1. Zofia Szlawska (dalej: skarżąca) wniosła 30 września 2008 r. skargę konstytucyjną. Po pierwsze zarzuciła w niej niezgodność art. 471 w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm., dalej: k.p.) z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji – przez to, że zaskarżone przepisy wyczerpują wszelkie roszczenia wynikające z bezprawnego rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, wyłączając tym samym dochodzenie innych, dalej idących, niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych. Po drugie zarzuciła niezgodność art. 471 w związku z art. 300 k.p. z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji – przez to, że zaskarżone przepisy zamykają drogę sądową dochodzenia innych, dalej idących, niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Skarżąca była zatrudniona w Banku PKO SA od 1 września 1992 r. do 30 kwietnia 2002 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Pracodawca wypowiedział skarżącej umowę o pracę z zastosowaniem skróconego do 1 miesiąca okresu wypowiedzenia. Od tego wypowiedzenia skarżąca wniosła odwołanie, domagając się przywrócenia do pracy. 25 listopada 2003 r. doszło do zawarcia ugody sądowej pomiędzy pracodawcą a skarżącą. Na jej podstawie pracodawca zobowiązał się do wypłaty Skarżącej kwoty 12 000 zł tytułem odszkodowania za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę. W ugodzie zawarto również zgodne oświadczenie pracodawcy i skarżącej, że zamyka ona spór, jaki powstał między stronami, oraz wyczerpuje wszelkie roszczenia dochodzone w sprawie.

W okresie zatrudnienia skarżącej, u jej pracodawcy obowiązywał zakładowy układ zbiorowy pracy, przewidujący prawo pracownika do nagrody jubileuszowej. Skarżąca nabyłaby prawo do tej nagrody – z tytułu 35 lat pracy – 8 lipca 2003 r. Na podstawie art. 361 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm., dalej: k.c.) w związku z art. 300 k.p. skarżąca wystąpiła z odrębnym powództwem przeciwko pracodawcy o odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści za nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę oraz z tytułu nagrody jubileuszowej za 35 lat pracy. Skarżąca twierdziła, że, w następstwie nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę, poniosła szkodę w postaci utraconych zarobków za okres późniejszego pozostawania bez pracy oraz utraconych korzyści w związku z koniecznością wyzbycia się akcji pracodawcy na zaspokojenie bieżących potrzeb.

Wyrokiem z 14 listopada 2006 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powództwo skarżącej. Orzekł, że w sprawie skarżącej nie zaszły okoliczności wymagane przez art. 300 k.p., które pozwalałyby na odpowiednie stosowanie przepisów k.c. do stosunków pracy, ponieważ zasady dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wyczerpująco uregulował kodeks pracy. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia zauważył także, że okolicznością niesporną między stronami było to, że na dzień rozwiązania stosunku pracy powódka nie spełniała przewidzianych w układzie zbiorowym pracy warunków do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej. Od powyższego wyroku skarżąca wniosła apelację. Wyrokiem z 25 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy w Łodzi, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych apelację skarżącej oddalił, podzielając w pełni stanowisko sądu pierwszej instancji. Sąd Okręgowy sprzeciwił się możliwości interpretowania art. 471 w związku z art. 300 k.p. na podstawie wniosków płynących z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. w sprawie o sygn. SK 18/05 (OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 128). Podkreślił, że wyrok TK dotyczył art. 58 k.p. w związku z art. 300 k.p. Mając na uwadze domniemanie konstytucyjności stwierdził, że „nie ma żadnych podstaw, by choćby w drodze analogii stosować argumenty TK do odszkodowania określonego w art. 45 k.p. i art. 471 k.p. i interpretować orzeczenie TK rozszerzająco”.

