Redakcja Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka” w wyżej powołanej skardze konstytucyjnej zarzuciła, że:

1) art. 11 ust. 4 ustawy – Prawo prasowe jest sprzeczny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP przez to, że wbrew treści powołanego przepisu konstytucyjnego upoważnia Radę Ministrów do uregulowania w akcie podustawowym reguł rządzących postępowaniem z informacjami, w tym dotyczących dostępu do dokumentów;

2) przepisy art. 60 ust. 1 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli oraz § 20 ust. 1 i 2 zarządzenia Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w sprawie postępowania kontrolnego wykluczają możliwość udostępniania prasie wystąpień pokontrolnych, co narusza istotę prawa do informacji i czyni je sprzecznymi z art. 31 ust. 3, art. 54 ust. 1 oraz art. 61 ust. 2 i 3 konstytucji. Nadto, ograniczenie dostępu do informacji wynikające z § 20 ust. 1 i 2 powołanego zarządzenia ustanowione zostało z naruszeniem zasady wyłączności ustawy, wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP;

3) ograniczenia w dostępie do dokumentów sporządzanych przez NIK, wynikające z art. 10 ust. 2 w zw. z art. 73 ustawy o NIK, nie spełniają przesłanek wymaganych przepisami art. 61 ust. 3 i art. 31 ust. 3 konstytucji, co czyni je sprzecznymi zarówno z tymi przepisami konstytucyjnymi, jak i z art. 54 ust. 1 i art. 61 ust. 2 konstytucji;

4) materia uregulowana w przepisie § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie trybu udostępniania prasie informacji oraz organizacji i zadań rzeczników prasowych w urzędach organów administracji rządowej należy do wyłączności ustawy, co powoduje, że przepis ten jest sprzeczny z art. 54 ust. 1 i art. 61 ust. 2 i 4 konstytucji.

Ze stanu faktycznego opisanego w skardze konstytucyjnej wynika, że redaktor naczelny Biuletynu “Studentka” zwrócił się do dyrektora Delegatury NIK we Wrocławiu, a także do rektora Politechniki Wrocławskiej o udostępnienie do wglądu protokołu kontroli i wystąpienia pokontrolnego z kontroli przeprowadzonej przez NIK w Politechnice Wrocławskiej. W obydwu przypadkach otrzymał decyzje odmowne, które zaskarżył do Naczelnego Sądu Administracyjnego – Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu. Wyrokami powołanego Sądu z 21 czerwca 1999 r. obydwie skargi redaktora naczelnego Biuletynu “Studentka” zostały przez Sąd oddalone z tego powodu, że zaskarżone decyzje – w ocenie Sądu – nie naruszają prawa. Wskazane wyroki NSA mają charakter ostatecznie rozstrzygający o przysługującym skarżącemu konstytucyjnym prawie do informacji, poprzez dostęp do dokumentów.

1. Do postępowania przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich, który wyraził pogląd, że:

a) art. 11 ust. 4 ustawy z 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe nie jest niezgodny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP;

b) art. 10 ust. 2 i art. 60 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o NIK nie są niezgodne z art. 61 ust. 2 i 3 Konstytucji RP;

c) art. 73 ustawy o NIK – w zakresie w jakim nakazuje pracownikom NIK zachowanie w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, które dotyczą podmiotów wskazanych w art. 61 ust. 1 konstytucji i nie stanowią informacji ustawowo chronionych – jest niezgodny z art. 61 ust. 1 Konstytucji RP;

§ 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 listopada 1995 r. w sprawie trybu udostępniania prasie informacji... jest niezgodny z art. 61 ust. 2 Konstytucji RP.

2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli przedstawił stanowisko, że:

a) przepis art. 11 ust. 4 prawa prasowego nie jest niezgodny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP;

b) przepisy art. 10 ust. 2, art. 60 ust. 1 i art. 73 ustawy o NIK nie są niezgodne z art. 61 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji RP;

c) przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 listopada 1995 r. nie jest niezgodny z art. 61 ust. 2 Konstytucji RP;

Prezes Rady Ministrów przedstawił w tej sprawie następujące stanowisko:

a) art. 11 ust. 4 prawa prasowego jest zgodny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP;

b) przepisy art. 60 ust. 1 ustawy o NIK oraz § 20 ust. 1 i 2 zarządzenia Prezesa NIK są zgodne z art. 31 ust. 3, art. 54 ust. 1 i art. 61 ust. 2 i 3 Konstytucji RP;

c) przepis art. 10 ust. 2 w zw. z art. 73 ustawy o NIK jest zgodny z art. 31 ust. 3 art. 54 ust. 1 i art. 61 ust. 2 i 3 Konstytucji RP;

d) przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 listopada 1995 r. jest zgodny z art. 31 ust. 3, art. 54 ust. 1 oraz art. 61 ust. 2 i 3 Konstytucji RP.

