Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) oraz § 46 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygn. Pp 1/10.

1. Rozpoznając wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 marca 2010 r., należało w pierwszej kolejności rozważyć, czy sąd ten ma kompetencję do wnoszenia wniosków do Trybunału Konstytucyjnego dotyczących partii politycznych.

1.1. Określenie kręgu podmiotów legitymowanych do inicjowania postępowań przed Trybunałem stanowi materię konstytucyjną. Konstytucja wskazuje podmioty uprawnione do wszczynania poszczególnych postępowań przed Trybunałem. Uprawnionymi do inicjowania kontroli konstytucyjności są podmioty określone w art. 79, art. 191 i art. 193 Konstytucji. Do inicjowania postępowania w sprawie sporów kompetencyjnych uprawnionymi są podmioty wymienione w art. 192 Konstytucji. Art. 131 ust. 1 Konstytucji upoważnia Marszałka Sejmu do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta. Z kolei podmioty uprawnione do wszczyna postępowania w sprawie partii politycznych są wskazane w art. 191 Konstytucji.

Analiza przepisów konstytucyjnych prowadzi do wniosku, że nie zawierają one żadnych sformułowań, które wskazywałyby na to, iż wyliczenie konstytucyjne ma charakter przykładowy lub że może zostać uzupełnione w ustawie. Za uznaniem konstytucyjnego charakteru materii inicjowania postępowania przed TK przemawia także jej znaczenie. Uruchamianie postępowania przed Trybunałem jest kompetencją o znaczeniu ustrojowym.

1.2. W myśl art. 197 Konstytucji, ustawa ma uregulować jedynie organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed tym organem. Na tym tle może nasuwać się pytanie, czy pojęcie „trybu postępowania” obejmuje swoim zakresem kwestię podmiotów uprawnionych do jego uruchomienia. Na to pytanie należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Prawo inicjowania postępowania przed organem władzy sądowniczej nie jest prawem czysto proceduralnym, ale ma również wymiar materialny. Nawet gdyby przyjąć, że w pojęciu trybu mieści się krąg podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowania przed organem władzy sądowniczej, to należy zwrócić uwagę, iż ustawa nie może normować spraw, które zostały uregulowane w Konstytucji.

1.3. Należy dalej zauważyć, że ustawa o Trybunale Konstytucyjnym nie zawiera unormowań dotyczących kręgu podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowań przed tym organem w sprawach określonych w Konstytucji. Takie rozwiązanie potwierdza interpretację, w myśl której ustawodawca uznał wymienione zagadnienia za materię konstytucyjną.

Analiza przepisów konstytucyjnych prowadzi zatem do wniosku, że określenie kręgu podmiotów uprawnionych do uruchamiania postępowań przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach wskazanych w Konstytucji ma charakter zupełny. Wskazanie dodatkowych podmiotów w ustawie naruszałoby Konstytucję. Regulacja konstytucyjna ma znaczenie m.in. gwarancyjne dla partii. Oznacza ona, że ustawodawca nie będzie powierzał kompetencji do inicjowania w tej sprawie postępowania innym podmiotom.

2. Z Konstytucji wynika, że postępowanie w sprawie partii politycznych mogą inicjować wyłącznie podmioty określone w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji. Podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 2-6 nie mają takiej kompetencji. Wnioski Krajowej Rady Sądownictwa muszą dotyczyć niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Z kolei w myśl art. 191 ust. 2 Konstytucji, podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 mogą wystąpić z wnioskiem do TK tylko wtedy, gdy akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Przedmiotem wniosku w tym wypadku może być wyłącznie akt normatywny, który mieści się w zakresie działania danego podmiotu. Sformułowanie art. 191 ust. 2 Konstytucji jednoznacznie wyklucza wnoszenie przez podmioty wymienione w tym przepisie wniosków w innych sprawach niż kontrola konstytucyjności prawa.