Uzasadniając niezgodność z Konstytucją kwestionowanych przepisów skarżąca podkreśliła, że choć art. 471 k.p. nie kształtuje przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy, to określa zasady ustalania odszkodowania za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę, uzależniając jego wysokość od okresu wypowiedzenia samej umowy. Zauważyła, że przewidziana w art. 471 k.p. odpowiedzialność pracodawcy jest de facto niezależna od wystąpienia realnej szkody majątkowej pracownika i wynika z samego dokonania wadliwej czynności prawnej. Przewidziane tam odszkodowanie, mające charakter odszkodowania ustawowego, wyczerpuje, zdaniem skarżącej, wszelkie roszczenia pracownika będące skutkiem wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę i uniemożliwia ich dochodzenie w większym rozmiarze, na podstawie przepisów kodeksu cywilnego przewidujących odpowiedzialność deliktową. Skarżąca podkreśliła, że wyrządzona jej szkoda w znacznym stopniu przekracza uzyskane odszkodowanie, a to prowadzi do wniosku, że mimo bezprawnego działania ze strony pracodawcy nie może ona uzyskać pełnej rekompensaty poniesionej szkody i dochodzić swych praw na drodze postępowania sądowego. Roszczenie to mogłoby bowiem być dochodzone tylko w wypadku, gdyby szkoda przekraczająca wysokość odszkodowania przyznanego na podstawie art. 471 k.p. mogła być dochodzone na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, statuujących odpowiedzialność deliktową sprawcy, w związku z art. 300 k.p. Podkreśliła, że roszczenie na podstawie art. 471 k.p. ma charakter wyłączny i uniemożliwia dochodzenie dalszych roszczeń, znajdujących swoje źródło w innych przepisach prawa – w tym roszczeń z tytułu utraconych korzyści w postaci utraconych zarobków za okres pozostawania bez pracy oraz utraconych korzyści. Jest to sprzeczne zdaniem skarżącej z zasadami sprawiedliwości społecznej.

2. W piśmie z 24 marca 2009 r., w imieniu Sejmu, stanowisko zajął Marszałek Sejmu. Wniósł o stwierdzenie, że art. 471 w związku z art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji. Dodatkowo Marszałek Sejmu wniósł o wydanie przez Trybunał wyroku interpretacyjnego. Pozwoli to, jego zdaniem, utrzymać w systemie prawa regulację, na podstawie której zwolniony pracownik może dochodzić „odszkodowania ustawowego” (art. 471 k.p.), a jednocześnie przesądzić, że podczas stosowania prawa wykładnia kwestionowanego przepisu będzie kształtowana w zgodzie z ustawą zasadniczą.

Marszałek Sejmu stwierdził, że norma kolizyjna, sformułowana na podstawie art. 471 w związku z art. 300 k.p., ogranicza prawo podmiotowe pracownika do uzyskania odszkodowania w pełnej wysokości. Zauważył, że choć art. 471 k.p. expressis verbis określa roszczenie majątkowe przysługujące pracownikowi jako „odszkodowanie”, to nie odpowiada ono cywilistycznemu pojęciu odszkodowania sensu stricto, które ma charakter kompensacyjny. W konsekwencji, zdaniem Marszałka Sejmu, wyłączenie możliwości dochodzenia naprawienia szkody, w zakresie nieskompensowanym przez roszczenie majątkowe należne pracownikowi na podstawie art. 471 k.p., narusza jego prawa majątkowe. Pracodawca, który wyrządza szkodę pracownikowi, znajduje się w uprzywilejowanej sytuacji, albowiem niezależnie od wysokości wyrządzonej szkody, będzie zobowiązany do wypłaty odszkodowania ustawowego, którego górna granica nie przekroczy wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za trzy miesiące. Dokonując wykładni normy kolizyjnej, zrekonstruowanej z art. 471 w związku z art. 300 k.p., Marszałek Sejmu przyjął, że pracownik jest pozbawiony prawa do dochodzenia odszkodowania „uzupełniającego” ponad szkodę, która została naprawiona w związku z wypłatą świadczenia pieniężnego w wysokości określanej w zaskarżonym przepisie. Kodeks pracy w sposób pełny reguluje bowiem kwestię świadczeń majątkowych pracownika.

Marszałek Sejmu, opierając się o wyrok Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05 i mając na względzie tożsamość charakteru prawnego roszczeń majątkowych należnych pracownikowi na podstawie art. 471 k.p. i art. 58 k.p., doszedł do wniosku, iż normy kolizyjne zbudowane z tychże przepisów wraz z przepisem związkowym – art. 300 k.p. – są podobne treściowo. Uzasadnione jest więc przyjęcie stanowiska, zgodnie z którym art. 471 w związku z art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Odnosząc się do zarzutów w zakresie dotyczącym niezgodności normy kolizyjnej, składającej się z art. 471 w związku z art. 300 k.p., z wzorcem konstytucyjnym, określonym w art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji, Marszałek Sejmu stwierdził, że są one niezasadne. Skarżąca podała bowiem, zdaniem Marszałka Sejmu, nieadekwatny wzorzec konstytucyjny, albowiem „zakaz zamykania drogi sądowej” wiąże się z prawem do właściwej procedury oraz prawem do wydania wyroku; nie odnosi się natomiast do prawa materialnego.

