1. Postanowieniem z 27 października 2014 r. Sąd Rejonowy w Świeciu zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy:

1) art. 6 ust. 1 w związku z art. 3, art. 14 ust. 1 i art. 23a ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych) zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji,

2) art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie wynikającego z dyrektywy 98/34WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34 WE),

3) art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34WE, jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji,

4) dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. − Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) oraz wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s. osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w punktach: 1, 2, 3 postanowienia pytającego sądu.

Problem konstytucyjny objęty pytaniem prawnym powstał w związku z postępowaniem toczącym się przeciwko trzem osobom oskarżonym o przestępstwa skarbowe z art. 107 § 1 w związku z art. 6 § 2 k.k.s. oraz o wykroczenia skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s.

W uzasadnieniu pytania prawnego, w nawiązaniu do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, stwierdzono, że „norma prawna zakazująca użytkowania automatów do gier stanowiąca podstawę prawną zarzutu w niniejszej sprawie, przed jej wprowadzeniem w życie powinna być notyfikowana w Komisji Europejskiej (...), a ściślej notyfikowana w związku z wprowadzaniem nowego zakresu zakazu (wobec automatów nic wypłacających wygranych)”. Wskazano ponadto, że „naruszenie obowiązku notyfikacji stanowi błąd proceduralny, zatem przepisy ustawy o grach hazardowych są nieskuteczne i nie mogą być podstawą rozstrzygnięć sądów krajowych”. Skoro wskazane przepisy nie zostały notyfikowane, to – zdaniem pytającego sądu – „nie są wiążące wobec jednostek”.

W tym kontekście w uzasadnieniu pytania prawnego wskazano na konieczność zbadania zgodności zaskarżonych przepisów z Konstytucją. Wymaga bowiem rozstrzygnięcia, czy tryb uchwalenia zaskarżonej ustawy bez notyfikacji przepisów technicznych nie stanowi naruszenia art. 9 Konstytucji, nakładającego na Rzeczpospolitą Polską obowiązek przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego. Rozstrzygnięcia wymaga także kwestia, czy „odejście od obowiązku notyfikacji przepisów technicznych ma charakter naruszenia trybu ustawodawczego, które stoi w sprzeczności z art. 2 ustawy zasadniczej, nie spełniając standardów demokratycznego państwa prawa, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej”.

Zdaniem pytającego sądu, naruszenie trybu ustanowienia zakwestionowanych przepisów koliduje także z art. 7 Konstytucji, który nakłada na organy władzy publicznej obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa, w tym prawa wspólnotowego.

2. Do dnia wydania niniejszego postanowienia Sejm nie przedstawił stanowiska w sprawie.

3. Do dnia wydania niniejszego postanowienia Prokurator Generalny nie przedstawił stanowiska w sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. z 2015 r. poz. 369) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że: „Art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, z 2010 r. Nr 127, poz. 857, z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 134, poz. 779, z 2013 r. poz. 1036 oraz z 2014 r. poz. 768 i 1717) są zgodne z: a) art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, b) art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji”.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał Konstytucyjny zobowiązany jest rozważyć, czy wydanie orzeczenia w toczącym się przed nim postępowaniu nie jest zbędne lub niedopuszczalne. W razie stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej, Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie. Trybunał, na każdym etapie postępowania, bada zatem, czy nie zachodzi negatywna przesłanka procesowa, wyłączająca dopuszczalność merytorycznej kontroli zgłoszonych zarzutów, skutkująca obligatoryjnym umorzeniem postępowania (por. postanowienia TK z: 14 grudnia 1999 r., sygn. SK 15/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 169; 5 grudnia 2001 r., sygn. K 31/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 269; 21 października 2003 r., sygn. SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89; 30 maja 2007 r., sygn. SK 67/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 64; 20 grudnia 2007 r., sygn. SK 67/05, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 168 oraz 11 czerwca 2013 r., sygn. K 50/12, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 69).

Mając na uwadze powyższe Trybunał Konstytucyjny rozważył dopuszczalność merytorycznej kontroli zarzutów podniesionych w niniejszej sprawie.

2. W rozpoznanym pytaniu prawnym podniesiono wątpliwości co do tego, czy:

1) art. 6 ust. 1 w związku z art. 3, art. 14 ust. 1 i art. 23a ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych) zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji,

2) art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską, wynikającego z dyrektywy 98/34WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34 WE),

3) art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34WE, jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji,

4) dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. − kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) oraz wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s. osób, które prowadzą grę losową na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy o grach hazardowych, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego o sygn. P 4/14 odnosił się natomiast do kwestii konstytucyjności art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych.