2.1. Na gruncie ustawy o partiach politycznych można rozróżnić kontrolę prewencyjną i następczą partii politycznych. Kontrola prewencyjna ma miejsce przed podjęciem przez nią działalności, a kontrola represyjna po jej podjęciu. O ile cele partii mogą być badane zarówno przed podjęciem przez partię działalności, jak i po jej podjęciu, o tyle sama działalność partii może stanowić przedmiot kontroli Trybunału dopiero po podjęciu działalności przez partię. W praktyce rozróżnienie to nie jest jednak istotne z punktu widzenia oceny kompetencji Sądu Okręgowego w Warszawie.

Do podziału kontroli konstytucyjności partii na kontrolę prewencyjną i represyjną nawiązuję dlatego, iż wymaga przemyślenia stanowisko dość automatycznie zajmowane zarówno w orzecznictwie konstytucyjnym, jak i w nauce prawa, że w wypadku kontroli celów partii już zarejestrowanej mamy do czynienia z kontrolą prewencyjną. Taki też jest pogląd Trybunału w niniejszej sprawie. Moim zdaniem, w wypadku podziału danej kontroli czynnikiem relewantnym jest fakt (moment) rejestracji partii, a nie fakt (moment) wystąpienia partii o rejestrację zamiany w statucie. Dlatego też kontrola celów partii może być dokonywana w trybie kontroli represyjnej ze wszelkimi konsekwencjami, jakie wynikałby z tego rodzaju kontroli.

2.2. Trybunał Konstytucyjny zdaje się przyjmować pogląd (zarysowany w postanowieniu TK z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 71), że kontrola prewencyjna w odniesieniu do partii ma charakter abstrakcyjny i w istocie zbliża się do kontroli zgodności aktów normatywnych z Konstytucją (s. 8). Wydaje się, że w wypadku kontroli partii rozróżnienie kontrola abstrakcyjna/kontrola konkretna nie ma większego znaczenia. Kontrola partii jest zawsze kontrolą konkretną w tym sensie, że bada się konkretną sprawę indywidualnie określonego podmiotu (konkretne cele lub konkretne działania).

Reasumując, unormowania zawarte w ustawie o partiach politycznych powierzające Sądowi Okręgowemu w Warszawie kompetencję do inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym są niezgodne z Konstytucją. Wśród wymienionych w Konstytucji podmiotów uprawnionych do inicjowania postępowań dotyczących partii politycznych nie ma Sądu Okręgowego w Warszawie.

3. W rozpoznawanej sprawie nasuwa się pytanie o skutki, jakie wywołuje wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie. Czy Trybunał Konstytucyjny może badać wniosek oparty na przepisach ustawowych niezgodnych z Konstytucją?

3.1. Trybunał sprawuje kontrolę konstytucyjności prawa w odrębnych procedurach. Konstytucja nie przewiduje incydentalnej kontroli konstytucyjności prawa przez Trybunał, „przy okazji” innych procedur przed tym organem. Co więcej, w rozważanym wypadku chodzi o regulacje dotyczące samego Trybunału. Zarazem Konstytucja stanowi, że – inaczej niż sędziowie sądów – sędziowie Trybunału podlegają wyłącznie Konstytucji. Nie są oni związani ustawami niezgodnymi z Konstytucją.

Ponadto zakres kompetencji Trybunału wyznacza Konstytucja. Trybunał stoi na straży swoich konstytucyjnych kompetencji i nie powinien dopuścić ani do ich niekonstytucyjnego uszczuplenia, ani do ich niekonstytucyjnego rozszerzenia. O ile jednak pominięcie przepisów ustawowych, które w sposób niekonstytucyjny ograniczają Trybunał, może budzić wątpliwości, o tyle uznanie przez ten organ swojej niekompetencji do rozpoznawania wniosku zgłoszonego przez podmiot upoważniony w przepisach ustawowych niezgodnych Konstytucją ma inny charakter. Takie podejście nie rozszerza bowiem, a ogranicza zakres działania Trybunału.

3.2. W danej sprawie chodzi nie tyle o ocenę konstytucyjności przepisów ustawy o partiach politycznych, ile przede wszystkim o ocenę skutków czynności prawnej (wniosku sądu) opartej na ustawie niekonstytucyjnej. Rozważana czynność prawna nie ma odpowiedniej podstawy prawnej. Na gruncie Konstytucji Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do uruchamiania postępowania w wyniku czynności podjętej przez podmiot niewymieniony w Konstytucji. Z tego względu należałoby przyjąć, że rozpoznawany wniosek został zgłoszony przez podmiot nieuprawniony.