3. Prokurator Generalny w piśmie z 26 października 2010 r. zajął stanowisko, że art. 471 w związku z art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie, innych niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji.

Na wstępie Prokurator Generalny wskazał, że kwestionowany art. 471 k.p. był już przedmiotem oceny Trybunału wyroku z 18 października 2005 r. w sprawie o sygn. SK 48/03 (OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 101). Prokurator Generalny zauważył jednak, że wyrok ten dotyczył oceny maksymalnej wysokości odszkodowania przysługującego na podstawie art. 471 k.p. z tytułu nieuzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę oraz braku regulacji stanowiącej podstawę waloryzacji wysokości wynagrodzenia, przysługującego pracownikowi w okresie wypowiedzenia, będącego podstawą wysokości odszkodowania – pod kątem naruszenia zasady równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych. Poza tym ocenie podlegał zarzut niezgodności art. 471 k.p. z innymi wzorcami konstytucyjnymi, niż wskazane przez Skarżącą. Dlatego zdaniem Prokuratora Generalnego orzekaniu w niniejszej sprawie nie stoi na przeszkodzie zasada ne bis in idem.

Prokurator Generalny zauważył, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 471 k.p., nie jest powiązane z rzeczywistą szkodą i przysługuje niezależnie od jej wystąpienia. Stwierdził, że według dotychczasowej, utrwalonej w orzecznictwie, wykładni kwestionowanej normy, pracownikowi nie przysługują żadne dalsze rekompensaty za szkody – inne niż utracone wynagrodzenie w limitowanym wymiarze – które mogły powstać w wyniku bezprawnego wypowiedzenia umowy o pracę. Następnie, odwołując się do wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05, dostrzegł podobieństwo treściowe art. 471 k.p. i art. 58 k.p. oraz tożsamość powoływanych wzorców kontroli. Dlatego mając na względzie tożsamość charakteru prawnego odszkodowań przewidzianych w art. 471 i art. 58 k.p. oraz podobieństwo treściowe tych przepisów, a także norm kolizyjnych powstałych po ich związaniu z art. 300 k.p., zajął stanowisko, że art. 471 w związku z art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 471 Kodeksu pracy, roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

W odniesieniu do zarzutu, że art. 471 w związku z art. 300 k.p. jest niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji Prokurator Generalny stwierdził, że wskazane wzorce nie pozostają w bezpośrednim związku z regulacją zawartą w kwestionowanym przepisie. Dlatego nie jest on niezgodny z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji.

4. Rzecznik Praw Obywatelski w piśmie z 18 marca 2009 r. zgłosił swój udział w sprawie i zajął stanowisko, że art. 471 k.p. rozumiany w związku z art. 300 k.p. w ten sposób, że w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę wyłącza dochodzenie innych, dalej idących roszczeń odszkodowawczych, niż określone w tym przepisie – jest niezgodny z art. 24 oraz art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Zdaniem Rzecznika wyrok Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05 wprawdzie odnosi się do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 58 k.p.), ale wobec podobieństwa regulacji wyrażony w nim pogląd ma zastosowanie także do roszczeń odszkodowawczych związanych z rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem (art. 471 k.p.). Podkreślił, że konieczność brania pod uwagę tego wyroku Trybunału Konstytucyjnego w procesie wykładni i podczas stosowania pozostałych przepisów k.p. dotyczących majątkowych roszczeń z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy nie budzi wątpliwości w doktrynie. Zauważył natomiast, że Sąd Okręgowy w Łodzi, rozpatrujący apelację skarżącej, uznał za niedopuszczalne przenoszenie rozważań Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. SK 18/05 odnoszących się do art. 58 k.p. na grunt art. 471 k.p.

Następnie Rzecznik wywiódł, że zaskarżony art. 471 k.p. nie kształtuje przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. Przepis ten określa minimalną (tj. równą wynagrodzeniu za okres wypowiedzenia) oraz maksymalną (równą wynagrodzeniu za okres trzech miesięcy) wysokość odszkodowania. Art. 471 k.p. pozostawia więc ocenie sądu ustalenie konkretnej wysokości odszkodowania w tych właśnie granicach. Kryterium wysokości szkody (utrata spodziewanych zarobków) może więc stanowić podstawę ustalania przez sąd wysokości odszkodowania, lecz tylko w wypadku, gdy okres wypowiedzenia umowy o pracę był krótszy niż 3 miesiące.

