W dniu 22 listopada 2004 r. do Trybunału Konstytucyjnego została skierowana skarga konstytucyjna Andrzeja Marka, której przedmiotem jest zgodność art. 212 § 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) z art. 14, art. 54 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Postanowieniem z 15 marca 2005 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Na postanowienie to zostało wniesione zażalenie, które Trybunał uwzględnił postanowieniem z 17 stycznia 2006 r.

Zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał może wydać postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, jeżeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia mogłoby spowodować skutki nieodwracalne, wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego.

Wykonanie postanowienia Sądu Rejonowego w Szczecinie w sprawie zarządzenia wykonania kary 3 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wobec Andrzeja Marka wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie z 8 listopada 2002 r., mogłoby spowodować skutki wiążące się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego.

Mając na uwadze, że w niniejszej sprawie została spełnione przesłanka, o której mowa w art. 50 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał Konstytucyjny wydał postanowienie tymczasowe.

W skardze konstytucyjnej zarzucono, że art. 212 § 2 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) jest niezgodny z art. 14, art. 54 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W postanowieniu o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wbrew twierdzeniom skarżącego w sprawie nie chodziło o nieuzasadnioną krytykę, lecz o świadome podanie przez skarżącego fałszywych informacji. Takie zachowanie nie mieści się w zakresie przedmiotowym art. 54 ust. 1 Konstytucji, nie podlega więc ochronie konstytucyjnej. Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał, że zrezygnowanie przez ustawodawcę z kary pozbawienia wolności w stosunku do osób, o których mowa w art. 212 § 2 k.k. i pozostawienie możliwości orzekania tej kary w stosunku do osób, o których mowa w art. 212 § 1 k.k. prowadziłoby do naruszenia zasady równości. I wreszcie Trybunał Konstytucyjny przyjął, że skarżący nie wykazał, na czym w niniejszej sprawie polega naruszenie zasady proporcjonalności, tym samym nie określił sposobu naruszenia konstytucyjnych praw.

W zażaleniu skarżący wniósł o nadanie dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Zdaniem skarżącego, Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu nie odniósł się do zarzutu naruszenia przez art. 212 § 2 k.k. art. 10 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.). Skarżący uważa, że wskazał sposób naruszenia swych konstytucyjnych praw, w szczególności dostatecznie uzasadnił naruszenie zasady proporcjonalności. Skarżący podniósł też, że oparcie odmowy nadania biegu skardze na fakcie publikowania przez niego świadomie informacji nieprawdziwych, nie znajduje w zasadzie podstaw w stanie faktycznym sprawy. Na koniec skarżący stwierdził, że nie mógł odnieść się do treści art. 212 § 1 k.k., gdyż przepis ten nie był podstawą wydawania orzeczeń w jego sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał nie badał merytorycznie zarzutów skargi konstytucyjnej, więc nie odnosił się wprost do argumentacji skarżącego odwołującej się do art. 10 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Na marginesie należy zauważyć, że przepisy konwencji nie mogą stanowić samodzielnego wzorca postępowania w sprawie ze skargi konstytucyjnej, o czym jednoznacznie przesądza art. 79 ust. 1 Konstytucji. Wbrew twierdzeniom skarżącego, podstawą zastosowania zaskarżonego przepisu było stwierdzenie przez sądy orzekające świadomego publikowania fałszywych informacji. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 22 czerwca 2004 r. (sygn. akt V KK 70/04) stwierdził m.in.: „Skazany podniósł bowiem ze złą wiarą nieprawdziwe zarzuty przedstawiające informacje o jej nieuczciwym postępowaniu i negatywnych właściwościach”. Trafnie więc Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w sprawie nie chodzi wyłącznie o nieuzasadnioną krytykę, lecz podanie nieprawdziwych informacji. Skarżący opiera skargę na zarzucie możliwości orzeczenia w oparciu o art. 212 § 2 k.k. bezwzględnej karny pozbawienia wolności za nadużycie wolności słowa. Należy jednak zauważyć, że w sprawie skarżącego sąd nie orzekł bezwzględnej kary pozbawienia wolności, lecz karę pozbawienia wolności w zawieszeniu. Nie bez znaczenia dla oceny sytuacji skarżącego jest zawarte w cytowanym postanowieniu Sądu Najwyższego stwierdzenie, że zlekceważenie przez skarżącego prawomocnego wyroku, nawet gdyby orzeczono w nim innego rodzaju kary, w wypadku ich niewykonania i tak prowadziłoby do zamiany tych kar na zastępczą karę pozbawienia wolności (art. 46 § 1 i art. 65 § 1 i 2 k.k.w.).

