1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 3 listopada 2010 r. (data nadania), Jolanta D. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność: art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512, ze zm.; dalej: ustawa zasiłkowa) z art. 67 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej podniesiono, że art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej – w zakresie, w jakim ustanowiona w nim sankcja dotyczy także osób, które pobierały zasiłek chorobowy, a jednocześnie podejmowały się pewnych form aktywności zawodowej, gdyż wynikało to z zaleceń lekarskich i miało pozytywny wpływ na przebieg leczenia – narusza prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę (art. 67 ust. 1 Konstytucji) w związku z prawem ochrony własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji), zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadą sprawiedliwości społecznej i zasadą zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji), a także zasadą równego traktowania i zakazu stosowania dyskryminacji w życiu społecznym i gospodarczym (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

2. Postanowieniem z 21 listopada 2012 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W uzasadnieniu postanowienia Trybunał zwrócił uwagę, że zasiłek chorobowy jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, zastępującym pracownikowi wynagrodzenie, które utracił wskutek wynikającej z choroby niezdolności do świadczenia pracy (art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Niezdolność do pracy należy zaś stwierdzić w takich przypadkach, w których stan zdrowia ubezpieczonego wymaga czasowego powstrzymania się od pracy albo wykonywania dotychczasowej działalności. Nie budzi zatem wątpliwości, iż sytuacją uzasadniającą przyznanie zasiłku chorobowego jest czasowa (przejściowa) niemożność świadczenia pracy, będąca skutkiem choroby, nie zaś sama choroba.

Trybunał odwołał się do utrwalonego poglądu Sądu Najwyższego, w myśl którego wskazane w art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej dwie sytuacje (przesłanki) utraty prawa do zasiłku chorobowego mają charakter niezależny (odrębny). Wystarczy więc, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpieczony wykonuje „pracę zarobkową”; nie jest przy tym niezbędne badanie, czy była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego. Wykonywanie pracy zarobkowej, niezależnie od jej wpływu na stan zdrowia, stanowi samodzielną negatywną przesłankę prawa do zasiłku (por. np. wyrok z 6 lutego 2008 r., sygn. akt II UK 10/07, OSNP 2009, nr 9-10, poz. 123). Z drugiej strony prawo do świadczeń zostanie wyłączone w każdej sytuacji, gdy dochodzi do wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem, bez potrzeby ustalania, czy takie niezgodne z celem wykorzystywanie zwolnienia miało charakter pracy zarobkowej, czy innych czynności, podejmowanych bez zarobkowego uzasadnienia (por. wyrok SN z 15 maja 2009 r., sygn. akt I UK 351/08, „Legalis”). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, praca zarobkowa w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej nie musi być wykonywana w pełnym wymiarze, gdyż tę negatywną przesłankę odnosi się do niezdolnego do pracy i pełny wymiar czasu pracy mógłby w ogóle podważać zasadność orzeczonej niezdolności do pracy (por. powołany wyrok z 6 lutego 2008 r., sygn. akt II UK 10/07), a nie chodzi również w tym przypadku o odwołanie się do wykonywania pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku zatrudnienia w szerokim tego słowa znaczeniu. Nie chodzi więc w szczególności o wykonywanie pracy podporządkowanej czy zależności służbowej, co jest charakterystyczne dla stosunku pracy. Jest to więc „praca” w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym także wykonywanie różnych czynności ma podstawie różnych stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie (por. wyrok SA w Warszawie z 16 maja 1996 r., sygn. akt III AUr 388/96, „Prawo Pracy” 1997, nr 2, s. 43; wyrok SA w Katowicach z 20 stycznia 1999 r., sygn. akt III AUa 945/98, OSA 1999, nr 11-12, poz. 58; wyroki SN z: 14 kwietnia 2000 r., sygn. akt II UKN 513/99, OSNAPiUS 2001, nr 20, poz. 627; 19 lipca 2001 r., sygn. akt II UKN 494/00, OSNP 2003, nr 9, poz. 234 oraz 20 stycznia 2005, sygn. akt I UK 154/04, OSP 2006, nr 4, poz. 43). Praca powinna być świadczona osobiście, choć nie musi to być praca fizyczna (por. wyrok SN z 3 grudnia 1999 r., sygn. akt II UKN 236/99, OSNAPiUS 2001, nr 7, poz. 237; wyrok SA w Łodzi z 23 maja 1997 r., sygn. akt III AUa 155/97, „Prawo Pracy” 1997, nr 7, s. 45). Odnosząc się do „zarobkowego” charakteru pracy, Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że przepisy bynajmniej nie wymagają, aby praca była podjęta „w celu zarobkowym”. Jest to zresztą kwestia mało istotna w przypadku, gdy wykonywanie określonych czynności przynosi rzeczywisty dochód (zarobek). W tej sytuacji problem, czy praca została podjęta „w celu” uzyskania tego dochodu, traci na znaczeniu jako dotyczący motywów zachowania. Nie ma też znaczenia, czy określone czynności mogą być wykonywane odpłatnie lub nieodpłatnie; ważne jest, jak były wykonywane w rzeczywistości (por. powołany wyrok SN z 20 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 154/04).