Rzecznik zauważył, że przed wejściem w życie wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05 powszechnie przyjmowano zarówno doktrynie, jak i w orzecznictwie, że skoro przepisy k.p. określają wysokość odszkodowania z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę, to nie ma podstaw do stosowania w tym zakresie kodeksu cywilnego w związku z art. 300 k.p. Zauważył jednak, że w orzecznictwie można znaleźć rozstrzygnięcia, wskazujące na tendencję sprzeciwiającą się ograniczaniu wysokości odszkodowania.

Następnie Rzecznik w pełni zaaprobował pogląd Trybunału wyrażony w sprawie o sygn. SK 18/05. Zdaniem Rzecznika, przedstawione w uzasadnieniu tego wyroku argumenty znajdują odpowiednie zastosowanie do oceny konstytucyjności świadczenia przewidzianego w art. 471 w związku z art. 300 k.p. Dlatego Rzecznik przyjął, że brak obowiązku pracodawcy w zakresie wyrównania tej części szkody, która przekracza kwotę określoną w art. 471 k.p., narusza art. 64 ust. 1 Konstytucji w związku z art. 300 k.p., jeżeli jest on rozumiany jako wyłączający możliwość dochodzenia odszkodowania przekraczającego wysokość odszkodowania ustawowego. Zauważył, że preferowanie roszczeń odszkodowawczych uznawane jest powszechnie w prawie pracy za przejaw uelastyczniania prawa pracy i dostosowywania k.p. do gospodarki rynkowej. Wskazał także na odszkodowania należne pracownikom za naruszenie zasady równego traktowania oraz zakazu mobbingu, które ustalają jedynie dolną granicę odszkodowania należnego pracownikowi i rezygnują z określania górnej granicy wysokości odszkodowania.

Naruszenie zasady sprawiedliwości społecznej polega, zdaniem Rzecznika, na uniemożliwieniu pracownikowi uzyskania pełnego naprawienia powstałej szkody. Nie może być także uznane za zgodne z zasadą sprawiedliwości zachowanie odpowiedzialności ograniczonej pracodawcy z tytułu naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, zwłaszcza z jego winy i gdy spowodowało to poważniejszy uszczerbek w dobrach majątkowych i niemajątkowych pracownika w sytuacji, w której pracownik umyślnie wyrządzający pracodawcy szkodę ponosi zgodnie z art. 122 k.p. odpowiedzialność w pełnej wysokości.

W ocenie Rzecznika, kwestionowany przepis jest także niezgodny z art. 24 Konstytucji, ponieważ nie zapewnia szczególnej ochrony pracy i uniemożliwia pracobiorcy uzyskania pełnego naprawienia szkody, w tym pracownikom objętym szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę, a więc w szczególności kobietom w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, podlegającym także szczególnej ochronie konstytucyjnej (art. 71 ust. 2 Konstytucji).

5. Odpowiadając na pismo Trybunału z 9 czerwca 2011 r., opinię w sprawie 13 lipca 2011 r. zajęła Minister Pracy i Polityki Społecznej. Po pierwsze Minister zauważyła, że konstytucyjność art. 471 k.p. była już przedmiotem kontroli Trybunału w sprawie o sygn. SK 48/03. Jednak jej zdaniem nie stanowi to przeszkody dla rozpoznania niniejszej sprawy ze względu na to, że chodzi o inny problem prawny oraz wskazane są odmienne wzorce kontroli.

Punktem odniesienia w badanej sprawie powinien być wyrok TK w sprawie o sygn. SK 18/05. Choć bowiem zaskarżone w niniejszej sprawie są inne przepisy, to wzorce kontroli są tożsame. Minister uznała, że podobna jest także konstrukcja i funkcja zaskarżonego art. 471 k.p. i kontrolowanego w sprawie o sygn. SK 18/05 art. 58 k.p. Zdaniem Minister, odszkodowania, wynikające odpowiednio z art. 471 i art. 58 k.p., które przysługują za bezprawne rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę, nie są powiązane z rzeczywistą szkodą pracownika i przysługują niezależnie od jej wystąpienia. Zatem zdaniem Minister, aby zapewnić spójność stosowania prawa w zakresie podobnych instytucji prawa pracy, zasadne wydaje się przyjęcie takich samych reguł interpretacyjnych dotyczących stosowania art. 471 k.p., jakie zostały określone w wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05. Oznacza to przyjęcie założenia, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 471 k.p. nie jest odszkodowaniem sensu stricto, mającym na celu wyrównanie szkody wyrządzonej pracownikowi przez bezprawne rozwiązanie z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia, lecz świadczeniem majątkowym, pełniącym funkcję sankcji wobec pracodawcy za bezprawne działanie. W konsekwencji, zdaniem Minister, pracownik może, zgodnie z art. 300 k.p., dochodzić naprawienia szkody wyrządzonej mu przez sprzeczne z prawem rozwiązanie z nim umowy o pracę na zasadach cywilnoprawnych, w szczególności na podstawie art. 415 k.c. i nast. lub art. 471 k.c. i nast.