4. W świetle przedstawionych argumentów należałoby w konsekwencji przyjąć, że wniosek zgłoszony przez podmiot nieuprawniony jest bezskuteczny, nawet jeżeli taki wniosek znajduje podstawę w przepisach ustawowych. Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do rozpatrywania takiego wniosku. W konsekwencji powinien on umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia merytorycznego w związku z próbą zainicjowania postępowania w sprawie partii politycznej przez podmiot nie wymieniony w Konstytucji.

5. W uzasadnieniu postanowienia Trybunału z 6 kwietnia 2011 r. zasadnicze wątpliwości budzi interpretacja przepisów ustawowych odnoszących się do wymogów formalnych stawianych wnioskom inicjującym postępowanie w sprawie partii politycznych oraz przepisów dotyczących postępowania dowodowego w procedurach wiążących się z partiami politycznych.

5.1. Przy interpretacji przepisów dotyczących Trybunału Konstytucyjnego należy uwzględnić to, że organ ten został utworzony do ochrony Konstytucji. Wszelkie postępowania przed Trybunałem prowadzone są w celu urzeczywistnienia Konstytucji, w interesie publicznym. Trybunał w prowadzonych postępowaniach nie orzeka o zasadności indywidualnych roszczeń wysuwanych przez podmioty inicjujące postępowanie, ale dokonuje obiektywnych ustaleń w zakresie zgodności z Konstytucją określonych aktów prawnych, celów lub działalności. Treść rozstrzygnięcia w postępowaniu prowadzonym w interesie publicznym nie powinna być uzależniona od umiejętności prawniczych i argumentacyjnych podmiotów inicjujących postępowanie. Jeżeli tylko pismo inicjujące postępowanie spełnia minimalne wymagania formalne określone w ustawie, dalsze postępowanie prowadzone jest przez Trybunał w taki sposób, aby wyjaśnić wszystkie istotne okoliczności i rozważyć wszystkie istotne argumenty.

5.2. Przy ustalaniu treści obowiązujących norm prawnych należy kierować się przyjętymi zasadami wykładni prawa, obejmującymi dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz dyrektywy wykładni drugiego stopnia. W myśl dyrektyw wykładni systemowej, interpretator aktów normatywnych musi wziąć pod uwagę wszystkie istotne przepisy prawne, w szczególności wszystkie istotne przepisy konstytucyjne i ustawowe. Należy przy tym pamiętać, że regulacja postępowań dotyczących partii politycznych znajduje się w odrębnych ustawach – w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym oraz w ustawie o partiach politycznych.

6. Przepisy dotyczące kontroli nad partiami politycznymi budzą poważne wątpliwości interpretacyjne.

6.1. W świetle przepisów Konstytucji, Trybunał orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym normuje postępowania w sprawie badania zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją. W ujęciu tych aktów prawnych przedmiotem kontroli Trybunału są wyłącznie cele lub działalność partii politycznych, a wzorcem dla kontroli partii – wyłącznie normy konstytucyjne.

6.2. Z kolei w ustawie o partiach politycznych stanowi się, obok orzekania o celach i działalności partii, również o badaniu zasad działania partii politycznej. W myśl art. 14 ust. 1 tej ustawy przesłanką wszczęcia postępowania o konstytucyjności celów partii jest wątpliwość co do celów lub zasad działania partii, przy czym nie jest jasna relacja między oceną zasad działania partii a oceną celów partii. Z kolei w art. 21 mowa jest o wszczynaniu postępowania co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii w razie wprowadzenia do statutu zmian niezgodnych z art. 8 ustawy. Nie jest do końca jasne, w jakim postępowaniu Trybunał badałby zasady działania partii, a w szczególności, czy miałoby to być postępowanie odrębne od postępowań dotyczących celów i działalności partii. Nie jest też jasne, czy podstawę kontroli w tym wypadku obok norm konstytucyjnych miałby stanowić art. 8 ustawy o partiach politycznych.