W ocenie Trybunału nie budziło najmniejszych wątpliwości, że w sytuacji, w której osoba ubezpieczona jest zdolna do świadczenia pracy – niezależnie, czy to świadczenie będzie miało charakter terapeutyczny, czy tylko czysto zarobkowy – brak jest podstaw do ubiegania się o zasiłek chorobowy. Jeżeli ubezpieczony pomimo choroby jest zdolny do pracy i zarobkowania, to nie ma podstawy do przyznania mu zasiłku chorobowego, mającego w założeniu zastąpić utracone zarobki. Z uzasadnienia wydanych w sprawie rozstrzygnięć wynikało jednoznacznie, iż podejmowane przez skarżącą czynności służyły uzyskiwaniu zarobku; obiektywnie stanowiły wyraz aktywności nakierowanej na uzyskanie przychodu (wypracowanie zysku) w okresie pobierania zasiłku chorobowego.

Zdaniem Trybunału – w świetle przepisów ustawy zasiłkowej – nie zasługiwała zatem na uznanie teza, zgodnie z którą ubezpieczonemu przysługuje wybór: stosować terapię polegającą na wykonywaniu częściowej aktywności zawodowej albo zrezygnować z terapii w celu otrzymania zasiłku chorobowego. Podstawą przyznania zasiłku jest bowiem obiektywny fakt niezdolności do pracy. Jeżeli skarżąca mogła świadczyć usługi w ramach umowy zlecenia (jak wynika z uzasadnień załączonych do skargi orzeczeń sądowych, skarżąca w trakcie przebywania na zasiłku podejmowała się czynności, które zasadniczo podejmowałaby będąc zdrowa), to brak było podstaw do stwierdzenia niezdolności do pracy i przyznania zasiłku chorobowego.

Trybunał zwrócił także uwagę, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładnia kwestionowanego przepisu dopuszcza sytuacje, w których pomimo podjęcia pewnych czynności stanowiących wykonywanie pracy zarobkowej, nie zostaje spełniona dyspozycja art. 17 ustawy zasiłkowej. Przede wszystkim dopuszczalne jest wykonywanie czynności „sporadycznie” oraz „o formalnym charakterze”, jak np. złożenie podpisu (zob. wyroki SN z: 6 lutego 2008 r., sygn. akt II UK 10/07; 15 czerwca 2007 r., sygn. akt II UK 223/06, OSNP 2008, nr 15-16, poz. 231 oraz 9 października 2006 r., sygn. akt II UK 44/06, OSNP 2007, nr 19-20, poz. 295). Wykonywane przez skarżącą czynności wykraczały natomiast poza aspekt formalnoprawny i – niezależnie od intencji skarżącej – stanowiły w sposób obiektywny świadczenie pracy w okresie orzeczonej niezdolności do pracy.