Odnosząc się do prośby Trybunału, dotyczącej przedstawienia opinii i danych na temat skutków wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05, Minister wskazała na podstawie danych uzyskanych za pośrednictwem Ministerstwa Sprawiedliwości od sądów apelacyjnych, że od czasu wydania powyższego wyroku:

1) ogólna liczba postępowań, w których dochodzono innych, niż określone w art. 58 k.p., roszczeń związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia wynosi 313,

2) średnia wysokość kwot zasądzonych w tych sprawach wynosi 24 114,62 zł.

W konkluzji Minister stwierdziła, że liczba spraw, w których dochodzono innych niż określone w art. 58 k.p. roszczeń, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niewielka. Stanowi to, jej zdaniem, dodatkowy argument na to, że w celu zapewnienia zgodności z Konstytucją zarówno art. 58 k.p. jak i art. 471 k.p., nie są konieczne zmiany legislacyjne, lecz wystarczy zmiana dotychczasowej linii orzeczniczej.

6. W piśmie z 12 października 2011 r. w odpowiedzi na prośbę Trybunału z 29 września 2011 r. Biuro Studiów i Analiz SN przedstawiło pismo zawierające przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie stosowania art. 471 w związku z art. 300 k.p. po wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05. Orzecznictwo to zostało wzięte pod uwagę przez Trybunał przy ocenie, czy ukształtowana jest stała, powszechna i jednolita wykładnia zaskarżonych przepisów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot kontroli

1.1. Przedmiotem kontroli Trybunału jest art. 471 w związku z art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm., dalej: k.p.). Art 471 k.p. reguluje wysokość odszkodowania, o którym mowa w art. 45 k.p., tj. odszkodowania za nieuzasadnione lub naruszające przepisy o wypowiadaniu umów o pracę wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony. Odszkodowanie to przysługuje na podstawie art. 471 k.p. w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy. Nie może być jednak niższe od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Zgodnie natomiast z art. 300 k.p. w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.

1.2. Skarżąca kwestionuje brak możliwości dochodzenia innych, dalej idących, niż określone w art. 471 k.p., roszczeń odszkodowawczych wynikających z nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy o wypowiadaniu umów o pracę wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (dalej: wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę). Narusza to, jej zdaniem, prawo do własności i godzi tym samym w zasadę sprawiedliwości społecznej (zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji) oraz zamyka drogę sądową dochodzenia naruszonego prawa (zarzut naruszenia art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji).

1.3. Artykuł 471 k.p. był już przedmiotem kontroli Trybunału w wyroku z 18 października 2005 r. w sprawie o sygn. SK 48/03 (OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 101). W wyroku tym Trybunał orzekł o zgodności art. 471 k.p. z art. 64 ust. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 77 ust. 1 Konstytucji. Trybunał podziela stanowisko Prokuratora Generalnego oraz Minister Pracy i Polityki Społecznej, że fakt ten nie może sam w sobie stanowić przeszkody do rozpoznania skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie. Po pierwsze, w niniejszej sprawie, art. 471 k.p. skarżony jest nie samodzielnie, lecz w związku z art. 300 k.p. Zakwestionowana została niemożność dochodzenia innych niż określone w art. 471 k.p. roszczeń odszkodowawczych na zasadach ogólnych kodeksu cywilnego, nie zaś reguła czasowego ograniczenia odszkodowania do 3 miesięcy (ograniczenia jego maksymalnej wysokości). Po drugie, w sprawie o sygn. SK 48/03 odmienne były także wzorce kontroli. W niniejszej sprawie przedmiotem kontroli jest zgodność art. 471 w związku z art. 300 k.p. z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji (zarzut naruszenia prawa własności) oraz z art. 77 ust. 2 w związku z art. 2 Konstytucji (zarzut zamknięcia sądowej drogi dochodzenia naruszonego prawa). Natomiast w sprawie o sygn. SK 48/03 Trybunał orzekał o zgodności art. 471 k.p. z art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 2 (równa dla wszystkich ochrona prawna własności) i art. 77 ust. 1 Konstytucji (prawo do wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej).