W sprawie niniejszej oraz w sprawie zakończonej wyrokiem o sygn. P 4/14 odmiennie ujęte zostały także wzorce kontroli konstytucyjnej. Merytoryczna wypowiedź Trybunału we wskazanej powyżej sprawie dotyczyła kwestii zgodności art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 oraz z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Do odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność merytorycznego orzekania w niniejszej sprawie kluczowe znaczenie ma nie tylko sentencja wyroku wydanego w sprawie o sygn. P 4/14, ale także te fragmenty uzasadnienia tego judykatu, w których powołano argumenty służące uzasadnieniu zawartego w nim postanowienia o umorzeniu postępowania w odniesieniu do niektórych zarzutów.

Wskazany wyrok Trybunału z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 zapadł po rozpoznaniu połączonych pytań prawnych:

1) Naczelnego Sądu Administracyjnego, czy art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne:

a) z art. 2 i art. 7 Konstytucji,

b) z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,

2) Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, w szczególności art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie notyfikacji), jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.

W uzasadnieniu wskazanego powyżej wyroku przypomniano, że skuteczne zainicjowanie kontroli konstytucyjnej w trybie pytania prawnego wymaga spełnienia przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji, powtórzonych w art. 3 ustawy o TK. Powołane przepisy, łącznie z art. 32 ust. 1 i 3 ustawy o TK, precyzują warunki merytorycznego rozpoznania pytania prawnego. Stwierdzono nadto, że o ile pytanie prawne NSA, czy art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne: a) z art. 2 i art. 7 Konstytucji, b) z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji spełnia przesłankę przedmiotową limitującą możliwość skutecznego zainicjowania postępowania kontrolnego przed Trybunałem w tym trybie, o tyle w wypadku pytania prawnego wniesionego przez Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku rzecz przedstawia się odmiennie.

Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych w zakresie, w jakim zawiera ona przepisy techniczne, w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, w szczególności art. 14 tej ustawy, z naruszeniem obowiązku notyfikacji wynikającego z tej dyrektywy oraz rozporządzenia w sprawie notyfikacji, jest zgodne z art. 2, art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, z uwagi na naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.

W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. P 4/14 podkreślono, że takie sformułowanie pytania prawnego jednoznacznie wskazuje, że cała ustawa o grach hazardowych, a w szczególności jej art. 14 ust. 1, ma przede wszystkim podlegać ocenie z perspektywy dochowania obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej określonego w dyrektywie 98/34/WE oraz w rozporządzeniu w sprawie notyfikacji. Stwierdzono przy tym, że z petitum pytania prawnego jasno wynika, że przedmiotem kontroli przed TK ma być ocena, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych zostało dokonane z zachowaniem trybu notyfikacyjnego, o którym mowa w dyrektywie 98/34/WE i rozporządzeniu w sprawie notyfikacji. Co więcej, to właśnie naruszenie wskazanego trybu notyfikacyjnego ma dopiero w następnej kolejności świadczyć o naruszeniu „konstytucyjnego trybu ustawodawczego”, a więc wskazanych jako wzorce kontroli art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji.

W tym kontekście Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że takie sformułowanie pytania prawnego nie odpowiada wymaganiom formalnym określonym w art. 193 Konstytucji, zgodnie z którym przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena „zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą”. Przedmiotem pytania prawnego może być bowiem jedynie hierarchiczna kontrola aktów normatywnych, a z taką nie mamy do czynienia, gdy przedmiotem oceny jest ustawa o grach hazardowych, a wzorcami kontroli dyrektywa 98/34/WE i rozporządzenie w sprawie notyfikacji. W sprawie zakończonej wyrokiem o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny uznał, że pytanie prawne sądu rejonowego nie spełnia przesłanki przedmiotowej w zakresie, w jakim dąży do zbadania zgodności całej ustawy o grach hazardowych, a w szczególności jej art. 14, z dyrektywą 98/34/WE oraz rozporządzeniem w sprawie notyfikacji. Wzorcami kontroli w odniesieniu do zarzucanego naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego mogą być wyłącznie wskazane przez NSA, art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji. We wskazanej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznał nadto, że oba pytania prawne spełniają przesłanki, od których zależy ich merytoryczne rozpoznanie w odniesieniu do oceny zgodności: 1) art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji – naruszenia konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw; 2) art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

W sprawie o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny postanowił zatem, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

3. Jak wskazano wyżej, w niniejszej sprawie pytający sąd sformułował kilka zarzutów. W odniesieniu do pierwszego z nich odnoszą się odpowiednio argumenty, którymi Trybunał Konstytucyjny posłużył się dla uzasadnienia orzeczenia o częściowej niedopuszczalności wydania wyroku w sprawie o sygn. P 4/14.