6.3. Na gruncie obowiązującej Konstytucji oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zakres kognicji Trybunału został określony wąsko. Sąd ten nie ma co do zasady kompetencji do badania zgodności statutu partii z Konstytucją ani z ustawą, może badać jedynie cele i działalność partii politycznych z punktu widzenia zgodności z Konstytucją. Postanowienia statutu podlegają zatem kontroli Trybunału Konstytucyjnego jedynie w zakresie, w jakim wyznaczają cele partii lub stanowią przejaw działalności partii. Natomiast postanowienia statutu w pozostałym zakresie pozostają poza zakresem kognicji Trybunału. Wszelkie problemy dotyczące partii przedstawiane Trybunałowi muszą zostać sformułowane w kategoriach konstytucyjności celów lub konstytucyjności działalności partii.

6.4. Takie wąskie ujęcie kognicji Trybunału nie w pełni jest zharmonizowane z przedstawionymi przepisami ustawy o partiach politycznych, w której mowa jest również o kontroli zasad działania partii, a także o wszczynaniu postępowania w razie wprowadzenia do statutu zasad niezgodnych z art. 8 tej ustawy. Nie jest też jasne, czy podstawę kontroli partii ma stanowić wyłącznie Konstytucja, jak wynikałoby to z brzmienia Konstytucji i ustawy o Trybunale, czy też również przepisy ustawy o partiach politycznych, jak może to wynikać z niektórych przepisów tejże ustawy. Niespójność analizowanych przepisów nie ułatwia ustalenia, jakie wymogi musi spełniać wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie inicjujący kontrolę partii w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

7. W ustalaniu zasad dotyczących inicjowania postępowania w sprawie partii politycznych należy uwzględnić treść określonych przepisów ustawowych.

7.1. W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych na sądzie okręgowym, prowadzącym ewidencję partii spoczywa obowiązek zainicjowania kontroli Trybunału w każdym wypadku nabrania wątpliwości co do zgodności celów partii z Konstytucją. Przesłanką wszczęcia postępowania jest w tym wypadku sama wątpliwość sądu. W związku z tym, nie można od sądu wymagać wykazania, że niezgodność z Konstytucją celów danej partii nie budzi wątpliwości. Rolą TK nie jest ocena zasadności zarzutów podnoszonych przez sąd okręgowy, ale samodzielne zbadanie sprawy i rozstrzygnięcie danej kwestii w postępowaniu dotyczącym wpisów do ewidencji partii politycznych.

7.2. Z kolei art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych stanowi, że jeżeli partia wprowadzi do statutu zmiany niezgodne z postanowieniami art. 8 tej ustawy, sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej. W tym wypadku przesłanką wszczęcia postępowania nie jest sama wątpliwość sądu, ale wprowadzenie do statutu zmian niezgodnych z postanowieniami art. 8 ustawy o partiach politycznych.

7.3. Należy dalej zwrócić uwagę, że w myśl art. 56 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał ma rozpoznawać wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Przepis ten dotyczy rozpoznawania wniosków w sprawie celów partii, które wpłynęły już do Trybunału, nie normuje jednak zasad wnoszenia wniosków do Trybunału Konstytucyjnego. Przepisy dotyczące wnoszenia wniosków inicjujących kontrolę konstytucyjności prawa mogą i powinny być stosowane do wniosków dotyczących partii, ale na zasadzie analogii, przy uwzględnieniu treści przepisów ustawy o partiach politycznych.

