowodowego przewidzianego w art. 106 § 3 p.p.s.a. Wobec tego, że strony nie wskazały w skardze kasacyjnej przepisu postępowania, który został w sprawie naruszony, a sąd kasacyjny – związany granicami skargi – nie jest uprawniony do poprawiania skargi i wskazywania przepisów, które strona powinna powołać, skargi kasacyjne, jako niezawierające usprawiedliwionych podstaw, oddalono na podstawie art. 184 p.p.s.a.

W ocenie skarżących, przepisy, na podstawie których opierają się wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego, spowodowały naruszenie ich konstytucyjnych praw. Argumentacja przedstawiona w poszczególnych sprawach jest identyczna.

W przekonaniu skarżących, obecny kształt zaskarżonych przepisów p.p.s.a pozbawia jednostkę prawa do sądu, w tym także prawa do dwukrotnego merytorycznego rozpoznania sprawy. Zaskarżone przepisy kształtują postępowanie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym w taki sposób, że strona pozbawiona jest możliwości skutecznego podważenia prawidłowości i legalności orzeczenia wydanego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny. Postępowanie takie narusza zasadę sprawiedliwości proceduralnej, zgodnie z którą strona powinna mieć zapewnione prawo do wysłuchania, a sąd rozpatrujący sprawę powinien wydać sprawiedliwy wyrok, unikając arbitralności i dowolności. Kształt przepisów regulujących postępowanie powinien zapewniać stronie przewidywalność jej sytuacji procesowej i możliwość skutecznego kwestionowania orzeczeń wydanych przez sąd pierwszej instancji.

Zakwestionowane przepisy, zdaniem skarżących, nie spełniają tych warunków. Powyższe stanowi o naruszeniu statuowanego w treści art. 45 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji prawa jednostki do merytorycznego rozpoznania sprawy w toku dwuinstancyjnego postępowania sądowoadministracyjnego. Treść zaskarżonych przepisów p.p.s.a. uniemożliwia właściwą kontrolę instancyjną, pozbawiając stronę środka zaskarżenia o pełnym apelacyjnym charakterze, przysługującego od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Przepisy te naruszają również zasadę proporcjonalności i równości, które stanowią trzon konstytucyjnych praw jednostki.

Naczelny Sąd Administracyjny, rozpoznając wniesioną skargę kasacyjną nie dokonuje wszechstronnej merytorycznej oceny zawisłej sprawy, lecz kontroluje jedynie prawidłowość orzeczenia sądu pierwszej instancji. Zatem skarga kasacyjna nie jest zwyczajnym środkiem zaskarżenia o apelacyjnym charakterze, umożliwiającym powtórne rozpoznanie przez Naczelny Sąd Administracyjny sprawy sądowoadministracyjnej. Nadto, ograniczony zakres rozpoznania sprawy przez Naczelny Sąd Administracyjny powodowany jest związaniem treścią podstaw kasacyjnych wskazanych w skardze kasacyjnej. Zgodnie z treścią zaskarżonych przepisów p.p.s.a, NSA obowiązany jest oddalić skargę kasacyjną w przypadku, gdy brak jest usprawiedliwionych podstaw kasacyjnych. Taki kształt postępowania przed NSA pozwala na pozostawienie w obrocie prawnym rozstrzygnięć organów administracji, które kształtują, w sposób niezgodny z prawem, wysokość należności podatkowych. Powyższe przesądza o tym, że zaskarżone przepisy p.p.s.a. (art. 174, art. 183 § 1 oraz art. 184) są niezgodne z Konstytucją.

O niezgodności zaskarżonych przepisów p.p.s.a z Konstytucją świadczy również, w opinii skarżących, treść art. 236 ust. 2 Konstytucji, w którym mowa o ustawach wprowadzających w życie art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie dotyczącym postępowania przed sądami administracyjnymi. Oznacza to, że twórcy Konstytucji nałożyli na ustawodawcę zwykłego obowiązek zapewnienia dwuinstancyjnego postępowania sądowoadmnistracyjnego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zakres przedmiotowy skarg konstytucyjnych, rozpoznawanych w niniejszym postępowaniu, obejmuje art. 174 pkt 1 i 2 w związku z art. 183 § 1 oraz art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.). Kwestionowane przepisy były już przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego w kontekście tych samych wzorców konstytucyjnych, które powołali skarżący w niniejszej sprawie.