Prokurator Generalny przedstawił następujące stanowisko:

a) przepis art. 11 ust. 4 ustawy – Prawo prasowe, w części przekazującej do określenia w drodze rozporządzenia trybu udostępniania prasie informacji... – jest sprzeczny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP;

b) przepis § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 listopada 1995 r. w sprawie trybu udostępniania prasie informacji... jest sprzeczny z art. 61 ust. 4 Konstytucji RP i nie jest niezgodny z art. 54 ust. 1 oraz art. 61 ust. 2 Konstytucji RP;

c) przepisy art. 10 ust. 2, art. 60 ust. 1 i art. 73 ustawy z 23 grudnia 1994 r. o NIK nie są niezgodne z art. 31 ust. 3, art. 54 ust. 1 i art. 61 ust. 2 i 3 Konstytucji RP;

d) postępowanie w odniesieniu do przepisu § 20 ust. 1 i 2 zarządzenia Prezesa NIK z 1 marca 1995 r. w sprawie postępowania kontrolnego podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Wszyscy uczestnicy postępowania przedstawili obszerną argumentację prawną swoich poglądów, której przedstawienia zaniechano z uwagi na sposób rozstrzygnięcia tej sprawy.

1. 14 lipca tego roku wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo z 11 lipca 2000 r. redaktora naczelnego Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka” Krzysztofa M., który oświadczył, że w porozumieniu z wydawcą Biuletynu Zarządem Konwentu Uczelnianego Samorządu Studenckiego Politechniki Wrocławskiej cofa skargę w sprawie SK 4/00. Do pisma dołączono postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 30 grudnia 1999 r. o wykreśleniu z rejestru dzienników i czasopism dotychczasowego redaktora naczelnego Jacka B. i wpisaniu do tego rejestru nowego redaktora naczelnego Krzysztofa M.

2. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło także pismo z 21 lipca 2000 r. Biuletynu Studentów i Pracowników Politechniki Wrocławskiej “Studentka” podpisane przez redaktora naczelnego Jacka B., z którego wynika, że wydawcą tego Biuletynu jest Związek Zawodowy NSZZ “Solidarność 80” przy Politechnice Wrocławskiej. Wedug redaktora naczelnego tego Biuletynu, Wydawnictwo Samorządu Studenckiego Politechniki Wrocławskiej na mocy art. 23 prawa prasowego utraciło uprawnienia wydawnicze, więc Krzysztof M. nie jest uprawniony do składania oświadczenia woli o cofnięciu skargi.

W piśmie podnosi się także, że skarga w sprawie SK 4/00 nie jest skargą wydawcy, ale redakcji, tj. zespołu ludzi zbierających materiały do publikacji w czasopiśmie “Studentka”, których konstytucyjne prawo do informacji zostało naruszone.

Trybunał Konstytucyjny ustalił i zważył, co następuje:

1. W pierwszej kolejności należy się odnieść do kwestii legitymacji czynnej do złożenia skargi konstytucyjnej w wypadku naruszenia konstytucyjnego prawa do informacji, a w dalszej kolejności, czy organom legitymowanym do wniesienia skargi konstytucyjnej w tej sprawie jest Biuletyn Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka”, a w związku z tym, czy ten organ prasowy miał prawo do złożenia skutecznego oświadczenia o cofnięciu skargi.

Zagadnienie legitymacji redakcji Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka” do wniesienia skargi konstytucyjnej, jak się wydaje, jest oczywiste dla wszystkich uczestników postępowania, gdyż tylko Prokurator Generalny uznał za stosowne poświęcić tej kwestii kilka uwag, przy całkowitym pominięciu tej kwestii przez pozostałych uczestników.

Prokurator Generalny, rozpatrując kwestię zasadniczego zarzutu skarżącego odnoszącego się do naruszenia art. 61 ust. 1 konstytucji w kontekście art. 79 ust. 1 konstytucji trafnie podnosi, że “zarówno doktryna jak i Trybunał Konstytucyjny (vide wyrok w sprawie SK 12/98, OTK ZU Nr 5/1999, s. 496) uznają zdolność osób prawnych do wniesienia skargi konstytucyjnej wtedy, gdy zachodzi odpowiedniość między charakterem podmiotu i charakterem prawa na które ten podmiot się powołuje. Warunkiem jest, aby naruszane prawo należało do kategorii praw konstytucyjnych, to znaczy aby jego podstawę stanowiła norma wyrażona w przepisie konstytucyjnym oraz by podmiotem tego prawa była skarżąca osoba prawna”. Jak dalej słusznie zauważa Prokurator Generalny, norma art. 61 ust. 1 stanowiąca, że “obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa” – przyznaje obywatelowi prawo do uzyskiwania informacji, a więc także do bycia informowanym. Charakter tego prawa dowodzi, że najpełniejsza jego realizacja następuje za pośrednictwem środków masowego przekazu, w tym oczywiście prasy. Art. 1 ustawy z 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe stanowi wyraźnie, że “prasa zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z wolności wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej”. Przytoczony przepis stanowi niewątpliwie rozwinięcie treści normatywnej art. 61 ust. 1 konstytucji w takim znaczeniu, że zakodowane w nim prawo podmiotowe może obywatel realizować osobiście, jak też to prawo może się urzeczywistniać za pośrednictwem prasy. Wynika z tego, że skarga konstytucyjna zmierzająca do ochrony prawa do informacji przysługuje zarówno każdemu obywatelowi, jak też i “prasie”, a konkretnie odpowiedniemu organowi prasowemu.