7.4. Trzeba zgodzić się z rozumowaniem TK, że w postępowaniu dotyczącym celów partii nie ma zastosowania art. 58 dotyczący postępowania dowodowego w zakresie działalności partii politycznych. Jest rzeczą oczywistą, że Trybunał Konstytucyjny w postępowaniu dotyczącym celów partii nie prowadzi postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy działalność partii narusza zasady konstytucyjne, przedmiotem kontroli są bowiem cele partii, nie zaś jej działalność. Z tego faktu nie wynika jednak, że Trybunał w ogóle nie prowadzi postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy cele partii są zgodne z Konstytucją. Przeciwnie, w postępowaniu w sprawie celów partii ma przecież zastosowanie art. 19 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, zamieszczony wśród przepisów ogólnych wspólnych dla wszystkich postępowań prowadzonych przed tym organem. Przepis ten nakazuje Trybunałowi Konstytucyjnemu zbadanie wszystkich istotnych okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy (ust. 1). Trybunał nie jest przy tym związany wnioskami uczestników i może z urzędu dopuścić dowody, jakie uzna za celowe dla wyjaśnienia sprawy (art. 19 ust. 2). Wynika stąd, że postępowanie przed Trybunałem jest oparte na zasadzie inkwizycyjności.

7.5. Warto ponadto podkreślić, że w postępowaniu w sprawie celów partii nie ma zastosowania art. 57 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który stanowi, że ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją spoczywa na wnioskodawcy, który powinien przedstawić lub zgłosić dowody wskazujące na tę niezgodność. Przepis ten dotyczy tylko postępowań mających za przedmiot działalność partii politycznych. Brak analogicznego przepisu w postępowaniu dotyczącym celów partii stanowi istotny argument przemawiający za uznaniem, że w tym ostatnim postępowaniu obowiązują inne zasady w zakresie rozkładu ciężaru dowodu i ciężaru argumentacji, przy czym zasady te nie zostały jednoznacznie określone w obowiązujących ustawach.

8. W świetle przedstawionych wyżej przepisów należy przyjąć, że Sąd Okręgowy w Warszawie, występując do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie celów partii – na podstawie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach politycznych, powinien sprecyzować wątpliwość konstytucyjną, wskazując w szczególności: a) cele partii, które – jego zdaniem – budzą wątpliwości konstytucyjne oraz b) normy konstytucyjne, z którymi te cele są niezgodne. Ostateczne ustalenie znaczenia postanowień statutu partii należy do Trybunału Konstytucyjnego. Dotyczy to także ustalenia znaczenia symboli partii politycznej i celów, które te symbole wyrażają.

W mojej ocenie, Sąd Okręgowy przedstawił kwestię konstytucyjną z wystarczającą ostrością. W szczególności wskazał normy konstytucyjne, z którymi – jego zdaniem – sprzeczne są ustalone przez niego cele partii i wyjaśnił, na czym, jego zdaniem, polega wątpliwość konstytucyjna. Od sądu można natomiast oczekiwać nieco bardziej precyzyjnego sformułowania ustalonych przez niego celów partii politycznej. Wniosek sądu spełnia jednak wymogi ustawowe. Natomiast samo ustalenie treści symboli zgłoszonych przez partię do rejestracji oraz związanych z nimi konsekwencji prawnych należy do Trybunału Konstytucyjnego.

Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia TK z dnia 6 kwietnia 2011 r. , sygn. Pp 1/10.

