W skardze konstytucyjnej z 21 lutego 2012 r Damian P. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 302 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 459 § 1, 2 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Przeciwko skarżącemu toczy się postępowanie przygotowawcze o czyn z art. 124 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, ze zm.) i art. 165 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) w zw. z art. 65 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz o czyn z art. 258 § 3 k.k. Śledztwo nadzoruje Prokuratura Rejonowa w Gostyniu. Postanowieniem z 6 lipca 2011 r. (sygn. akt Ds. 269/11) Prokurator Prokuratury Okręgowej pełniący funkcję Prokuratora Rejonowego wydał postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy służbowej (bankowej) banku, w którym skarżący posiada konto bankowe o określonym numerze rachunku. W postanowieniu tym zażądano od banku przekazania oryginałów dokumentacji dotyczącej prowadzonego konta oraz udzielenia odpowiedzi na wskazane przez prokuratora pytania. Zażalenie na to postanowienie złożyli skarżący oraz bank. Sąd Rejonowy w Gostyniu – II Wydział Karny postanowieniem z 26 września 2011 r. (sygn. akt II Kp 193/11/1) pozostawił bez rozpoznania zażalenia: pełnomocnika banku oraz obrońcy Damiana P. Sąd wskazał, że ani przepisy k.p.k., ani ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.; dalej: prawo bankowe) nie przewidują możliwości złożenia zażalenia na postanowienie o zwolnieniu z obowiązku zachowania tajemnicy służbowej w trybie art. 180 § 1 k.p.k.; orzeczenie takie nie zamyka też drogi do wydania wyroku, a wobec tego na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. w zw. z art. 430 k.p.k. zażalenia były niedopuszczalne z mocy ustawy. Postanowienie z 26 września 2011 r. zostało zaskarżone zażaleniem przez obrońcę Damiana P. Sąd Rejonowy w Gostyniu – II Wydział Karny postanowieniem z 15 listopada 2011 r. (sygn. akt II Kp 193/11) utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie.

Skarżący wskazał, że zakwestionowane § 1, 2 i 3 art. 302 w zw. z art. 459 § 1, 2 i 3 k.p.k. w zakresie, w jakim nie zapewniają stronie postępowania karnego możliwości sądowej kontroli postanowienia prokuratora o zwolnieniu banku z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej, naruszają przysługujące stronie postępowania przygotowawczego gwarancje rzetelnego procesu karnego. Powyższe, zdaniem skarżącego, jest niezgodne z: prawem do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji), prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji), prawem do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji) – w związku z zasadą równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Treść art. 79 ust. 1 Konstytucji wyznacza w sposób jednoznaczny zakres jurysdykcji Trybunału w sprawach ze skargi konstytucyjnej – Trybunał jest władny orzekać w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Skarżący zakwestionował art. 302 § 1, 2 i 3 w zw. z art. 459 § 1, 2 i 3 k.p.k. Zgodnie z art. 302 § 1 k.p.k. osobom niebędącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Przepis art. 302 § 2 k.p.k. przewiduje, że stronom oraz osobom niebędącym stronami służy zażalenie na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające ich prawa. Z kolei art. 302 § 3 k.p.k. stanowi, że zażalenie na postanowienia i zarządzenia oraz na inne czynności prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, o których mowa odpowiednio w § 1 i 2, rozpoznaje prokurator bezpośrednio przełożony. Natomiast w myśl art. 459 § 1 k.p.k. zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zgodnie z art. 459 § 2 k.p.k. zażalenie przysługuje także na postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz na inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie. Zaś art. 459 § 3 k.p.k. przewiduje, że zażalenie przysługuje stronom, a także osobie, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W niniejszej sprawie skarżący chciałby, żeby przysługiwało mu zażalenie na wydane w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu przygotowawczym postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy służbowej (bankowej). Takie orzeczenie bowiem „wpływa na ukształtowanie ich [stron procesowych] sytuacji procesowej – i w ten sposób godzi w ich prawo do obrony. (…) [Ponadto zaś] godzi w prawo podmiotowe człowieka, jakim jest prawo do poufności informacji dotyczących osoby. Kontrolę taką sprawować powinny niezawisłe, bezstronne i niezależne sądy”.

Trybunał przypomina, że sprawa, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną, jest na etapie postępowania przygotowawczego – organ prowadzący to postępowanie ma zrealizować jego cele, określone w art. 297 § 1 k.p.k., a zwłaszcza ustalić, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo oraz zebrać, zabezpieczyć i w niezbędnym zakresie utrwalić dowody dla sądu. Jeśli przeciwko podejrzanemu zostanie wniesiony akt oskarżenia do sądu, staje się wówczas oskarżonym i ma możliwość ochrony sądowej m.in. przez zgłaszanie w procesie dowodów i okoliczności w ramach realizacji prawa do obrony oraz podniesienie w apelacji zarzutów, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić przedmiotu zażalenia (art. 447 § 3 k.p.k.).