Okoliczności powyższe powinny być brane pod uwagę przy ocenie formułowanych przez skarżącego zarzutów, jednakże nie mogą one wpływać bezpośrednio na dopuszczalność rozpoznania skargi konstytucyjnej. Zarzut naruszenia zasady proporcjonalności, w szczególności w kontekście zasady proporcjonalności sensu stricto nie pozwala na etapie wstępnego rozpoznania sprawy stwierdzić, czy korzystanie z wolności wypowiedzi przez podanie nieprawdziwych informacji nie mieści się w zakresie przedmiotowym art. 54 ust. 1 Konstytucji. Ze względu na charakter postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, dla oceny konstytucyjności art. 212 § 2 k.k. nie ma też bezpośredniego znaczenia sposób zachowania się skarżącego po uprawomocnieniu się wyroku. Całokształt okoliczności sprawy może być brany pod uwagę dla oceny naruszenia zasady proporcjonalności, stopnia ingerencji w prawa skarżącego i ewentualnego stwierdzenia bezzasadności formułowanych zarzutów, jednak nie wskazuje on na oczywistą bezzasadność w rozumieniu art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Wskazane wyżej zastrzeżenia dotyczące skargi konstytucyjnej nie zwalniają więc Trybunału Konstytucyjnego z konieczności rozpatrzenia jej zarzutów.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało uwzględnić zażalenie wniesione na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze zarzucono, że rozstrzygnięciem opartym na art. 212 § 2 k.k. naruszona została wolność wyrażania poglądów skarżącego oraz wolność rozpowszechniania informacji związana z wolnością prasy. Naruszenie to polega na wymierzeniu skarżącemu kary pozbawienia wolności, co jest nieproporcjonalną ingerencją w wolność wypowiedzi, nieusprawiedliwioną naruszeniem dóbr innych osób. Skarżący podkreśla, że nieproporcjonalność ta jest szczególnie widoczna w niniejszej sprawie, gdzie nadużycie wolności wypowiedzi, o ile w ogóle nastąpiło, polegało na krytyce osoby, która posiada możliwość publikowania swoich poglądów w prasie.