W punkcie pierwszym pytania prawnego pytający sąd przedstawił wątpliwość co do tego, czy art. 6 ust. 1 w związku z art. 3, art. 14 ust. 1 i art. 23a ustawy o grach hazardowych zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy są zgodne z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji. Ten zarzut pytający sąd w niniejszej sprawie ujął zatem tak samo, jak ujęto zarzut Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku w sprawie o sygn. P 4/14, a którego rozpoznanie – z przyczyn wskazanych w punkcie drugim – Trybunał uznał w tamtej sprawie za niedopuszczalne. Tak samo, jak w sprawie P 4/14, wątpliwości sądu pytającego objęte punktem pierwszym pytania prawnego odnoszą się bowiem do tego, czy art. 6 ust. 1 w związku z art. 3, art. 14 ust. 1 i art. 23a ustawy o grach hazardowych został uchwalony w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikające z prawa unijnego, związane z zachowaniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej, a zatem czy jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji. Intencją pytającego sądu jest zatem poddanie ocenie zaskarżonych przepisów z perspektywy dochowania obowiązku notyfikacji przepisów technicznych Komisji Europejskiej określonego w dyrektywie 98/34/WE oraz w rozporządzeniu w sprawie notyfikacji. Przedmiotem kontroli przed TK ma być zatem ocena, czy uchwalenie ustawy o grach hazardowych zostało dokonane z zachowaniem trybu notyfikacyjnego, o którym mowa w dyrektywie 98/34/WE i rozporządzeniu w sprawie notyfikacji, a dopiero to naruszenie wskazanego trybu notyfikacyjnego ma świadczyć o naruszeniu „konstytucyjnego trybu ustawodawczego”, a więc wskazanych jako wzorce kontroli art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji.

Postępowanie w zakresie tego zarzutu podlega zatem umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

4. W odniesieniu do zarzutów objętych punktami drugim i trzecim rozpoznawanego pytania prawnego Trybunał Konstytucyjny stwierdza, co następuje.

W punkcie drugim pytania prawnego pytający sąd podniósł wątpliwość, czy art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji z uwagi na naruszenie obowiązku notyfikacji wynikającego z dyrektywy 98/34WE, w punkcie trzecim natomiast – wątpliwość co do tego, czy ten sam przepis, uznawany za przepis techniczny w rozumieniu dyrektywy 98/34WE, jest zgodny z art. 2 i art. 7 Konstytucji.

Ponownego przypomnienia wymaga, że w wyroku o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne z: 1) art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji, 2) art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Przedmiot kontroli wskazany przez pytający sąd w punktach drugim i trzecim rozpoznawanego pytania prawnego dotyczy zatem przepisu, co do konstytucyjności którego Trybunał Konstytucyjny wypowiedział się już merytorycznie w sprawie o sygn. P 4/14, w kontekście wzorców kontroli, które zostały powołane w sprawie niniejszej.

Zgodnie z zakwestionowanym art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych: „Urządzanie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie w kasynach gry”.

W sprawie zakończonej wyrokiem o sygn. P 4/14 oba sądy pytające, tak samo, jak sąd pytający w sprawie niniejszej, zarzuciły art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego – art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji.

W badanej sprawie nie było podstaw do umorzenia postępowania, w zakresie odnoszącym się do zarzutów ujętych w punktach drugim i trzecim pytania prawnego, ze względu na zasadę res iudicata. Wymaga ona bowiem tożsamości zarówno przedmiotowej, jak i podmiotowej środka inicjującego postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Wyrok wydany w sprawie o sygn. P 4/14 nie kreuje zatem tej negatywnej przesłanki procesowej w niniejszym postępowaniu.