Wyrokiem z 20 września 2006 r. (sygn. SK 63/05) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 174 i art. 183 § 1 p.p.s.a. są zgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji oraz że art. 184 p.p.s.a. jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Wyrok został ogłoszony w Dzienniku Ustaw Nr 170, poz. 1223 z 26 września 2006 r.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, sformułowanej w uzasadnieniu wyroku, regulacja zawarta w badanych przepisach nie ustanawia żadnych podmiotowych ani przedmiotowych ograniczeń prawa do wnoszenia skargi kasacyjnej, przez co spełnia podnoszony w orzecznictwie Trybunału wymóg dostępności środka zaskarżenia. Kwestionowane przepisy nie ograniczają także możliwości uruchomienia postępowania drugoinstancyjnego, zapewniają właściwy jego kształt, chroniący przed arbitralnością orzekania i nierównym traktowaniem, a także nie zamykają drogi do uzyskania wyroku sądu drugiej instancji.

W powołanym wyroku z 20 września 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odniósł się zatem do zarzutów, które, co do istoty, zostały podniesione także w skargach konstytucyjnych Krystyny Kowalskiej oraz Kazimierza Kowalskiego.

Rozstrzygnięcie podjęte w sprawie o sygn. SK 63/05 nie pozostaje bez znaczenia dla niniejszego postępowania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zbędność orzekania zachodzi, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli, pod kątem jego zgodności z Konstytucją, w innej sprawie (zob. postanowienie TK z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60 oraz powołane tam orzeczenia).

Zważywszy, że przedmiot niniejszej sprawy jest tożsamy z materią, co do której Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się szczegółowo we wspomnianym wyroku z 20 września 2006 r., sygn. SK 63/05, postępowanie w sprawie badania zgodności zakwestionowanych przepisów ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi należało umorzyć ze względu na zbędność orzekania.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

1. Radca prawny Sławomir Czerwiński, jako pełnomocnik skarżącej Krystyny Kowalskiej oraz skarżącego Kazimierza Kowalskiego, wniósł, przy każdej z sześciu złożonych skarg konstytucyjnych, o orzeczenie na rzecz skarżących zwrotu kosztów postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, również w przypadku nieuwzględnienia skarg. Jako podstawę prawną poszczególnych wniosków, pełnomocnik powołał art. 24 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

2. Postanowieniem z 24 października 2006 r. Trybunał Konstytucyjny, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym połączonych skarg konstytucyjnych (trzech skarg Krystyny Kowalskiej oraz trzech skarg Kazimierza Kowalskiego), umorzył postępowanie w sprawie zbadania zgodności art. 174 pkt 1 i 2 w związku z art. 183 § 1 oraz art. 184 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) z powołanymi przepisami Konstytucji ze względu na zbędność orzekania.

3. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) „koszty postępowania przed Trybunałem, z zastrzeżeniem ust. 2, ponosi Skarb Państwa”. Z ust. 2 zdanie 1 tego przepisu wynika, że Trybunał Konstytucyjny orzeka zwrot kosztów postępowania przed Trybunałem wraz z wyrokiem uwzględniającym skargę konstytucyjną. W uzasadnionych przypadkach Trybunał może orzec zwrot kosztów postępowania również wówczas, gdy nie uwzględnił skargi konstytucyjnej (art. 24 ust. 2 zdanie 2).

Zwrot kosztów postępowania na podstawie art. 24 ust. 2 zdanie 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ma charakter wyjątkowy i jest odstępstwem od zasady ogólnej wyrażonej w art. 24 ust. 2 zdanie 1 ustawy o TK. Oznacza to, że pojęcie „uzasadnionego przypadku” musi być interpretowane ściśle i nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Na skarżącym ciąży obowiązek wykazania, że mimo umorzenia postępowania, a więc nawet wtedy, gdy skarga nie mogła zostać skierowana do rozpoznania na rozprawie, istnieje uzasadniona podstawa do zwrotu kosztów.

Trybunał Konstytucyjny, rozpoznając wniosek pełnomocnika skarżącego, nie znalazł podstaw do uznania, że zachodzi „uzasadniony przypadek”, który przemawiałby za przyznaniem kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.