2. Kolejny problem, to kwestia legitymacji Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka” do wniesienia skargi konstytucyjnej, udziału w takim postępowaniu i prawa składania w tym postępowaniu wiążących wniosków.

Stosownie do dyspozycji art. 79 ust. 1 konstytucji prawo wniesienia skargi konstytucyjnej w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego przysługuje “każdemu”, wobec którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo jego obowiązkach określonych w konstytucji. Jak już wyżej powiedziano “każdym”, w rozumieniu art. 79 ust. 1 konstytucji może być także osoba prawna, a tym samym każdy organ prasowy.

Z materiałów sprawy SK 4/00 wynika wyraźnie, że postępowanie administracyjne o dostęp do materiałów pokontrolnych NIK uruchomiono na wniosek Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka”. Także ten organ prasowy wniósł skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego na niezadowalające go decyzje Dyrektora Delegatury NIK i Rektora Politechniki Wrocławskiej. NSA rozpoznając obie skargi zbadał również, czy skarżący jest organem prasowym w rozumieniu prawa prasowego i stwierdził, że Biuletyn Samorządu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka” jest czasopismem zarejestrowanym w trybie art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.). Jak wynika z obszernych uzasadnień obu wyroków NSA, postępowanie administracyjne i sądowe dotyczyło naruszenia prawnych interesów Biuletynu Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka”, jako organu samorządu studentów tej uczelni. Wszelkie czynności procesowe redaktora naczelnego tego Biuletynu były podejmowane w imieniu tego organu prasowego, jako organu samorządu studenckiego. Wynika więc z tego, że organem prasowym, który w tym postępowaniu posiadał legitymację czynną do złożenia skargi konstytucyjnej z wszelkimi konsekwencjami procesowymi wynikającymi z tego faktu, jest Biuletyn Studentów Politechniki Wrocławskiej “Studentka”. Z tych też względów kierując się przesłankami określonymi w art. 79 ust. 1 konstytucji oraz art. 31 ust. 1 i art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – Trybunał nadał bieg skardze konstytucyjnej tego organu prasowego. Opisana sytuacja procesowa dowodzi, że istnieje pełna tożsamość podmiotu, który zainicjował postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, jak też podmiotu, który wnosi o cofnięcie skargi konstytucyjnej. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym ustanawia zasadę dyspozycyjności. Art. 31 ust. 2 tej ustawy stanowi wyraźnie, że wnioskodawca może do rozpoczęcia rozprawy wycofać wniosek, pytanie prawne albo skargę. Decyzja wnioskodawcy o cofnięciu skargi do chwili rozpoczęcia rozprawy podlega pełnej dyspozycyjności wnioskodawcy, to znaczy, że nie podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego (por. Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999, s. 112). Skoro w tej sprawie dotychczas nie wywołano sprawy z tej skargi (art. 61 ustawy o TK), przeto stosownie do dyspozycji art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (“Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie:... 2) na skutek cofnięcia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej”) należało postępowanie umorzyć.

3. Natomiast całkowicie odmienna jest sytuacja prawna, a zatem i procesowa Biuletynu Studentów i Pracowników Politechniki Wrocławskiej “Studentka”, który zgłosił się do tego postępowania pismem z 21 lipca br.

Wyżej wymieniony Biuletyn nie jest tym organem prasowym, którego konstytucyjne prawa zostały naruszone na zasadach określonych w art. 79 ust. 1 konstytucji, ani też następcą prawnym organu, który wniósł skargę.

Biuletyn jest nowym podmiotem prawnym, który w aktualnym stanie faktycznym i prawnym nie nabył legitymacji do złożenia skargi konstytucyjnej w tej sprawie, ani też do udziału w postępowaniu z tej skargi konstytucyjnej oraz do składania jakichkolwiek oświadczeń i pism procesowych.

Mając na względzie przytoczone wyżej argumenty, należało postanowić jak na wstępie.