Zgodnie jednak z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie kwestii konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z tym samym wzorcem kontroli (z tymi samymi wzorcami kontroli) jest prawnie irrelewantne. W takim wypadku może się bowiem aktualizować zakaz płynący z zasady ne bis in idem, rozumianej z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (por. postanowienie TK z 9 stycznia 2007 r., sygn. SK 21/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 4 oraz powoływane tam wcześniejsze orzecznictwo; zob. także postanowienia TK z: 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 44/08, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 59 i 11 czerwca 2013 r., sygn. K 50/12). Zgodnie z zasadą ne bis in idem Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek dokonania, w kategoriach pragmatycznych, kontroli celowości prowadzenia postępowania oraz celowości orzekania w kwestii, która już została jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazywano już, że zastosowanie zasady ne bis in idem jest w pełni uzasadnione, jeżeli istnieje wcześniejsze orzeczenie o zgodności badanego przedmiotu ze wskazanym wzorcem kontroli lub jeżeli Trybunał uznał wskazany wzorzec za nieadekwatny do badania danego przedmiotu kontroli, czyli w sytuacjach, gdy przedmiot badania pozostaje nadal w systemie prawa. Natomiast zastosowanie tej zasady nie jest możliwe w razie stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu, gdyż w następstwie wyroku następuje derogacja przepisu wykluczająca ustalenie tożsamości przedmiotu i wzorców kontroli. Usunięcie z systemu prawnego kwestionowanego przepisu skutkuje brakiem przedmiotu badania konstytucyjności na zasadach analogicznych do utraty mocy przepisu, a postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym staje się niedopuszczalne.

Inaczej przedstawiają się skutki wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność przepisu aktu normatywnego w wypadku odroczenia terminu utraty mocy przepisu. W sytuacji gdy przepis formalnie obowiązuje, nie istnieje przesłanka niedopuszczalności orzekania wynikająca z braku przedmiotu badania konstytucyjności, aktualizuje się jednak zbędność wydania orzeczenia. Jednocześnie nieracjonalne byłoby – wynikające z zasady ne bis in idem – orzekanie o zgodności zdyskwalifikowanego już przepisu z innymi wzorcami kontroli, gdyż nie wpłynęłoby to na wcześniejszy rezultat badania konstytucyjności (por. postanowienie TK z 16 maja 2012 r., sygn. SK 29/10, OTK ZU nr 5/A/2012, poz. 60).

Ocena konstytucyjności art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, zakwestionowanego przez pytający sąd w niniejszej sprawie, została już dokonana przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. P 4/14.

W sprawie zakończonej wskazanym powyżej wyrokiem, tak samo jak w sprawie niniejszej, obydwa pytające sądy zakwestionowały konstytucyjność art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z powodu niedochowania konstytucyjnego trybu ustawodawczego w kontekście wzorców kontroli konstytucyjnej określonych w art. 2, art. 7 i art. 9 Konstytucji.

W niniejszej sprawie, tak samo, jak w sprawie o sygn. P 4/14, sąd pytający nie sformułował zarzutu, że przy uchwalaniu ustawy został naruszony tryb stanowienia przewidziany w Konstytucji, ustawie czy też regulaminie Sejmu lub Senatu, lecz naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego powiązał z brakiem notyfikacji kwestionowanych przepisów Komisji Europejskiej (a więc niedochowaniem wymagań przewidzianych w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji). Sąd pytający, tak samo, jak sądy w sprawie o sygn. P 4/14, wyszedł z założenia, że kwestionowane przepisy ustawy o grach hazardowych mają potencjalnie charakter przepisów technicznych, w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, i stąd też powinny być notyfikowane Komisji Europejskiej, zgodnie z procedurą przewidzianą w tej dyrektywie.