Kompetencje sądu oraz Trybunału Konstytucyjnego wskazane w art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych powinny być interpretowane ściśle z trzech powodów. Po pierwsze dlatego, że dotyczą zasady pluralizmu politycznego i wolności zrzeszania, a ograniczenie tych zasad należy do szczególnie wrażliwych materii konstytucyjnych (zob. wyroki TK z: 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 58 i 10 kwietnia 2002 r., sygn. K 26/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 18 oraz postanowienie TK z 24 listopada 2010 r., sygn. Pp 1/08, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 115). Po drugie, postępowanie to prowadzone jest w trybie nieprzewidzianym wprost przez Konstytucje. Po trzecie, przedmiot postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest pośrednio wyznaczony przez przedmiot postępowania sądowego. Trybunał Konstytucyjny może rozpoznać wniosek sądu, jeśli spełnione są przesłanki wskazane w art. 14 i art. 21 ustawy o partiach politycznych. Oba wskazane przepisy formułują ograniczenia przedmiotowe w postępowaniu rejestrowym toczącym się przed sądem. W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów lub zasad działania partii politycznej z Konstytucją tylko wtedy, gdy wątpliwości co do tej zgodności wynikają ze statutu partii lub jej programu. Ratio legis tego przepisu polega na zapobieżeniu wpisywaniu do ewidencji partii politycznych, których cele lub zasady działania są niezgodne z Konstytucją. Ze względu na wagę takich decyzji dla demokratycznego systemu politycznego, rozstrzygnięcie prejudycjalne w tym zakresie ustawodawca powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu. Należy podkreślić, że Trybunał w postępowaniu takim nie może badać celów partii politycznej niewynikających z jej statutu lub programu, ani też nie może badać działalności partii politycznej. Zakres przedmiotowy postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest bowiem zdeterminowany przedmiotem postępowania sądowego, o którym mowa w art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Jeszcze węższy zakres przedmiotowy ma postępowania prowadzone w oparciu o art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej, tylko wtedy, gdy spełnione łącznie są następujące przesłanki: a) partia polityczna wprowadziła zmiany do statutu, b) zmiany te są niezgodne z art. 8 ustawy. Sąd wnioskujący powinien więc wskazać zmiany wprowadzone do statutu, a następnie z tymi zmianami powiązać zarzut niezgodności. Biorąc pod uwagę literalną wykładnię art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych należy stwierdzić, że w zakresie postępowania toczącego się na podstawie tego przepisu nie mieści się badanie celów partii politycznej niezwiązanych ze zmianą statutu. Jeżeli nie zostały dokonane zmiany w statucie nie może zostać uruchomione postępowanie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Dodatkowo należy podkreślić, że dopuszczenie wystąpienia sądu do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art. 21 ustawy w sytuacji, gdy partia nie dokonuje zmian statutu prowadziłaby de facto do rozszerzenia zakresu podmiotowego art. 191 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 188 pkt 4 Konstytucji. Jest to nie do pogodzenia z intencją ustrojodawcy.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w Warszawie w wystąpieniu z 16 marca 2010 r. wskazuje wprawdzie na art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, jednak postępowanie przed sądem nie dotyczy zmiany statutu. Partia Narodowe Odrodzenie Polski nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o zmianę statutu. Rada Wykonawcza NOP – a więc organ partii, który w świetle jej statutu nie może dokonać jego zmiany – przekazał jedynie sądowi informację o podjęciu uchwały w sprawie dodatkowych symboli partii. Jedynie pośrednio z pisma Rady Wykonawczej NOP można wnioskować, że chodzi o dodatkowe zgłoszenie symboli w trybie art. 11 ust. 2 ustawy o partiach politycznych. Postępowanie przed sądem dotyczy jedynie wpisania do ewidencji partii politycznych dodatkowych symboli NOP. Nie została więc spełniona przesłanka wyrażona wprost w art. 21 ust. 1 ustawy o partiach od której zależy możliwość wystąpienia przez sąd do Trybunału Konstytucyjnego. Dlatego też wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie z 16 marca 2010 r. należy uznać za niedopuszczalny w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Za dopuszczalnością rozpoznania wniosku nie przemawia dylemat wskazany w uzasadnieniu niniejszego postanowienia Trybunału Konstytucyjnego. Nietrafny jest bowiem pogląd Trybunału Konstytucyjnego, że w tej sprawie sąd – pozbawiony możliwości wystąpienia na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych do Trybunału – musiałby: albo dokonać wpisu do ewidencji kwestionowanych symboli, w oczekiwaniu, że podmiot konstytucyjnie uprawniony podejmie odpowiednią inicjatywę zmierzająca do przeprowadzenia kontroli represyjnej, albo powołać się bezpośrednio na Konstytucję i samodzielnie oceni zgodność z nią statutu. W myśl art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o partiach politycznych sąd dokonuje zmiany wpisu w ewidencji jeżeli ta jest zgodna z prawem. Z powyższego a contrario wynika, że sąd powinien odmówić zmiany wpisu, jeżeli proponowana zmiana jest niezgodna z prawem. Jeżeli więc sąd powziął wątpliwość co do charakteru symboli, o których mowa wyżej, powinien tę wątpliwość rozstrzygnąć na gruncie art. 256 § 2 k.k. Z art. 1 ustawy o partiach politycznych wynika, że partia jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym. Zgłoszenie do ewidencji określonych symboli partii służy temu udziałowi. Nie ulega więc wątpliwości, że zgłoszenie to ma na celu rozpowszechnianie symbolu w rozumieniu art. 256 § 2 k.k. Jeżeli symbol ten zostałby uznany przez sąd za nośnik symboliki faszystowskiej, to spełnione zostałyby znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego z art. 256 § 2 k.k. W takim przypadku sąd powinien odmówić wpisu do ewidencji symbolu partii uzasadniając, to niezgodnością z przepisami prawa. Nawet jeżeli uwzględni się, że wystąpienie sądu zostało dokonane w kilka miesięcy przed nowelizacją art. 256 k.k., to po tej nowelizacji zarysowany wyżej dylemat stał się bezprzedmiotowy. Nie ma więc potrzeby zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego. Innymi słowy, umorzenie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, ze względu na złożenie wniosku z naruszeniem art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, nie stoi na przeszkodzie podjęciu przez sąd samodzielnego rozstrzygnięcia w przedmiocie dopuszczalności wpisania do ewidencji partii politycznych symboli wskazanych przez NOP.