2. Znaczenie wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05

2.1. W wyroku z 27 listopada 2007 r. w sprawie o sygn. SK 18/05 (OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 88, pkt III 5) Trybunał orzekł, że art. 58 w związku z art. 300 k.p., rozumiany w ten sposób, że wyłącza dochodzenie innych, niż określone w art. 58 k.p., roszczeń odszkodowawczych, związanych z bezprawnym rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Wszyscy uczestnicy postępowania wskazali na konieczność zastosowania w rozstrzyganej sprawie rozumowania przyjętego w wyroku w sprawie o sygn. SK 18/05. Przemawia za tym, ich zdaniem, tożsamość wzorców kontroli oraz podobieństwo art. 58 k.p. do kontrolowanego art. 471 k.p.

Art. 58 k.p. stanowi, że: Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Jeżeli rozwiązano umowę o pracę, zawartą na czas określony albo na czas wykonania określonej pracy, odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące.

Trybunał w sprawie o sygn. SK 18/05 stwierdził, że taka konstrukcja art. 58 k.p. powoduje, że wystąpienie szkody, rozumianej jako uszczerbek w prawnie chronionych dobrach pracownika, a także jej ewentualna wysokość, nie stanowią przesłanek powstania tego roszczenia i nie mają wpływu na jego wysokość. Dlatego roszczenie należne pracownikowi na podstawie art. 58 k.p. określa się w orzecznictwie i literaturze jako „odszkodowanie ustawowe”. U jego podstaw – obok funkcji kompensacyjnej – leży również funkcja socjalna i represyjna.

2.2. W orzecznictwie i doktrynie podkreśla się, że odszkodowanie określone w art. 471 k.p. należne pracownikowi z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia nie pozostaje w żadnej relacji do ewentualnej szkody (zob. wyrok SN z 20 września 2005 r., II PK 6/05, OSNP 2006, nr 13-14/2006, poz. 212 oraz A.M. Świątkowski, komentarz do art. 471, pkt 2 [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Legalis). Odszkodowanie za bezprawne rozwiązanie umowy o pracę jest szczególnym rodzajem odszkodowania ustawowego, należnego bez względu na to, czy pracownik – na skutek niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę – poniósł szkodę w ogóle, lub poniósł ją w większym lub mniejszym rozmiarze, niż odszkodowanie przysługujące w kwocie z góry określonej w przepisach k.p. (wyrok SN sygn. akt II PK 6/05). Dlatego odszkodowanie, o którym mowa w art. 471 k.p. ma charakter kompensacyjno-sankcyjny, wynikający z unormowania zabezpieczającego pracownika przed bezprawnym działaniem pracodawcy.

Podzielając stanowisko SN, Trybunał dostrzega, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 471 k.p., ma taki sam charakter jak odszkodowanie przewidziane w art. 58 k.p. – przysługuje pracownikowi niezależnie od tego, czy poniósł szkodę. Na takie podobieństwo wskazuje także w swoim orzecznictwie wprost Sąd Najwyższy (zob. wyrok z 19 maja 2009 r., sygn. akt II PK 288/08, OSNP nr 1-2/2011, poz. 8). Warunkiem przyznania odszkodowania jest wyłącznie stwierdzenie, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony było nieuzasadnione lub miało miejsce z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Podobieństwo odszkodowania określonego w art. 471 k.p. i tego w art. 58 k.p. uzasadnia również sposób uregulowania wysokości należnego pracownikowi odszkodowania (uzależnienia go od długości trwania okresu wypowiedzenia). Takie podobieństwo nie występuje pomiędzy art. 471 k.p. i art. 47 k.p. Jest to o tyle istotne, że SN uznaje, że wykładnia art. 58 k.p. przyjęta w wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05 nie znajduje zastosowania w odniesieniu do art. 47 k.p. (zob. uchwała SN z 18 czerwca 2009 r., sygn. akt I PZP 2/09, OSNPUiS nr 1-2/2010, poz. 1).