W sprawie o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny uznał, że notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji, nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego; jest oczywiste, że żaden z przepisów Konstytucji nie normuje tej kwestii ani też nie odwołuje się do niej wprost czy nawet pośrednio. Notyfikacja tzw. przepisów technicznych jest przede wszystkim unijną procedurą, w jakiej państwo członkowskie jest zobowiązane do informowania Komisji Europejskiej i innych państw członkowskich o projektowanych przepisach technicznych, a także do uwzględniania zgłoszonych przez nie szczegółowych opinii i uwag „tak dalece, jak to będzie możliwe przy kolejnych pracach nad projektem przepisów technicznych” – art. 8 ust. 2 dyrektywy 98/34/WE. Notyfikacja, jako unijna procedura swoistej „uprzedniej kontroli”, w której dochodzi do opiniowania i zgłaszania uwag przez Komisję Europejską oraz inne państwa członkowskie dotyczących przepisów technicznych, mających stanowić dopiero projekt ustawy, nie ma zakotwiczenia w Konstytucji. W tym kontekście w uzasadnieniu wyroku o sygn. P 4/14 stwierdzono, że dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. W konsekwencji w sprawie o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny uznał, że brak notyfikacji projektu ustawy o grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE i rozporządzeniu w sprawie notyfikacji, nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego. W uzasadnieniu tego wyroku podkreślono nadto, że brak notyfikacji kwestionowanych przepisów art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych nie stanowi takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. W tym kontekście podkreślono, że ewentualne niedopełnienie obowiązku notyfikacji Komisji Europejskiej, a więc hipotetyczne zaniedbanie o charakterze formalnoprawnym unijnej procedury notyfikacji, nie pociąga za sobą automatycznie konieczności uznania, że doszło do naruszenia standardów konstytucyjnych w zakresie stanowienia ustaw. Nie można bowiem przyjąć, że każde, choćby potencjalne, uchybienie proceduralne, stanowi zawsze podstawę do stwierdzenia niekonstytucyjności aktu normatywnego i prowadzi w rezultacie do utraty przez ten akt mocy obowiązującej. Istnieje jakościowa różnica między obowiązkiem opiniowania wynikającym z Konstytucji a analogicznym obowiązkiem tylko ustawowym, który tworzy jedynie element ustawowego, a nie konstytucyjnego, trybu ustawodawczego. Tym większa różnica istnieje między obowiązkiem opiniowania zakotwiczonym w Konstytucji a dopiero hipotetycznym obowiązkiem notyfikacji przepisów technicznych, o którym mowa w dyrektywie 98/34/WE. Uchybienie obowiązkowi opiniowania wynikającemu jedynie z ustawy jest zazwyczaj nieprawidłowością, która nie musi prowadzić automatycznie do naruszenia konstytucyjnego standardu postępowania legislacyjnego. Tym bardziej uchybienie ewentualnemu obowiązkowi notyfikowania Komisji Europejskiej potencjalnych przepisów technicznych nie może samo przez się prowadzić do naruszenia konstytucyjnych zasad demokratycznego państwa prawnego – art. 2 Konstytucji oraz legalizmu – art. 7 Konstytucji.

Ze względu na wzorce kontroli powołane przez pytający sąd w niniejszej sprawie na uwagę zasługuje także ten fragment wyroku w sprawie o sygn. P 4/14, w którym podkreślono, że powyższego ustalenia Trybunału Konstytucyjnego nie zmienia ocena kwestionowanych przepisów ustawy o grach hazardowych także z perspektywy art. 9 Konstytucji, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego. W tym kontekście Trybunału Konstytucyjny stwierdził, że należy podzielić stanowisko zawarte w wyroku z 26 czerwca 2006 r., sygn. K 33/12 (OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 63), że „Konstytucja określa relacje między prawem międzynarodowym i prawem krajowym przede wszystkim zgodnie z zasadami dobra wspólnego, suwerenności, demokracji, państwa prawnego oraz przychylności prawa krajowego prawu międzynarodowemu. W oparciu o te zasady można wyprowadzić wniosek, że Polska otwiera się na porządek międzynarodowy. Efektem przekazania kompetencji jest zazwyczaj skomplikowany układ zależności między państwem, jego organami a organizacją międzynarodową. Dlatego przekazanie kompetencji zawsze należy oceniać z punktu widzenia zasad kształtujących tożsamość konstytucyjną”. Stąd też, w przekonaniu Trybunału Konstytucyjnego, wykładnia przychylna prawu europejskiemu w żadnej sytuacji nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemożliwych do uzgodnienia z minimum funkcji gwarancyjnych, realizowanych przez Konstytucję. W konsekwencji w sprawie o sygn. P 4/14 Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji i nie naruszyły konstytucyjnego trybu ustawodawczego.

Jak już stwierdzono powyżej, w stanie prawnym zaistniałym na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14, brak było podstaw do umorzenia postępowania w sprawie niniejszej ze względu na zasadę res iudicata. Zgodnie jednak z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że rozpoznanie kwestii konstytucyjności przepisu (normy prawnej) z perspektywy zbieżnych zarzutów jest prawnie obojętne. Stabilizację sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego ma bowiem zapewniać zasada ne bis in idem. Tak więc, dokonawszy w kategoriach pragmatycznych oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie rozstrzygnięta w wyroku o sygn. P 4/14, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w zakresie zarzutów objętych punktami drugim i trzecim pytania prawnego Sądu Rejonowego w Świeciu ze względu na zbędność wydania wyroku. Zakres zaskarżenia objęty tymi punktami rozpoznanego pytania prawnego został bowiem objęty wyrokiem Trybunału o sygn. P 4/14.