Nie zgadzam się również z podaną w niniejszej sprawie podstawą umorzenia postępowania – niewykazaniem przez sąd faszystowskiego charakteru symboli. Jeżeli chodzi o treść wskazanych przez NOP symboli, to zakładając że ich ocena byłaby dopuszczalna, Trybunał Konstytucyjny powinien samodzielnie ustalić ich znaczenie. Obowiązek ten wynika z art. 19 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Nie można przyjąć, że to wyłącznie na sądzie wnioskującym spoczywał obowiązek ustalenia znaczenia symboli i wykazania, że symbole te są niezgodne z prawem. Z drugiej strony za niedopuszczalne, w niniejszej sprawie, uważam domaganie się od sądu wykazania związku jaki zachodzi między wskazanymi symbolami a treścią statutu. Ponieważ postępowanie sądowe nie dotyczyło zmiany statutu, kwestia ta jest bezprzedmiotowa. Może oczywiście powstać wątpliwość, czy posługiwanie się przez NOP wskazanymi symbolami nie świadczy o niezgodności jej działalności z Konstytucją. Wątpliwości tej przed Trybunałem Konstytucyjnym nie może jednak podnosić sąd, a jedynie podmioty wskazane w art. 191 ust. 1 Konstytucji.

Reasumując, kompetencja Trybunału Konstytucyjnego, o której mowa w art. 188 pkt 4 Konstytucji, dotyczy jednej z najistotniejszych kwestii w państwie demokratycznym. Powinna ona być uruchamiana tylko wtedy, gdy partia polityczna zagraża demokratycznemu państwu prawnemu. Zbytnia łatwość w uruchamianiu kontroli partii politycznych przez Trybunał Konstytucyjny może zagrażać zasadzie pluralizmu politycznego, wolności zrzeszania i innym wolnościom i prawom politycznym. Dlatego też ustrojodawca w art. 191 ust. 1 Konstytucji zakreślił wąski krąg podmiotów mogących występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie badania zgodności celów lub działalności partii politycznej z Konstytucją. Możliwość występowania do Trybunału przez sąd w trakcie wpisywania partii do ewidencji, w ogóle nie jest przez Konstytucję przewidziana. Abstrahując od oceny tej kwestii, która nie jest możliwa w niniejszym postępowaniu, należy jednak stwierdzić, że ten brak podstaw konstytucyjnych ma wpływ na określenie relacji zachodzących między sądem a Trybunałem Konstytucyjnym. Trybunał Konstytucyjny nie powinien stawać się instancją kontrolną dla rozstrzygania szczegółowych kwestii rejestrowych. Takie kwestie powinny być rozstrzygane samodzielnie przez sąd i kontrolowane w trybie apelacji przez sąd odwoławczy w oparciu o art. 12 ust. 5 ustawy o partiach politycznych. Dla Trybunału Konstytucyjnego są zastrzeżone rozstrzygnięcia o kwestiach zasadniczych z punktu widzenia systemu politycznego i prawnego. Taką kwestią jest niewątpliwe rozstrzygnięcie podejmowane na podstawie art. 14 ustawy o partiach politycznych. Trybunału Konstytucyjnego przesądza w nim o dopuszczalności legalizacji partii politycznej. Procedura określona w art. 21 stanowi jedynie uzupełnienie procedury z art. 14 ustawy o partiach politycznych. Szczególnie na tle procedury uzupełniającej istnieje konieczność rozgraniczenia kwestii zasadniczych, o których powinien rozstrzygać Trybunał Konstytucyjny, od zwykłych kwestii rejestrowych, o których powinien samodzielnie rozstrzygać sąd. Temu rozgraniczeniu służy przede wszystkim art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy: „Jeżeli partia polityczna wprowadzi do statutu zmiany”. Tylko po spełnieniu przesłanki określonej wyżej sąd może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem. Rozszerzająca wykładnia art. 21 ustawy o partiach politycznych przyjęta przez Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie nie znajduje uzasadnienia w powołanych wyżej przepisach Konstytucji, czyli w wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją, jest sprzeczna z wykładnią językową art. 21 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o partiach politycznych. Brak jest też argumentów natury funkcjonalnej, które przemawiałby za taką rozszerzającą wykładnią.

