W skardze konstytucyjnej z 8 lipca 2011 r. „Cezary P.” Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 183 ust. 1 Konstytucji oraz załącznika do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (Dz. U. Nr 200, poz. 2051, ze zm.; dalej: rozporządzenie z 2004 r.) „Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006”, rozdział IV „Opis priorytetów i działań”, priorytet 3 „Rozwój lokalny” działanie 3.4 „Mikroprzedsiębiorstwa” (dalej: załącznik do rozporządzenia z 2004 r.) – w zakresie definicji beneficjenta – z preambułą, art. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji.

Postanowieniem z 16 marca 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu z następujących powodów. Po pierwsze, ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie skarżącej zostało wydane w oparciu art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 w zw. z art. 3989 § 2 i art. 39810 zdanie drugie k.p.c., natomiast zaskarżony załącznik do rozporządzenia z 2004 r. nie był stosowany w postępowaniu w sprawie skarżącej, co skutkowało odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym badania zgodności z Konstytucją załącznika do rozporządzenia z 2004 r. Po drugie, podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie dotyczącym zarzutów niekonstytucyjności art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. była zbędność orzekania (por. wyrok TK z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53 oraz postanowienie TK z 7 października 2008 r., SK 55/06, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 144). Po trzecie, odnośnie do wskazanych w skardze wzorców kontroli, Trybunał podkreślił, że nie mogą stanowić samodzielnych zarzutów skargi konstytucyjnej twierdzenia o naruszeniu art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji, ale wzorce te trzeba powiązać z prawami lub wolnościami konstytucyjnymi. Natomiast powołana przez skarżącego preambuła do Konstytucji jest niedopuszczalnym wzorcem kontroli, nie stanowi bowiem źródła praw ani wolności jednostki, a tylko takie przepisy ustawy zasadniczej mogą być wzorcami kontroli w skardze konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Również niedopuszczalnym wzorcem kontroli w skardze konstytucyjnej jest art. 183 ust. 1 Konstytucji, gdyż ma on charakter ustrojowy.

Powyższe postanowienie zostało zaskarżone zażaleniem z 27 marca 2012 r. W ocenie skarżącej nie zachodzi zbędność orzekania w zakresie badania zgodności z Konstytucją art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. Skarżąca podniosła, że art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 32 ust. 2 Konstytucji mogą stanowić samodzielne wzorce kontroli, natomiast preambuła do Konstytucji oraz art. 183 ust. 1 Konstytucji „proklamują prawo podmiotowe” i jego naruszenie może być podstawą skargi konstytucyjnej. Ponadto, zdaniem skarżącej, załącznik do rozporządzenia z 2004 r. był podstawą ostatecznego orzeczenia w jej sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a argumenty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w tym orzeczeniu i dlatego nie zasługują na uwzględnienie. Przedmiotem kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jest jedynie prawidłowość dokonanego w nim rozstrzygnięcia.

W zażaleniu zostały powielone argumenty zawarte w skardze konstytucyjnej, których nietrafność Trybunał wykazał w postanowieniu o odmowie nadania dalszego biegu skardze. Polemika ze stanowiskiem Trybunału polega na powtórzeniu twierdzeń o niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów, które – zdaniem skarżącej – naruszają preambułę do Konstytucji, a także zasady: demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), proporcjonalności (art. 31 ust. 1 Konstytucji), niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji) oraz sprawowania nadzoru przez Sąd Najwyższy nad sądami powszechnymi w zakresie orzekania (art. 183 ust. 1 Konstytucji).

W odniesieniu do powołanych w skardze konstytucyjnej wzorców, należy w pierwszej kolejności wskazać, że orzeczenia pełnego składu TK, zgodnie z dyspozycją art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK, wiążą wszystkie składy orzekające Trybunału.

Zgodnie z postanowieniem pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r. o sygn. Ts 105/00 (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60) zasady demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej mogą zostać wyjątkowo przyjęte za samoistny konstytucyjny wzorzec kontroli kwestionowanego przepisu, jednakże tylko wówczas, gdy skarżący wskaże wynikające z tych zasad konkretne prawa lub wolności mające postać normatywnych praw podmiotowych. Normatywne prawa podmiotowe muszą precyzyjnie określać zarówno ich adresata, jak i jego sytuację prawną, powiązaną z możnością wyboru sposobu zachowania się.