Skarga konstytucyjna została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Wyrokiem z 8 listopada 2002 r. Sąd Rejonowy w Szczecinie (sygn. akt XIV K 332/01) uznał skarżącego za winnego tego, że działając w wykonaniu z góry powziętego zamiaru będąc redaktorem naczelnym Tygodnika Regionalnego „Wieści Polickie” w kolejnych wydaniach gazety pomówił Piotra Misiłę o właściwości i postępowanie mogące poniżyć go w oczach opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego do zajmowania stanowiska Rzecznika Prasowego Zarządu Gminy, to jest popełnienia przestępstwa z art. 212 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i na podstawie art. 212 § 2 k.k. wymierzył karę trzech miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na dwuletni okres próby. Po rozpoznaniu apelacji skarżącego Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z 26 listopada 2003 r. (sygn. akt IV Ka 150/03) utrzymał zaskarżony wyrok w mocy. Od powyższego wyroku kasację wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich. Sąd Najwyższy oddalił kasację postanowieniem z 22 czerwca 2004 r. (sygn. akt V KK 70/04).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Jak wynika z wydanych w sprawie orzeczeń nadużycie wolności wypowiedzi polegało nie na nieuzasadnionej krytyce, jak twierdzi sam skarżący, lecz na zniesławieniu osoby. Ochrona przed zniesławieniem leży u podstaw penalizacji zachowań określonych w art. 212 § 1 k.k. i podstaw zagrożenia określonego w tym przepisie, czego zresztą skarżący nie kwestionuje. Zaostrzenie odpowiedzialności karnej przewidziane w art. 212 § 2 k.k. wynika ze sposobu dokonania zniesławienia. Zniesławienie dokonane za pomocą środków masowego przekazu ma bowiem dużo większy zasięg. Ratio legis zaostrzenia odpowiedzialności karnej w tym wypadku wynika bezpośrednio z art. 54 ust. 2, wprowadzającego zakaz cenzury prewencyjnej. Brak cenzury prewencyjnej uzasadnia szczególne określenie odpowiedzialności następczej w przypadku, gdy do zniesławienia dochodzi przy wykorzystaniu środków masowego komunikowania. W przypadku zaskarżonego przepisu nie ma znaczenia czy zniesławienia dokonuje dziennikarz, czy też inna osoba. Typ kwalifikowany i zaostrzenie karny związane jest bowiem ze sposobem dokonania zniesławienia, a nie z podmiotem, który dopuszcza się popełnienia tego przestępstwa. Jak trafnie podkreślił Sąd Najwyższy we wskazanym wyżej postanowieniu, wolność wyrażania poglądów nie oznacza wolności wyrażania wypowiedzi kłamliwych. Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika, że właśnie taki charakter miały wypowiedzi skarżącego, który celowo pomawiał pokrzywdzonego w oparciu o nieprawdziwe informacje. Miało to zdeprecjonować tego ostatniego w opinii lokalnej społeczności, jako osobę pełniącą funkcję publiczną. O tym, że informacje podawane w prasie są nieprawdziwe skarżący wiedział w chwili ich publikacji. Tego typu zachowanie nie mieści się w zakresie przedmiotowym art. 54 ust. 1 Konstytucji i nie podlega konstytucyjnej ochronie.

Skarżący kwestionuje zagrożenie karą pozbawienia wolności, o którym mowa w art. 212 § 2 k.k., równocześnie jednak dopuszcza takie zagrożenie karą z art. 212 § 1 k.k. Uczynienie zadość żądaniu skargi konstytucyjnej i uchylenie, w wyniku stwierdzenia niekonstytucyjności, art. 212 § 2 k.k. oznaczałoby, że za czyn o mniejszej społecznej szkodliwości przewidziane jest zagrożenie karą pozbawienia wolności, a za czyn o większej szkodliwości zagrożenie takie nie jest przewidziane. Żądanie skargi konstytucyjnej zmierza de facto do odwrócenia zagrożenia karą w przypadku przestępstwa zniesławienia. Równocześnie skarżący, poza ogólnym podkreśleniem wagi wolności wypowiedzi dla funkcjonowania prasy, nie uzasadnia szerzej zarzutu nieproporcjonalności ingerencji. Zarzuty skarżącego zasługiwałyby na rozważenie, gdyby ingerencja w wolność wypowiedzi dokonana na podstawie art. 212 § 2 k.k. spowodowana została niezasadną krytyką osoby. W niniejszej sprawie nie mamy jednak do czynienia tylko z krytyką, lecz z pomówieniem opartym na nieprawdziwych informacjach. W związku z powyższym należałoby wykazać, że pomimo takiego zachowania orzeczenie kary pozbawienia wolności stanowi nieproporcjonalną ingerencję. Skarżący nie odnosi się jednak do powyższej kwestii.

Podstawą kontroli konstytucyjności prawa jest domniemanie zgodności kontrolowanych aktów normatywnych z Konstytucją. Stawiając zarzut naruszenia zasady proporcjonalności w zakresie ograniczenia wolności wypowiedzi, skarżący powinien wskazać sposób naruszenia tej wolności. Ogólnikowe odwołanie się do wagi tej wolności oraz wskazanie, iż ograniczenie jest nieusprawiedliwione dokonaną krytyką, gdy w rzeczywistości chodziło o pomówienie, nie stanowi sposobu wskazania naruszonych praw konstytucyjnych w rozumieniu art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.).

Podnoszone w skardze konstytucyjnej zarzuty niewspółmierności kary do popełnionego czynu, jako zarzuty skierowane przeciwko aktom stosowania prawa, leżą poza zakresem właściwości Trybunału Konstytucyjnego.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji.