W skardze konstytucyjnej z 26 kwietnia 2011 r. (data nadania) Katarzyna i Jacek B. (dalej: skarżący) zarzucili niezgodność art. 503 § 1 oraz art. 504 § 1 i 2 w związku z art. 840 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepisy te nie przewidują możliwości rozpoznania przez sąd zarzutów wobec roszczenia uwzględnionego w nakazie zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym, nieobjętych sprzeciwem od nakazu zapłaty lub objętych spóźnionym sprzeciwem od nakazu zapłaty, w szczególności w postępowaniu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności”, z art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 w związku z preambułą, art. 2, art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Sąd Okręgowy w Słupsku – Wydział I Cywilny wydał przeciwko obojgu skarżącym nakaz zapłaty 13 listopada 2009 r. (sygn. akt I Nc 56/09). Skarżący – Jacek B. – wniósł od tego nakazu sprzeciw wraz wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu. Postanowieniem z 19 marca 2010 r. (sygn. akt I Nc 56/09) Sąd Okręgowy w Słupsku – I Wydział Cywilny oddalił wniosek o przywrócenie terminu oraz odrzucił sprzeciw od nakazu zapłaty. Postanowieniami z 7 grudnia 2010 r. (sygn. akt I ACz 1785/10 oraz I ACz 1786/10), doręczonymi pełnomocnikowi skarżących 26 stycznia 2011 r., Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny oddalił zażalenia skarżących od postanowienia Sądu Okręgowego. Skarżący wznieśli ponadto powództwo o pozbawienie nakazu zapłaty klauzuli wykonalności. Zostało ono oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z 31 marca 2011 r. (sygn. akt I C 253/10). Jak zaznaczono w skardze konstytucyjnej, wyrok ten był w momencie wniesienia skargi konstytucyjnej nieprawomocny.

We wniesionej do Trybunału skardze konstytucyjnej skarżący twierdzą, że wymaganie od nich przedstawienia wszystkich zarzutów, okoliczności faktycznych i dowodów na ich poparcie w sprzeciwie od nakazu zapłaty oraz brak możliwości ich podniesienia po upływie terminu do wniesienia takiego sprzeciwu naruszają ich prawo do sądu i obrony lub dochodzenia przed sądem swoich praw oraz bezstronnego i sprawiedliwego rozpoznania ich sprawy. Podnoszą, że niekonstytucyjne jest w szczególności to, że zarzutów przeciwko żądaniom pozwu nie można skutecznie podnieść w postępowaniu o pozbawienie nakazu zapłaty (jako tytułu wykonawczego) klauzuli wykonalności. Zdaniem skarżących bardzo uproszczony charakter postępowania upominawczego, brak uzależnienia możliwości wydania nakazu zapłaty w tym postępowaniu od wartości przedmiotu sporu oraz trudności z zaskarżeniem nakazu zapłaty, skutkujące brakiem przeprowadzenia rozprawy i możliwości podnoszenia zarzutów przeciwko żądaniom strony powodowej aż do jej zamknięcia, naruszają konstytucyjne prawa i wolności gwarantowane w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarżący złożyli także wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania wydanego przeciwko nim nakazu zapłaty.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 31 maja 2011 r. pełnomocnik skarżących został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym, odpowiadającego zakresowi złożonej skargi konstytucyjnej; wskazanie orzeczenia, które skarżący uważają za ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz podanie daty jego doręczenia; wskazanie, w jakim zakresie zaskarżone przepisy stanowiły podstawę wydania orzeczenia, które skarżący uważają za ostateczne, oraz dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżących, wyrażonych w art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 w związku z preambułą, art. 2, art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, przez zaskarżone przepisy art. 503 § 1 i art. 504 § 1 i 2 w związku z art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.

Pismem z 18 czerwca 2011 r. (data nadania) pełnomocnik skarżących ustosunkował się do powyższego zarządzenia. Przesłał pełnomocnictwo oraz wskazał jako ostateczne orzeczenia w sprawie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 grudnia 2010 r., doręczone 26 stycznia 2011 r. Podniósł, że zaskarżone w skardze art. 503 § 1 i art. 504 § 1 i 2 k.p.c. stanowiły podstawę wydania tych orzeczeń, gdyż w znaczny sposób utrudniają zaskarżenie w krótkim terminie nakazu zapłaty wydanego przeciwko skarżącym oraz nie przewidują możliwości rozpoznania sprzeciwu wniesionego z naruszeniem ustawowego terminu do jego wniesienia lub rozpoznania zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty w innym postępowaniu, w tym w postępowaniu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Wskazał ponadto, że przez pozbawienie skarżących prawa do uczestnictwa w rozprawie oraz znaczne sformalizowane możliwości podjęcia przez skarżących obrony swoich interesów przez wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty naruszone zostały art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 w związku z preambułą, art. 2, art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa o TK. W świetle unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wskazanych – jako podstawa skargi – konstytucyjnych wolności lub praw. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów stanowiących przedmiot skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych.

