1. We wniosku z 17 października 2014 r. Prokurator Generalny (dalej: Prokurator) wniósł o stwierdzenie niezgodności art. 339 § 5 w związku z art. 54 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim nie zapewnia on pokrzywdzonemu możliwości wzięcia udziału w posiedzeniach sądu dotyczących umorzenia postępowania przed rozprawą, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k., w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

1.1. Prokurator wskazał, że w wyroku z 30 września 2014 r., sygn. SK 22/13 (OTK ZU nr 8/A/2014, poz. 96) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 339 § 5 w związku z art. 54 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim nie zapewnia pokrzywdzonemu możliwości wzięcia udziału w posiedzeniach sądu dotyczących umorzenia postępowania przed rozprawą, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k., jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał zwrócił uwagę, że takie same wątpliwości, jak w rozpatrzonej sprawie, budzi również pozbawienie pokrzywdzonego w art. 339 § 5 k.p.k. prawa udziału w posiedzeniach, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k., a więc umarzających postępowanie z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia. Ze względu na związanie granicami zaskarżenia regulacja ta nie mogła być jednak poddana kontroli w sprawie o sygn. SK 22/13.

1.2. W uzasadnieniu wniosku Prokurator wyjaśnił, że k.p.k. umożliwia merytoryczne, ostateczne rozstrzygnięcie sprawy przez sąd na posiedzeniu w trybie art. 339 k.p.k. już po wpłynięciu do sądu aktu oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego. W szczególności chodzi o sytuacje, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 1 i 2 k.p.k., tj. kiedy prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, gdy zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia przekraczająca jego uprawnienia, a mianowicie umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11 k.p.k. z uwagi na istnienie przeszkód procesowych lub umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia. Jeśli chodzi o tę drugą podstawę umorzenia, to oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia zachodzi wówczas, gdy brak dowodów uzasadniających oskarżenie jest wyraźny, a więc gdy nie ma potrzeby przeprowadzania dodatkowych badań. Celem umorzenia postępowania jest m.in. szybkie jego zakończenie w sytuacjach oczywistych oraz obniżenie jego kosztów. Umorzenie następuje w formie postanowienia, które po uprawomocnieniu się zamyka drogę do wydania wyroku.

W omawianej sytuacji znajduje zastosowanie art. 339 § 5 k.p.k., zgodnie z którym, m.in. w posiedzeniu wymienionym w art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k. mogą wziąć udział jedynie strony, obrońcy i pełnomocnicy. Kwestia udziału w tym posiedzeniu pokrzywdzonego kształtuje się zupełnie inaczej niż w wypadku udziału w rozprawie, o terminie i miejscu której pokrzywdzony musi być zawsze zawiadomiony, pomimo że formalnie nie jest stroną postępowania. Uprawnienie pokrzywdzonego do udziału w posiedzeniu, o którym mowa w art. 339 § 5 k.p.k., może być realizowane tylko wówczas, gdy na posiedzenie się stawi i złoży stosowne oświadczenie, że będzie działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Sąd nie ma jednak obowiązku zawiadamiania go o terminie posiedzenia. W związku z tym pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wniesienia zażalenia na to postanowienie, jeżeli przed uprawomocnieniem się złoży oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Wiedzę o umorzeniu musi jednak zdobyć we własnym zakresie, bowiem sąd nie ma wobec niego, z uwagi na teść art. 339 § 5 k.p.k., żadnych obowiązków informacyjnych.

1.3. Z uwagi na podobieństwa umorzenia postępowania na posiedzeniu przed rozprawą w trybie art. 339 § 3 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz zastosowanie w obu sytuacjach art. 339 § 5 k.p.k., który nie przewiduje udziału pokrzywdzonego w tych posiedzeniach, zdaniem Prokuratora nie ulega wątpliwości, że argumentacja, która legła u podstaw wyroku Trybunału o sygn. SK 22/13, zachowuje pełną aktualność także w rozpatrywanej sprawie.

W powołanym wyroku Trybunał orzekł, że wobec jednoznacznego pozbawienia pokrzywdzonego w art. 339 § 5 k.p.k. prawa udziału w posiedzeniach, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 1 k.p.k., a co za tym idzie – także braku zawiadamiania go o terminie i miejscu takich posiedzeń, jest on w praktyce pozbawiony szansy realizacji prawa do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego na zasadach określonych w art. 54 § 1 k.p.k., a w konsekwencji uzyskania statusu strony w postępowaniu sądowym. Postępowanie karne przed sądem, w którym nie zostały zagwarantowane niezbędne prawa pokrzywdzonego, nie spełnia konstytucyjnego wymogu sprawiedliwości proceduralnej wynikającego z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Powyższe, w ocenie Prokuratora, należy w całej rozciągłości odnieść do jednoznacznego pozbawienia pokrzywdzonego w art. 339 § 5 k.p.k. prawa udziału w posiedzeniach, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k.