Zdaniem Trybunału powyższe przemawiało za uznaniem za oczywiście bezzasadny zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 67 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącej 4 grudnia 2012 r.

3. W sporządzonym przez radcę prawnego piśmie procesowym, wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 11 grudnia 2012 r. (data nadania), skarżąca złożyła zażalenie na postanowienie Trybunału, w którym wniosła „o zmianę, względnie uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości, a w konsekwencji nadanie sprawie dalszego biegu celem merytorycznego rozstrzygnięcia w przedmiocie złożonej skargi konstytucyjnej”.

W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że „[i]stotą problemu, jaki został postawiony w skardze konstytucyjnej, nie jest fakt zdolności albo niezdolności do pracy skarżącej, czy też okoliczności czy była chora czy też nie oraz jakie jest potencjalne przełożenie tego faktu na kwestie związane z niezdolnością do pracy w rozumieniu przepisów” ustawy zasiłkowej. „Istotą problemu postawionego w skardze konstytucyjnej, przy jednoznacznie stwierdzonej w toku postępowania przed sądami powszechnymi niezdolności skarżącej do pracy jest natomiast kwestia tego, czy wskazane w postępowaniu metody terapeutyczne polegające na częściowym i mocno ograniczonym wykonywaniu zatrudnienia, których celem jest działanie na rzecz przywrócenia zdolności do pracy, może skutkować sankcjami z powołanego przepisu art. 17 ust. 1” ustawy zasiłkowej „oraz czy przyjmowanie rygorystycznej interpretacji powołanego przepisu w tych sytuacjach nie narusza określonych norm i wartości konstytucyjnych oraz podstawowych praw i wolności jednostki”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie stwierdza, że zażalenie skarżącej zasługuje na uwzględnienie.

3. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego w przypadku aktu normatywnego wydanego i obowiązującego Trybunał ma kompetencję do oceny konstytucyjności takiego aktu również z tego punktu widzenia, czy w jego przepisach nie brakuje unormowań, bez których, ze względu na naturę objętej aktem regulacji, może budzić wątpliwości natury konstytucyjnej. Zarzut niekonstytucyjności może więc dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w akcie pominął, choć powinien był unormować (zob. np. wyroki TK z: 6 maja 1998 r., K 37/97, OTK ZU nr 3/1998, poz. 33; 30 maja 2000 r., K 37/98, OTK ZU nr 4/2000, poz. 112; 24 października 2000 r., SK 7/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 256; 10 maja 2004 r., SK 39/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 40; 8 września 2005 r., P 17/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 90; 17 października 2007 r., P 29/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 116 oraz 23 października 2007 r., P 10/07, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 107).

Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy, skład rozpoznający zażalenie stwierdza, że zachodzi wątpliwość co do konstytucyjności zakwestionowanego przepisu w zakresie, w jakim nie reguluje sytuacji prawnej osób, które – z jednej strony – otrzymują prawo do świadczenia (zasiłku) z tytułu absencji chorobowej na skutek urazów psychicznych, z drugiej zaś – w związku z zaleceniami lekarskimi, w okresie pobierania wspomnianego świadczenia, podejmują się pewnych form aktywności zawodowej w celach terapeutycznych.

W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że na etapie rozpoznania wstępnego nie jest władny dokonywać m.in. oceny kryterium, na podstawie którego doszło do objęcia przez art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej tą samą sankcją utraty prawa do zasiłku chorobowego wobec osób go pobierających, które jednocześnie są aktywne zawodowo oraz osób, które podejmują się częściowej aktywności zawodowej wyłącznie w związku z zastosowaną wobec nich terapią, gdyż w istocie stanowiłoby to orzekanie o konstytucyjności zaskarżonego przepisu. Tym samym Trybunał nie podziela stanowiska wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu co do oczywistej bezzasadności zarzutu niezgodności kwestionowanego przepisu z art. 67 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz uznaje za celowe odniesienie się do tego problemu przez TK na etapie rozpoznania merytorycznego.

Z przedstawionych wyżej powodów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 7 zdanie pierwsze w związku z art. 49 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.