W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącym prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia, zaś z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 tejże ustawy, że skarżący ma obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującym zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny, w toku wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej, odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna, jak również w wypadku, gdy mimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego, skarżący nie usunął w ustawowym terminie braków formalnych skargi konstytucyjnej.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 Konstytucji oraz ustawy o TK.

Skarżący formułują zarzut niekonstytucyjności w stosunku do norm wyrażonych w trzech artykułach k.p.c. Wskazują na brak możliwości skutecznego podniesienia zarzutów wobec nakazu zapłaty po upływie terminu do wniesienia sprzeciwu od tego nakazu (co wiążą z treścią art. 504 § 1 i 2 k.p.c.) oraz brak możliwości rozpoznania zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty w postępowaniu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności na podstawie przesłanek, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. zaskarżonym w skardze jako przepis związkowy wobec art. 504 § 1 i 2 k.p.c., a także na konieczność podniesienia wszystkich zarzutów przeciwko żądaniom pozwu oraz dowodów na ich potwierdzenie już w sprzeciwie od nakazu zapłaty (art. 503 § 1 k.p.c.). Zwracają jednocześnie uwagę na bardzo szeroki – w ich przekonaniu – zakres spraw, które mogą być rozpoznane w postępowaniu upominawczym. W tym zakresie przedstawiona argumentacja ma jednak charakter jedynie uzupełniający, gdyż skarżący nie stawiają zarzutu niekonstytucyjności przepisów regulujących, jakie sprawy podlegają rozpoznaniu w tym trybie.

W pierwszej kolejności Trybunał stwierdza, że ani art. 503 § 1 k.p.c., dotyczący wymogów, jakie musi spełniać pismo zawierające sprzeciw od nakazu zapłaty, ani art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., regulujący podstawy, na których można oprzeć powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, nie stanowiły podstawy wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżących.

Jak wyraźnie wynika z treści postanowienia Sądu Okręgowego w Słupsku z 19 marca 2010 r. oraz oddalających zażalenia na to orzeczenie postanowień Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 grudnia 2010 r., orzekające w sprawie sądy nie badały treści wniesionego przez skarżącego sprzeciwu od nakazu zapłaty. Ustaliły bowiem, że sprzeciw ten został wniesiony z przekroczeniem ustawowego terminu do jego wniesienia i wobec nieuwzględnienia wniosku o przywrócenie tego terminu odrzuciły sprzeciw. Oznacza to, że orzekające w sprawie skarżących sądy nie poddały merytorycznej analizie zarzutów podniesionych w sprzeciwie od nakazu zapłaty ani nie odniosły się do wskazanych w nim dowodów. Tym bardziej nie mogły zastosować wobec skarżącego rygoru utraty niepodniesionych w tym piśmie procesowym zarzutów.

Mając powyższe na uwadze Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 503 § 1 k.p.c. nie stanowił podstawy wydania ostatecznych postanowień Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 grudnia 2010 r. powołanych w skardze jako ostateczne orzeczenia o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżących. Okoliczność ta, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stanowi samodzielną przesłankę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 503 § 1 k.p.c. z powołanymi wzorcami kontroli.

Natomiast zainicjowane przez skarżących w oparciu o art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. postępowanie o pozbawienie wykonalności wydanego przeciwko nim nakazu zapłaty jest nadal w toku. Jak przyznają sami skarżący, w momencie wnoszenia skargi konstytucyjnej w postępowaniu tym wydano dopiero nieprawomocne orzeczenie sądu pierwszej instancji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że w tym zakresie skarga jest niedopuszczalna wobec niespełnienia sformułowanego art. 46 ust. 1 ustawy o TK wymogu wyczerpania przez skarżących drogi prawnej. Skarga została wniesiona przed wydaniem ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżących, a więc zanim mogło dojść do ewentualnego naruszenia ich konstytucyjnych praw lub wolności. Jest więc ona przedwczesna. Okoliczność ta, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 46 ust. 1 ustawy o TK, stanowi podstawę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie kontroli zgodności art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. z powołanymi przez skarżących przepisami Konstytucji.

W zakresie zarzutu niekonstytucyjności art. 504 § 1 i 2 k.p.c. należy natomiast stwierdzić, że skarżący nie wykazali naruszenia swoich konstytucyjnych wolności i praw, a sformułowane przez nich zarzuty są oczywiście bezzasadne.

