W skardze konstytucyjnej z 1 października 2011 r. (data nadania) skarżąca – PKS Tychy Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) postawiła zarzut niezgodności art. 299 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Sąd Rejonowy w Słupsku – Wydział IX Cywilny w dniu 17 maja 2011 r. wydał postanowienie (sygn. akt IX C 468/10) odrzucające wniosek skarżącej o sporządzenie uzasadnienia wyroku z 21 stycznia 2011 r. Wcześniej, na rozprawie w dniu 13 maja 2011 r., sąd oddalił wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku. W uzasadnieniu postanowienia z 17 maja 2011 r. sąd wskazał, że na rozprawie 13 maja, pomimo prawidłowego zawiadomienia, nikt się za skarżącą nie stawił. Sąd uznał za bezzasadny zarzut skarżącej dotyczący braku wezwania jej na termin rozprawy, na której zapadł wyrok (z 21 stycznia 2011 r.), ponieważ z treści zwrotnego poświadczenia odbioru wynika, że wezwanie zostało odebrane przez skarżącą już 3 stycznia 2011 r. Uznał też, że wniosek skarżącej o sporządzenie uzasadnienia wyroku – jako oczywiście spóźniony – podlega odrzuceniu. Nadto odnotował, że 16 maja 2011 r. do akt sprawy wpłynął wniosek skarżącej o zniesienie terminu rozprawy przeprowadzonej trzy dni przed jego złożeniem oraz o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, jednakże z uwagi na spóźnienie wniosku nie było podstaw do jego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Słupsku – Wydział IV Cywilny Odwoławczy (postanowienie z 1 sierpnia 2011 r., sygn. akt IV Cz 433/11) oddalił zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Słupsku z 17 maja 2011 r. (sygn. akt IX C 468/10).

Sędzia Trybunału Konstytucyjnego 13 marca 2012 r. wydał zarządzenie (doręczone 19 marca 2012 r.), w którym wezwał pełnomocnika skarżącej do uzupełnienia braków formalnych skargi przez: wskazanie ostatecznego orzeczenia, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, wydanego na podstawie zakwestionowanego w skardze konstytucyjnej art. 299 k.p.c. oraz podanie daty doręczenia go skarżącej wraz z uzasadnieniem, jak również dokładne wyjaśnienie, w jaki sposób wskazany jako przedmiot skargi art. 299 k.p.c. narusza prawa i wolności skarżącej określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Pełnomocnik odniósł się do zarządzenia w piśmie procesowym z 23 marca 2012 r. (data nadania).

Skarżąca postawiła zarzut, że art. 299 k.p.c. uzależnia przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron od uznania sądu. Stanowi to – jej zdaniem – naruszenie określonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do bezstronnego sądu. Skarżąca uważa, że wbrew temu, co przyjęły orzekające w jej sprawie sądy, nie została wezwana na termin rozprawy. Twierdzi też, że o wydanym w jej sprawie wyroku dowiedziała się dopiero po upływie kilku miesięcy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo – na zasadach określonych w ustawie – wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle powyższej normy ustawy zasadniczej, jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej pozostaje przepis (ustawy lub innego aktu normatywnego) spełniający dwa warunki. Po pierwsze, winien być on podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w indywidualnej sprawie podmiotu występującego ze skargą konstytucyjną. Po drugie, w normatywnej treści przepisu tkwić winna bezpośrednia przyczyna i źródło naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. Należy więc podkreślić, że chociaż uprzednie zastosowanie kwestionowanej regulacji stanowi warunek konieczny, by mogła być przedmiotem wnoszonej skargi konstytucyjnej, to jednak nie akt stosowania prawa, ale efekt jego stanowienia (przepis ustawy lub innego aktu normatywnego) może być uznany za jedyny dopuszczalny – w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji – przedmiot zaskarżenia.

Skarżąca zakwestionowała art. 299 k.p.c., który stanowi: „Jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron”.

Skarga nie może zostać rozpoznana merytorycznie, gdyż powyższy przepis nie był podstawą orzeczenia, z którym skarżąca wiąże naruszenie prawa do bezstronnego sądu, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Słupsku z 1 sierpnia 2011 r. (sygn. akt IV 433/11), ani też żadnego z pozostałych orzeczeń podjętych w sprawie skarżącej.