Pojawia się zatem pytanie o różnice pomiędzy art. 471 k.p. a art. 47 k.p. Z tego punktu widzenia podstawową różnicą pomiędzy wskazanymi regulacjami jest charakter świadczenia pieniężnego przewidziany w art. 47 k.p. Świadczenie to sprowadza się do konieczności zapłaty należnego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w sytuacji, w której zrealizowane zostało żądanie restytucyjne pracownika – przywrócenie do pracy. Nie pełni więc ono – odmienne niż w wypadku art. 471 k.p. – funkcji odszkodowania, lecz jest uzupełnieniem podstawowego świadczenia restytucyjnego (przywrócenia do pracy). Uzasadnia to – jak przyjmuje SN – wykładnię art. 47 w sposób odmienny od interpretacji Trybunału sformułowanej w odniesieniu do art. 58 k.p. i tym samym wyłączenie możliwości dochodzenia odszkodowania na podstawie przepisów kodeksu cywilnego ponad przysługujące pracownikowi na podstawie art. 47 k.p. wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (zob. uchwałę SN z 18 czerwca 2009 r., sygn. akt I PZP 2/09, por. też K. Terpiłowska, Glosa do uchwały SN z dnia 18 czerwca 2009 r., I PZP 2/09, OSP nr 9/2010, poz. 88, s. 623 oraz E. Sochacka, Odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia, Monitor Prawa Pracy, nr 3/2010). Taki stan prawny akceptuje zresztą w swoim orzecznictwie Trybunał. W wyroku z 2 czerwca 2003 r. w sprawie o sygn. SK 34/01 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 28) Trybunał orzekł o zgodności art. 188 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288, ze zm.) z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Ten przepis, podobnie jak art. 47 k.p., ustanawia reguły rządzące sposobem przyznawania wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w sytuacji przywrócenia do pracy członka spółdzielni.

3. Dopuszczalność orzekania w sprawie

3.1. Kwestią, którą musi rozważyć Trybunał, jest to, czy art. 471 w związku z art. 300 k.p. jest interpretowany w orzecznictwie i doktrynie w sposób jednolity. Do kognicji Trybunału nie należy bowiem kontrola sposobu stosowania prawa – kontrola prawidłowości ustaleń sądu, czy kontroli sposobu wykładni obowiązujących przepisów (wyrok TK z 2 kwietnia 2001 r. w sprawie o sygn. SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52, pkt III 1.), o ile nie nadaje ona kontrolowanym przepisom prawa utrwalonego niekonstytucyjnego znaczenia (zob. zamiast wielu: postanowienie TK z 4 grudnia 2000 r. w sprawie o sygn. SK 10/99, OTK ZU nr 8/2000, poz. 300, pkt II 4.).

3.2. Należy zauważyć, że wykładnia dopuszczająca możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie kodeksu cywilnego była postulowana bezpośrednio po wyroku Trybunału w sprawie o sygn. SK 18/05. Podkreślano m.in., że przyjęty tam sposób rozumowania może znaleźć zastosowanie w wypadku pozostałych przepisów kodeksu pracy, dotyczących majątkowych roszczeń z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku pracy – a więc także w zakresie wykładni art. 471 k.p. (por. M. Gersdorf, Otwarte drzwi dla odpowiedzialności cywilnej pracodawcy za wadliwe zwolnienie pracownika - i co dalej, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 1/2008, s. 2 okładki; T. Liszcz, Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy wobec pracownika - cz. 1, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 12/2008, s. 9; zob. też A. Musiała, Glosa do wyroku z 27 listopada 2007, SK 18/05, Państwo i Prawo nr 12/2008, s. 127; K. Jaśkowski, Wpływ wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r. na odpowiedzialność pracodawcy za rozwiązanie umowy o pracę, Praca i Zabezpieczenie Społeczne nr 2/2009, s. 9).

Komentatorzy wskazują na limitowany charakter odszkodowania przewidziany w art. 471 k.p. i interpretują go w oderwaniu od wniosków płynących z wyroku TK w sprawie o sygn. SK 18/05 (zob. K. Jaśkowski, E. Maniewska, komentarz do art. 471, pkt 2, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Lex/el. 2011; A.M. Świątkowski, komentarz do art. 471, pkt 2, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Legalis; L. Florek (red.), komentarz do art. 471, pkt 3, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, Lex/el. 2011; W. Muszalski, komentarz do art. 471, pkt 1, [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Legalis; M. Barzycka-Banaszczyk, komentarz do art. 471, pkt 1, [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Legalis). Nie odnoszą się do kwestii dopuszczalności dochodzenia odszkodowania na podstawie przepisów k.c. w wypadku wadliwego wypowiedzenia umowy. Jedynie P. Wąż wskazuje, że wyrok TK w sprawie o sygn. SK 18/05 powinien mieć wpływ na praktykę orzeczniczą w przedmiocie odszkodowania z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę (zob. P. Wąż, komentarz do art. 471, Nb. 6 [w:] Kodeks pracy. Komentarz, K. red. Walczak, Legalis).

