W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 grudnia 2012 r. Stanisław K. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 49a ust. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, ze zm.; dalej: ustawa wypadkowa) rozumianego „w taki sposób, że odnosi się on jedynie do etapu ustalania czy dane zdarzenia, które nastąpiły przed dniem 1 stycznia 2003 r. kwalifikowały się do uznania je za wypadek przy pracy lub chorobę zawodową i przyznania świadczeń (ustalenia prawa do świadczenia), a nie do wszystkich spraw o świadczenia, w tym zwłaszcza spraw o zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia”, z art. 2 w związku z art. 67 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 69 Konstytucji; po drugie, zgodności art. 50 i art. 61 pkt 2 ustawy wypadkowej „w zakresie, w którym pozbawiają ubezpieczonych, którym prawo do świadczenia z tytułu niezdolności do pracy wywołanej chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy ustalono decyzją wydaną przed 1 stycznia 2003 r., uprawnienia do niezawieszania i niezmniejszania otrzymywanego świadczenia w razie otrzymania przychodów, o których mowa w art. 104 pkt 1-4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118)”, z art. 2 i art. 69 Konstytucji. Skarżący zauważył, że od dnia wejścia w życie zaskarżonych przepisów osoby, które na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144, ze zm.; dalej: dawna ustawa wypadkowa) nabyły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, nie mogą jednocześnie pobierać tej renty i uzyskiwać dodatkowych przychodów w wysokości przekraczającej kwoty określone w art. 104 ust. 7 i 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS). Jego zdaniem narusza to prawo do zabezpieczenia społecznego, zasadę ochrony praw nabytych oraz zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Ograniczenie osobom otrzymującym rentę możliwości dodatkowego zarobkowania jest bowiem – zdaniem skarżącego – zmianą istotnych treści prawa do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy w wyniku choroby lub inwalidztwa. Jednocześnie skarżący podniósł, że „sprawy o świadczenia”, o których mowa w art. 49a ust. 1 ustawy wypadkowej, a do których stosuje się przepisy obowiązujące w dniu, w którym nastąpił wypadek lub stwierdzono uszczerbek na zdrowiu spowodowany chorobą zawodową, powinny być rozumiane nie tylko jako przyznanie świadczenia, ale także jako jego późniejsze zmniejszenie lub zawieszenie. Odmienne rozumienie pojęcia „sprawy o świadczenie” w orzecznictwie sądowym świadczy natomiast – w przekonaniu skarżącego – o niejasności wskazanego przepisu. Skarżący stwierdził również, że zakwestionowane przepisy dodatkowo pogarszają sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy, czym naruszają art. 69 Konstytucji.

Postanowieniem z 5 lutego 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zasadniczym powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że nie ma związku między ostatecznym orzeczeniem, na podstawie którego skarżący wniósł skargę konstytucyjną, a wskazanym przez niego naruszeniem praw i wolności. Jako ostateczne orzeczenie w swojej sprawie skarżący przedstawił bowiem wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, kończący postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS) z 2005 i 2006 r. Trybunał stwierdził, że wydane w tym postępowaniu rozstrzygnięcia nie dotyczyły ustalenia prawa do otrzymywania świadczeń, lecz ewentualnej nieważności decyzji ZUS. Jednocześnie Trybunał zauważył, że nawet gdyby przyjąć, iż skarżący wiąże naruszenie swoich praw z decyzjami organu rentowego o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, należałoby stwierdzić, że skarga konstytucyjna została złożona po upływie ustawowego terminu do jej wniesienia. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) termin ten jest bowiem związany z wyczerpaniem drogi prawnej w danym postępowaniu i wynosi trzy miesiące od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Wyczerpanie drogi prawnej w ramach postępowania dotyczącego zwrotu świadczeń nienależnie pobranych przez skarżącego nastąpiło w 2007 roku wraz ze skorzystaniem przez niego z wszystkich przysługujących mu zwykłych środków zaskarżenia od decyzji ZUS. Elementem wyczerpania drogi prawnej w tej sprawie nie było natomiast złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych.

Ponadto Trybunał uznał, że niezależnie od wyżej wskazanych przesłanek odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu uzasadniało również to, że sformułowane w niej zarzuty były oczywiście bezzasadne. Trybunał powołał się przy tym na wyrok z 12 czerwca 2006 r. (K 38/05, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 63), w którym stwierdził, że ograniczenie możliwości jednoczesnego pobierania renty i osiągania innych przychodów dobrze wpisuje się w logikę zmian w systemie ubezpieczeń społecznych i jest uzasadnione dążeniem do racjonalizacji rozwiązań prawnych w tym zakresie. Za bezpodstawne Trybunał uznał twierdzenie skarżącego, że ograniczenie możliwości jednoczesnego pobierania renty i uzyskiwania przychodów narusza nałożony na władze publiczne obowiązek pomocy osobom niepełnosprawnym (art. 69 Konstytucji). Stwierdził również, że skarżący nie wykazał, aby art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej był niejasny. Niejasności takiej nie dowodzi bowiem sama rozbieżność między rozumieniem tego przepisu przez skarżącego a wykładnią tegoż przepisu dokonywaną przez sądy administracyjne.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącego, który zarzucił błędne przyjęcie przez Trybunał, że złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji ZUS nie jest elementem wyczerpania drogi prawnej od tych decyzji. Zdaniem skarżacego wynika to z charakteru decyzji organów rentowych, które mogą być zmieniane między innymi w wyniku przedstawienia nowych dowodów lub ujawnienia okoliczności mających wpływ na prawo lub zobowiązanie ubezpieczonego. Dlatego – zdaniem skarżącego – decyzje te nie mają waloru ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Pełnomocnik skarżącego podniósł także, że skoro sądy administracyjne mogły ponownie badać zasadność nałożenia na skarżącego obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych mu świadczeń, to skarżącemu nie powinno się odmawiać możliwości zakwestionowania zgodności z Konstytucją przepisów, na których oparły one swoje orzeczenie. Stwierdził również, że art. 46 ust. 1 ustawy o TK nie rozróżnia zwyczajnych i nadzwyczajnych trybów postępowania, a więc jeśli w sprawie istnieje więcej niż jedna droga prawna, to wyczerpanie każdej z nich powinno uprawniać do wniesienia skargi konstytucyjnej. Pełnomocnik skarżącego zarzucił także, że Trybunał zbyt pochopnie stwierdził, iż skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Jego zdaniem brak odniesienia się przez sądy administracyjne do zarzutów nieprawidłowej wykładni art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej formułowanych przez skarżącego w trakcie postępowania świadczy o tym, że rozumienie tego przepisu nastręcza im trudności.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty zażalenia, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty postawione w zażaleniu nie podważają dokonanych w nim ustaleń.