W doktrynie wskazuje się, że postępowanie przygotowawcze, w którego toku następuje zbieranie i przygotowywanie dowodów dla oceny sądu, powinno przebiegać w warunkach umożliwiających efektywne działanie organowi prowadzącemu postępowanie (por. P. Wiliński, Odmowa dostępu do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym, „Prokuratura i Prawo” 2006, nr 11, s. 79). Postępowanie przygotowawcze nie jest wymiarem sprawiedliwości, lecz stanowi samodzielne niesądowe stadium postępowania karnego: jedynie wybrane decyzje lub czynności podlegają kontroli sądowej w zakresie przewidzianym w k.p.k. W art. 78 zdanie drugie Konstytucji wprost przewidziano określenie w ustawie wyjątków od zasady zaskarżalności orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji. W konsekwencji ustawodawcy przysługuje swoboda w zakresie ukształtowania wyjątków od zasady wyrażonej w art. 78 zdanie pierwsze Konstytucji (postanowienie TK z 9 marca 2010 r., Ts 50/09, OTK ZU nr 1/B/ 2011, poz. 29).

Ponadto nie budzi wątpliwości, że zasadniczy cel ochrony tajemnicy bankowej – zapewnienie bezpieczeństwa wkładów oraz osób gromadzących środki i dokonujących transakcji – nie jest naruszony, czy choćby zagrożony poprzez umożliwienie organom państwa, w uzasadnionych przypadkach wglądu do informacji objętych tajemnicą bankową (por. wyrok TK z 11 kwietnia 2000 r., K 15/98, OTK ZU nr 3/2000, poz. 86). Jak już wskazano w niniejszym uzasadnieniu, postępowanie przygotowawcze służy ustaleniu, czy są podstawy do wniesienia aktu oskarżenia do sądu, zatem zapoznanie się przez organ postępowania przygotowawczego z informacjami objętymi tajemnicą bankową nie kończy postępowania, ale ma za zadanie weryfikację zarzutów przedstawionych podejrzanemu. Natomiast w kontradyktoryjnym postępowaniu przed sądem oskarżony będzie mógł przedstawiać argumenty służące obronie przed stawianymi mu zarzutami popełnienia określonych w akcie oskarżenia czynów.

Tak więc zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia prawa do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji), prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) oraz prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji) – ze względu na pozbawienie strony postępowania karnego możliwości sądowej kontroli postanowienia prokuratora o zwolnieniu banku z obowiązku zachowania tajemnicy bankowej – są oczywiście bezzasadne.

Za oczywiście bezzasadne należało uznać również zarzuty naruszenia zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) oraz prawa do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (art. 78 Konstytucji) w związku z zasadami równości (art. 32 ust. 1) i demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Skarżący wskazuje, że zakwestionowane przepisy umożliwiają osobie trzeciej, której interesy zostały naruszone, złożenie zażalenia na postanowienie prokuratora o zwolnieniu z tajemnicy służbowej (bankowej), natomiast on jako podejrzany jest pozbawiony tej możliwości. Tymczasem, zdaniem skarżącego, obie grupy podmiotów – osoby trzecie i strona postępowania przygotowawczego – charakteryzują się tą samą cechą, tzn. „naruszone zostały ich prawa konstytucyjnie chronione”, zaś „podejrzany [jest] zainteresowany w największym stopniu rozstrzygnięciem sprawy”.

Oczywista bezzasadność powyższych zarzutów polega przede wszystkim na pominięciu okoliczności, że nie mają wspólnej cechy relewantnej np. podejrzany i bank lub strona transakcji bankowej będąca osobą trzecią. Dwa ostatnie podmioty nie są stroną postępowania karnego i nie miałyby żadnych uprawnień, gdyby nie przepisy wprost im je przyznające. Podejrzany natomiast – jeśli zostanie przeciwko niemu wniesiony akt oskarżenia – będzie mógł w postępowaniu przed sądem kwestionować okoliczności, które prokurator ustali na podstawie informacji i dokumentów dostarczonych przez bank. Na nieporozumieniu polega zarzut dotyczący naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej – wywodzonej z art. 2 Konstytucji – przez zakwestionowane przepisy. W rzeczywistości skarżący stawia zarzut niezgodności z zasadą równości, natomiast zasadę demokratycznego państwa prawnego powołuje jedynie „przy okazji”, nie uzasadniając odrębnie, na czym miałoby polegać jej naruszenie.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Ze względu na odmowę nadania skardze dalszego biegu nie podlega uwzględnieniu wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego w sprawie wstrzymania wykonania postanowienia Prokuratora Prokuratury Okręgowej pełniącego funkcję Prokuratora Rejonowego w Gostyniu z 6 lipca 2011 r. (sygn. akt Ds. 269/11) o zwolnieniu z tajemnicy służbowej (bankowej) banku, w którym skarżący posiada konto bankowe o określonym numerze rachunku, zawierającego żądanie przekazania przez bank oryginałów dokumentacji dotyczącej prowadzonego konta oraz udzielenia odpowiedzi na zadane przez prokuratora pytania. Skarżący nie uzasadnił tego wniosku. Trybunał podkreśla, że na podstawie art. 50 ustawy o TK można wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, której skarga dotyczy, dopiero wówczas, gdy istnieje ryzyko wystąpienia nieodwracalnych skutków wiążących się z dużym uszczerbkiem dla skarżącego. Tymczasem w niniejszej sprawie nie dochodzi do ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę bankową podmiotom innym niż uprawnione do tego na podstawie art. 105 prawa bankowego, a ponadto skarżący będzie mógł – po wniesieniu przeciwko niemu aktu oskarżenia – kwestionować ustalenia dokonane przez prokuratora w oparciu o dokumenty i informacje udostępnione przez bank zwolniony z zachowania tajemnicy bankowej.