Skarżący stawiają w petitum skargi zarzut niezgodności art. 504 § 1 i 2 (podobnie jak pozostałych zaskarżonych przepisów) z art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 w związku z preambułą, art. 2, art. 64 ust. 2 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Nie uzasadniają jednak szczegółowo zarzutu niezgodności tego przepisu z powołanymi wzorcami konstytucyjnymi. Mimo wezwania zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 31 maja 2011 r., skarżący nie wskazali dokładnie sposobu naruszenia poszczególnych praw i wolności określonych w powołanych przez nich przepisach Konstytucji. W szczególności nie uzasadnili, w jaki sposób naruszone zostały: preambuła do Konstytucji, zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), zasada równości (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji) oraz zasada równej ochrony własności, innych praw majątkowych oraz prawa dziedziczenia (art. 64 ust. 2 Konstytucji). W piśmie nadesłanym w wykonaniu przywołanego wyżej zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego skarżący jedynie w bardzo ogólny sposób powołali się na wynikającą z preambuły zasadę pomocniczości oraz na wymienione przepisy Konstytucji. Wskazali ponadto na treść art. 31 ust. 3 Konstytucji, który nie został powołany w skardze konstytucyjnej jako wzorzec kontroli zaskarżonych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza więc, że w tym zakresie skarżący nie wykazali sposobu naruszenia swoich konstytucyjnych praw lub wolności przez zaskarżony art. 504 § 1 i 2 k.p.c. Okoliczność ta, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, stanowi podstawę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 504 § 1 i 2 k.p.c. z art. 32 ust. 1 i 2, preambułą, art. 2 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Przedstawiona w skardze konstytucyjnej argumentacja dotyczy natomiast zarzucanego przez skarżących naruszenia prawa do sądu i obrony lub dochodzenia przed sądem swoich praw oraz bezstronnego i sprawiedliwego rozpoznania ich sprawy, które to prawa skarżący wywodzą z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Jak wielokrotnie wskazywał w swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, przepisy te pozostają ze sobą w ścisłym związku. Ustanawiają one konstytucyjne gwarancje prawa do sądu. Art. 77 ust. 2 Konstytucji, zawierający zakaz zamykania drogi sądowej dla naruszonych wolności i praw, stanowi dopełnienie i rozwinięcie art. 45 ust. 2 Konstytucji formułującego prawo do sądu (zob. np. wyroki TK z: 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109; 7 października 2003 r., K 4/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 80; 8 sierpnia 2006 r., SK 8/06, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 84 oraz 11 grudnia 2006 r., P 35/05, OTK ZU nr 11/A/2006, poz. 167). Na gruncie obu tych przepisów dopuszczalne jest jednak wprowadzenie w regulacjach procesowych wymogów proceduralnych, których niezachowanie przez stronę prowadzi do bezskuteczności podjętych przez nią czynności. Żadne postępowanie sądowe nie mogłoby bowiem skutecznie toczyć się bez ustanowienia takich wymogów, których celem jest zabezpieczenie postępowania przed nadużywaniem praw procesowych przez strony oraz ochrona innych wartości, takich jak stabilność stosunków prawnych. Takim dopuszczalnym ograniczeniem prawa do sądu jest w szczególności ustanowienie terminów, po upływie których uruchomienie procedury sądowej nie jest możliwe (zob. cytowane wyżej wyroki SK 8/06 oraz P 35/05). Istotą terminów jest to, że strona postępowania nie może po ich upływie skutecznie dokonać czynności, której realizacja jest możliwa tylko w ustawowo określonym terminie, a od negatywnych skutków uchybienia terminu może się bronić jedynie przez złożenie wniosku o przywrócenie terminu w oparciu o określone przepisami proceduralnymi przesłanki. Zaskarżony art. 504 § 1 i 2 k.p.c., który wskazuje, że sprzeciw od nakazu zapłaty wniesiony po terminie podlega odrzuceniu oraz stanowi, iż nakaz zapłaty, od którego nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku nie budzi więc wątpliwości na gruncie art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Również brak możliwości wzruszenia prawomocnego nakazu zapłaty w innym trybie nie pozostaje w sprzeczności z powołanymi przepisami Konstytucji. Argumentacja skarżących w tym zakresie jest więc oczywiście bezzasadna, co na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie zarzutu niezgodności art. 504 § 1 i 2 k.p.c. z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Ponadto Trybunał stwierdza, że ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego o wstrzymaniu wykonania nakazu zapłaty wydanego w sprawie, która legła u podstaw skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie, nie zasługuje na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.