2. Na uwzględnienie nie zasługuje zarzut, jakoby Trybunał niesłusznie przyjął, iż nie ma związku między orzeczeniem, na podstawie którego skarżący wniósł skargę konstytucyjną, a wskazanym przez niego naruszeniem konstytucyjnych praw i wolności. Wbrew temu, co twierdzi skarżący, sądy orzekające w postępowaniu o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych wydanych w jego sprawie w 2005 i 2006 roku nie badały ponownie zasadności nałożenia na niego obowiązku zwrotu nienależnie wypłaconych świadczeń. Nie rozważały również zaistnienia ewentualnych przesłanek zmiany decyzji ZUS w zakresie przysługujących skarżącemu świadczeń z uwagi na przedłożenie przez niego nowych dowodów lub ujawnienia okoliczności wcześniej nieznanych organowi rentowemu. Przedmiotem postępowania było jedynie stwierdzenie braku przesłanek nieważności wcześniej wydanych decyzji. Nie można więc przyjąć – jak chce skarżący – że wydane w tym postępowaniu orzeczenia były ostatecznymi rozstrzygnięciami o jego prawach i wolnościach w zakresie otrzymywania świadczenia.

3. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał słusznie przyjął również, że złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych nie jest elementem wyczerpania drogi prawnej w sprawie, która była przedmiotem tych decyzji. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego konsekwentnie przyjmuje się bowiem, że pojęcie wyczerpania drogi prawnej, użyte w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, wiąże się z koniecznością uzyskania orzeczenia, które nie podlega zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia, i to od daty doręczenia skarżącemu takiego rozstrzygnięcia biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. W zakresie pojęcia wyczerpania drogi prawnej nie mieści się natomiast skorzystanie przez skarżącego z nadzwyczajnych środków zaskarżenia, takich jak wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej (zob. np. postanowienie TK z 14 kwietnia 2003 r., Ts 151/02, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 178 oraz orzecznictwo cytowane w zaskarżonym postanowieniu). Wbrew twierdzeniu skarżącego nie można więc uznać, że wniesienie z nadzwyczajnego środka zaskarżenia jest inną drogą prawną, z której może on skorzystać obok wniesienia zwykłych środków i która ponownie umożliwia mu złożenie skargi konstytucyjnej. Wniesienie nadzwyczajnego środka zaskarżenia nie może bowiem prowadzić do ponownego otwarcia możliwości wystąpienia ze skargą konstytucyjną wtedy, gdy upłynął ustawowy termin do jej wniesienia.

4. Na uwzględnienie nie zasługuje również zarzut, że Trybunał nieprawidłowo uznał, iż sformułowany w skardze konstytucyjnej zarzut niezgodności art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej z zasadami poprawnej legislacji jest oczywiście bezzasadny. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał słusznie stwierdził, że skarżący nie wykazał, iż art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej jest niejasny. Niejasności takiej nie dowodzi także to, że wojewódzki sąd administracyjny, orzekając w sprawie skarżącego, nie odniósł się do tego przepisu, ani to, że przepis ten został wprowadzony do ustawy wypadkowej później niż art. 50 ust. 3 tejże ustawy, który nakazuje informować osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy o zmianie zasad pobierania świadczeń w wypadku uzyskiwania dodatkowych dochodów. Wbrew twierdzeniu skarżącego nie ma bowiem podstaw do uznania, że art. 49a ust. 2 ustawy wypadkowej doprowadził do modyfikacji treści art. 50 ust. 3 i w konsekwencji – do wewnętrznej niespójności ustawy wypadkowej.

5. Trybunał Konstytucyjny, w obecnym składzie, zauważa także, że w rozpatrywanym zażaleniu nie sformułowano żadnych zarzutów odnoszących się do uznania przez Trybunał, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna również w zakresie zarzutu niezgodności art. 50 i art. 61 pkt 2 ustawy wypadkowej z powołanymi przez skarżącego wzorcami kontroli. Trybunał stwierdza, że także w tym zakresie postanowienie z 5 lutego 2013 r. jest prawidłowe.

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.