5. Postępowanie w zakresie dotyczącym zarzutu ujętego w punkcie czwartym pytania prawnego także podlega umorzeniu.

W tym punkcie pytania prawnego pytający sąd sformułował wątpliwość, czy dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. oraz wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s. osób, które prowadzą grę losową na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach wskazanej ustawy, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji, jak w punktach 1,2,3 pytania prawnego.

Wobec takiego ujęcia zarzutu Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. Unormowanie to zostało powtórzone w art. 3 ustawy o TK.

Pytanie prawne jest środkiem inicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, który powinien spełniać ściśle określone wymagania konstytucyjne oraz ustawowe (zob. postanowienie TK z 8 lipca 2013 r., sygn. P 11/11, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 91 oraz powołane tam orzecznictwo).

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że przepisy Konstytucji oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym formułują trzy przesłanki, które łącznie warunkują dopuszczalność zadania pytania prawnego. Są to przesłanki: a) podmiotowa – pytanie prawne może przedstawić jedynie sąd, rozumiany jako państwowy organ wymiaru sprawiedliwości; b) przedmiotowa – przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalna – wystąpienie z pytaniem jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem pytającym (zob. np. postanowienie TK z 19 kwietnia 2011 r., sygn. P 17/09, OTK ZU nr 3/A/2011, poz. 30 oraz powołane tam orzecznictwo).

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że najpełniej specyfikę pytania prawnego oddaje przesłanka funkcjonalna (zob. np. postanowienie TK z 26 lipca 2012 r., sygn. P 17/12, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 95 oraz powołane tam orzecznictwo). Wymóg istnienia zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy toczącej się przed sądem determinuje charakter pytania prawnego jako środka kontroli konstytucyjności inicjowanego na tle konkretnej sprawy. W każdym wypadku pytanie prawne musi pozostawać w ścisłym związku z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy, na tle której zostało przedstawione. Innymi słowy, z uwagi na konieczność spełnienia przesłanki funkcjonalnej, przedmiotem pytania prawnego może być tylko taki przepis (norma prawna), który zostanie zastosowany przy orzekaniu w sprawie, w której przedstawione zostało pytanie prawne (zob. postanowienie TK z 7 grudnia 2012 r., sygn. P 43/10, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 139 oraz powołane tam orzecznictwo).

Z art. 193 Konstytucji wynika niedopuszczalność inicjowania przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawiania pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu.

W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pytający sąd, w niniejszej sprawie, w zakresie zarzutu ujętego w punkcie czwartym pytania prawnego, nie spełnił wymogów, od których zależy skuteczne wszczęcie postępowania w tym trybie. Podnosząc wątpliwość, czy dopuszczalne jest pociągnięcie do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. oraz wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s. osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach wskazanej ustawy, pytający sąd nie wskazał wzorców kontroli konstytucyjnej, z którymi te przepisy ustawowe powinny zostać skonfrontowane. Pytanie o dopuszczalność orzekania o odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe lub za wykroczenie skarbowe na podstawie wskazanych powyżej przepisów zostało w niniejszej sprawie przedstawione jako konsekwencja wątpliwości co do prawidłowości trybu uchwalenia ustawy o grach hazardowych. Tak ujęty zarzut, zmierzający do uzyskania od Trybunału Konstytucyjnego „porady” co do prowadzenia sprawy zawisłej przed pytającym sądem dotyczy kwestii stosowania prawa i jako taki pozostaje poza granicami kontroli sprawowanej przez Trybunał Konstytucyjny, który jest „sądem prawa” a nie „sądem faktów”.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK w razie niespełnienia wymagań pytania prawnego postępowanie ulega umorzeniu na podstawie tego przepisu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Ta przesłanka umorzenia postępowania aktualizuje się w odniesieniu do zarzutu ujętego w punkcie czwartym pytania prawnego. Jak już wskazano powyżej, odpowiedź na pytanie o dopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 k.k.s. lub za wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s. osoby prowadzącej grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach wskazanej ustawy, uchwalonej z naruszeniem obowiązku notyfikacji nie mieści się w kognicji Trybunału Konstytucyjnego, a pytanie prawne dotyczące tej kwestii jest niedopuszczalne.

Mając na względzie wszystkie powyższe argumenty, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.