2. Prokurator wycofał swój wniosek z 17 października 2014 r. w piśmie procesowym z 1 lipca 2015 r.

Uzasadniając cofnięcie wniosku, wyjaśnił, że 20 lutego 2015 r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396; dalej: ustawa z 20 lutego 2015 r.), która znowelizowała m.in. art. 339 § 5 k.p.k. Na mocy tej nowelizacji pokrzywdzony ma możliwość uzyskania statusu strony w postępowaniu sądowym, jak również możliwość wzięcia udziału w posiedzeniach sądu odbywających się w trybie art. 339 § 3 pkt 1 i 2 k.p.k., na których mogą zapaść postanowienia o merytorycznym charakterze. Zgodnie z art. 29 ustawy z 20 lutego 2015 r. znowelizowany art. 339 § 5 k.p.k. wszedł w życie 1 lipca 2015 r.

Prokurator uznał więc swój wniosek z 17 października 2014 r. za bezprzedmiotowy.

3. Stanowisko Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w piśmie z 2 lipca 2015 r. przedstawił Marszałek Sejmu. Wniósł o umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) ze względu na utratę mocy obowiązującej przez akt normatywny w zakwestionowanym zakresie.

Marszałek przedstawił przebieg prac legislacyjnych nad ustawą z 20 lutego 2015 r. w części dotyczącej nowelizacji art. 339 § 5 k.p.k. Następnie rozważył, czy zakwestionowany przepis utracił moc obowiązującą w rozumieniu przyjętym w orzecznictwie Trybunału. Zwrócił uwagę, że żaden z przepisów intertemporalnych zawartych w ustawie z 20 lutego 2015 r. nie przewiduje, aby art. 339 § 5 k.p.k. w brzmieniu sprzed nowelizacji miał mieć zastosowanie w jakiejkolwiek sprawie po wejściu w życie nowelizacji, tj. od 1 lipca 2015 r. W konsekwencji Marszałek stwierdził, że zachodzi ujemna przesłanka procesowa określona w art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Podkreślił, że wniosek Prokuratora przestał być aktualny, gdyż cele zainicjowanego nim postępowania zostały osiągnięte przez zmianę art. 339 § 5 k.p.k. w taki sposób, że pokrzywdzony ma obecnie możliwość wzięcia udziału w posiedzeniach sądu dotyczących umorzenia postępowania przed rozprawą, o których mowa w art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k.

Marszałek argumentował także, że w sprawie nie znajdzie zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK, gdyż wydanie przez Trybunał orzeczenia o art. 339 § 5 k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r.) nie stworzy możliwości wznowienia przez pokrzywdzonego prawomocnie umorzonego postępowania karnego, gdyż takie orzeczenie zostało wydane na podstawie art. 339 § 3 pkt 2 k.p.k., a ten przepis nie był przedmiotem wniosku Prokuratora. Ponadto wznowienie postępowania następowałoby na niekorzyść oskarżonego, co jest niedopuszczalne w świetle art. 540 § 2 in fine k.p.k. W związku z tym wydanie przez Trybunał orzeczenia nie jest niezbędne, ponieważ nie będzie mogło stanowić podstawy wniosków pokrzywdzonych o wznowienie postępowania.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnioskodawca może do rozpoczęcia rozprawy wycofać wniosek, pytanie prawne albo skargę konstytucyjną.

Przyjmuje się w orzecznictwie Trybunału, że prawo do wycofania wniosku przed rozpoczęciem rozprawy mieści się w granicach swobodnego uznania wnioskodawcy. Jest to jeden z przejawów dyspozycyjności, na której opiera się postępowanie przed Trybunałem (zob. np. postanowienia TK z: 18 października 2005 r., sygn. K 33/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 105; 10 stycznia 2013 r., sygn. K 36/11, OTK ZU nr 1/A/2013, poz. 11; 2 grudnia 2014 r., sygn. K 48/13, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 122; 23 lutego 2015 r., sygn. U 3/13, niepubl.). Wycofanie wniosku przed rozpoczęciem rozprawy, jeśli spełnia wymagania formalne, nie podlega ocenie Trybunału i rodzi konieczność wydania postanowienia o umorzeniu postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK (zob. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 112).

Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał stwierdził skuteczność wycofania wniosku Prokuratora Generalnego z 17 października 2014 r.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.