Trybunał zwraca uwagę, że w piśmie procesowym z 19 kwietnia 2011 r. skarżąca wniosła o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku z 21 stycznia 2011 r. oraz o sporządzenie jego uzasadnienia. W postanowieniu z 13 maja 2011 r., wydanym po przeprowadzeniu rozprawy, na którą – co istotne – za skarżącą, mimo prawidłowego zawiadomienia, nikt się nie stawił, sąd rozstrzygnął w sprawie wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku z 21 stycznia 2011 r. Podstawą tego rozstrzygnięcia nie był zakwestionowany w skardze konstytucyjnej art. 299 k.p.c., ponieważ w piśmie z 19 kwietnia 2011 r. skarżąca nie sformułowała żadnych wniosków dowodowych.

Następnie, w podjętym na posiedzeniu niejawnym postanowieniu z 17 maja 2011 r., sąd orzekł o dalszej części wniosku skarżącej z 19 kwietnia 2011 r., odrzucając go w części dotyczącej sporządzenia uzasadnienia wyroku z 21 stycznia 2011 r. Jednocześnie zauważył, że 16 maja 2011 r., do akt sprawy wpłynął wniosek skarżącej o zniesienie terminu rozprawy przeprowadzonej 13 maja 2011 r. (pismo procesowe z 9 maja 2011 r.). Sąd nie rozpoznał wniosku, gdyż stwierdził, że jest on spóźniony.

W tym stanie rzeczy należy przyjąć, że skoro zakwestionowany w skardze art. 299 k.p.c. nie kształtował żadnego z powyższych rozstrzygnięć, to tym bardziej nie był podstawą – wskazanego jako ostateczne orzeczenie – postanowienia Sądu Okręgowego w Słupsku z 1 sierpnia 2011 r. (sygn. akt IV Cz 433/11), oddalającego zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Słupsku z 17 maja 2011 r. (sygn. akt IX C 468/10).

Trybunał stwierdza, że skarga konstytucyjna nie spełnia podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), co na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 tejże ustawy przesądza o odmowie nadania jej dalszego biegu.

Niezależnie od powyższych ustaleń Trybunał uznał za konieczne zwrócić również uwagę, że pomimo ogólnej zasady równorzędności określonych w k.p.c. środków dowodowych, w doktrynie prawa procesowego oraz judykaturze wyodrębnia się dwa wyjątki. Po pierwsze, przyjmuje się pierwszeństwo dowodu z dokumentu w stosunku do dowodu ze świadków lub przesłuchania stron w granicach określonych w art. 244-247 k.p.c. Po drugie, uznaje się, że dowód z przesłuchania stron ma charakter jedynie uboczny i subsydiarny, nie zaś – jak przyjęła skarżąca – równorzędny i decydujący (por. J. Jodłowski, Z. Resich, J. Lapierre, T. Misiuk-Jodłowska, Postępowanie cywilne, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003, s. 369 oraz K. Flaga-Gieruszyńska, komentarz do art. 299 k.p.c., uwaga 1, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, Warszawa 2011). Pierwszeństwo dowodu z dokumentu i posiłkowy charakter dowodu z przesłuchania stron uzasadnione jest przede wszystkim bezpośrednim zainteresowaniem stron wynikiem rozstrzygnięcia. Jak orzekł Sąd Najwyższy: „W myśl art. 299 k.p.c. przesłuchanie stron może nastąpić dopiero wówczas gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub w razie ich braku fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pozostały niewyjaśnione, przy czym takie fakty powinny być wskazane w tezie dowodowej” (wyrok z 16 października 1972 r., sygn. akt I PR 57/72, OSP z 1973 r., nr 5, s. 96, por. również wyroki z: 18 sierpnia 1982 r., sygn. akt I CR 258/82, Lex nr 8446 oraz 8 grudnia 2000 r., sygn. akt I CKN 1129/99, Lex nr 51635). Subsydiarny charakter dowodu z przesłuchania stron nie daje podstaw do zarzutów posłużenia się przez sąd niepełnym, wybiórczym materiałem dowodowym, zgromadzonym w sposób zupełnie swobodny, czy nawet dowolny. Tego rodzaju zarzuty, determinujące uzasadnienie wniesionej skargi konstytucyjnej, dotyczą płaszczyzny stosowania prawa i z oczywistych powodów nie mogą stanowić przedmiotu oceny Trybunału Konstytucyjnego. Przypomnienia też wymaga, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna nie jest skargą „na rozstrzygnięcie”, lecz skargą „na przepis”. Jeśli bowiem przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją, to skarga nie przysługuje (zob. wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65).

Sformułowanie zarzutów tej treści sprawia, że rozpoznanie skargi jest niedopuszczalne i przemawia za odmową nadania jej dalszego biegu (art. 79 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.