Wzorzec kontroli wynikający z art. 31 ust. 3 Konstytucji nie statuuje odrębnych wolności lub praw, a czyni to jedynie w sposób cząstkowy i uzupełniający, ściśle związany z innymi normami konstytucyjnymi. Jak wynika z tytułu podrozdziału, w którym został umiejscowiony, wyraża on zasadę ogólną, dotyczącą konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Zasada ta dotyczy „ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw”, nie jest więc podstawą odrębnego typu wolności lub prawa. Wynika z tego, że przepis ten nie formułuje samoistnego prawa podmiotowego o randze konstytucyjnej i zawsze musi być współstosowany z innymi normami Konstytucji, tak wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r. o sygn. SK 24/02 (OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33); por. też postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., o sygn. Ts 105/00 (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Wskazany w skardze wzorzec kontroli z art. 32 ust. 2 również nie ma w postępowaniu skargowym charakteru samoistnego. Jak wskazał Trybunał w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225), art. 32 wyraża przede wszystkim zasadę ogólną, dotyczącą konstytucyjnych wolności i praw jednostki, a zatem założyć można, że – będące jego pochodną – prawo do równego traktowania także odnosi się przede wszystkim do realizacji tych właśnie wolności i praw. Uznawszy więc prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, iż ma ono charakter niejako prawa „drugiego stopnia” („metaprawa”), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako „samoistnie”. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej.

Przedstawiona w zażaleniu argumentacja skarżącej, w myśl której „prawo podmiotowe do sprawiedliwego wyroku wynika z konstytucyjnej gwarancji nadzoru Sądu Najwyższego nad orzecznictwem sądów niższej instancji i w tym znaczeniu art. 183 ust. 1 Konstytucji proklamuje prawo podmiotowe”, świadczy o niezrozumieniu istoty skargi konstytucyjnej. Zdaniem skarżącej, źródłem powyższego prawa jest także preambuła do Konstytucji. Wywód zawarty w zażaleniu wskazuje, że skarżąca dopiero na tym etapie postępowania, przy formalnym zachowaniu wzorców kontroli powołanych w skardze konstytucyjnej, powołuje w istocie nowy wzorzec – prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Tak sformułowany zarzut został zawarty dopiero w zażaleniu, z przekroczeniem trzymiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, a zatem jako spóźniony nie podlega rozpoznaniu przez Trybunał Konstytucyjny.

Ponadto skarżąca stwierdza w zażaleniu, że nie zachodzi zbędność orzekania. W związku z powyższym zauważyć trzeba, że orzeczenia powołane w uzasadnieniu postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (por. wyrok TK z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53 oraz postanowienie TK z 7 października 2008 r., SK 55/06, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 144) zostały przez Trybunał trafnie wskazane jako przesądzające o zbędności merytorycznego badania zarzutów skargi. Jedynie na marginesie Trybunał wskazuje, że nawet przyjęcie odmiennego poglądu nie pozwalałoby przekazać sprawy do merytorycznego rozpoznania ze względu na powołane przez skarżącą wzorce kontroli (preambuła do Konstytucji, art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2 i art. 183 ust. 1 Konstytucji).

Twierdzenie skarżącej, że podstawą ostatecznego orzeczenia w jej sprawie był załącznik do rozporządzenia z 2004 r., a nie tylko art. 3989 § 1 pkt 2 i 4 k.p.c. jest sprzeczne z treścią postanowienia Sądu Najwyższego z 30 marca 2011 r. (sygn. akt I CSK 613/10). We wskazanym rozstrzygnięciu Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, gdyż w sprawie nie została wykazana potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, a ponadto strona nie udowodniła, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona – na co skarżąca powoływała się w złożonym wraz ze skargą kasacyjną wniosku o jej przyjęcie. Oznacza to, że w ostatecznym orzeczeniu nie zastosowano definicji beneficjenta wynikającej z załącznika do rozporządzenia z 2004 r.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 7 ustawy o TK nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.