Przyłączam się w całości do zdania odrębnego sędziego TK Piotra Tulei i zaprezentowanej w uzasadnieniu tego zdania odrębnego argumentacji prawnej.

Przyłączam się w całości do zdania odrębnego sędziego TK Piotra Tulei i zaprezentowanej w uzasadnieniu tego zdania odrębnego argumentacji prawnej.

Na podstawie art. 68 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) oraz § 46 uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) zgłaszam zdanie odrębne do uzasadnienia postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 kwietnia 2011 r. w sprawie o sygn. Pp 1/10.

Zgadzam się z rozstrzygnięciem Trybunału Konstytucyjnego o umorzeniu postępowania ze względu na zaistnienie ujemnych przesłanek procesowych skutkujących niedopuszczalnością wydania wyroku. Nie podzielam natomiast tezy zawartej w uzasadnieniu o wyłącznych wzorcach oceny konstytucyjności celów partii politycznej, jakoby ograniczonych do art. 11 i art. 13 Konstytucji.

Zdanie odrębne uzasadniam następująco:

Cele oraz działalność partii politycznych, z racji na znaczenie tych zrzeszeń w państwie demokratycznym, objęte są szczególnym domniemaniem konstytucyjności. Domniemanie to nie ma jednak charakteru absolutnego. Obalenie tego domniemania wymaga wszakże staranności i udowodnienia ze strony podmiotu inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Ustrojodawca nie zawęża wzorców kontroli „zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych” jedynie do art. 11 i art. 13 Konstytucji. Jeśli takie ograniczenie chciałby wprowadzić, zrobiłby to wprost.

Nie można wykluczyć, że cele lub zasady działania partii politycznych mogą zawierać takie postanowienia, które będą naruszały inne wartości konstytucyjne (przynajmniej częściowo) niewymienione w art. 11 i art. 13 Konstytucji, jak choćby godność człowieka (art. 30) lub przepisy-bariery, bezwzględnie zakazujące niektórych zachowań np. zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2), czy też będą uderzały w podstawowe wartości spoczywające u podstaw funkcjonowania demokratycznego państwa prawa (np. art. 1, art. 3, czy art. 5). Demokratyczne państwo prawne musi posiadać instrumenty pozwalające należycie chronić wszystkie te wartości. Instrumentem takim jest m.in. kompetencja Trybunału Konstytucyjnego przewidziana w art. 188 pkt 4 Konstytucji. Kontrola ta powinna mieć charakter efektywnego mechanizmu chroniącego poszanowanie przyrodzonej godności człowieka oraz podstaw funkcjonowania demokratycznego państwa prawa (por. koniec wstępu do Konstytucji). Zawężenie wzorców oceny konstytucyjności deformuje wspomniany mechanizm contra legem fundamentali.