Sąd Najwyższy w swoim w orzecznictwie podkreśla, że:

1) art. 471 k.p. ustanawia górną granicę odszkodowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia (wyrok SN z 6 maja 2009 r. w sprawie o sygn. akt II PK 285/08, Lex nr 521923);

2) z literalnego brzmienia art. 471 k.p. wynika, że sąd pracy może przyznać pracownikowi odszkodowanie za czas dłuższy niż okres wypowiedzenia, z tym, że nie może ono przekroczyć wynagrodzenia za okres 3 miesięcy (wyrok SN z 21 kwietnia 2009 r. w sprawie sygn. akt I BP 17/08, Lex nr 746162);

3) art. 471 k.p. określa minimalną (równą wynagrodzeniu za okres wypowiedzenia) oraz maksymalną (wynagrodzenie za okres trzech miesięcy) wysokość odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony z naruszeniem prawa; pozostawia więc ocenie sądu orzekającego ustalenie jego konkretnej wysokości w tych właśnie granicach (postanowienie SN z 9 maja 2008 r. w sprawie sygn. akt II PK 11/08, Legalis; tak samo wyrok TK w sprawie o sygn. SK 48/03, pkt III 3.)

3.3. Sąd Najwyższy zaakceptował wyraźnie możliwość dochodzenia odszkodowania na podstawie przepisów k.c. w wypadku niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 58 k.p.). Zgodnie z wyrokiem SN z 18 sierpnia 2010 r. w sprawie sygn. II PK 28/10, Lex nr 686800, podstawą prawną uzupełniającej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia są przepisy k.c. o odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Odpowiedzialność taką uzasadnia, zdaniem SN, (pod warunkiem spełnienia pozostałych przesłanek), działanie pracodawcy polegające na zamierzonym (umyślnym) naruszeniu przepisów o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia (tak również SN w wyroku z 28 stycznia 2009 r. w sprawie sygn. akt I PK 135/08, OSNP, nr 15-16/2010, poz. 188).

3.4. We wcześniejszym wyroku, z 10 stycznia 2006 r. w sprawie sygn. akt I PK 96/05 (OSNAPiUS, nr 21-22/2006, poz. 326), SN odniósł się natomiast do możliwości dochodzenia na podstawie k.c. odszkodowania w wypadku wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę. Wskazał na charakter wypowiedzenia umowy o pracę i związanego z nim ewentualnego odszkodowania. Podkreślił, że wypowiedzenie umowy o pracę jest czynnością przewidzianą przepisami prawa pracy, a więc co do zasady czynnością zgodną z prawem. Może ono zostać podważone przez odpowiednie powództwo. Jeżeli pracownik takiego powództwa nie złożył, to dokonanie wypowiedzenia korzysta z domniemania zgodności z prawem. Zauważył także, że w dotychczasowym orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że zasady dochodzenia szkód wyrządzonych przez niezgodne z prawem (nieuzasadnione) rozwiązanie stosunku pracy określone zostały wyczerpująco w kodeksie pracy. Ponadto, zauważył, że:

„Gdyby przyjąć, że pracownik może na zasadach prawa cywilnego może dochodzić roszczeń odszkodowawczych z tytułu rozwiązania stosunku pracy w zakresie niewyrównanym świadczeniami określonymi przepisami prawa pracy (np. art. 471 k.p.), to konieczne byłoby stwierdzenie bezprawności działania pracodawcy rozwiązującego umowę o pracę (art. 415 lub 471 k.c.)”.

W wyroku z 16 stycznia 2009 r. w sprawie o sygn. I PK 138/08 (OSNP nr 15-16/2010, poz. 184), SN podkreślił natomiast, że:

„Dopuszczalność uzupełniającego odszkodowania cywilnoprawnego w razie wadliwości wypowiedzenia, a nie rozwiązania dyscyplinarnego budzi co najmniej istotne wątpliwości”.

W tym samym czasie, w wyroku z 25 lutego 2009 r. w sprawie sygn. akt II PK 164/08 (OSNP, nr 19-20/2010, poz. 227), SN wskazał, że wyrok TK w sprawie o sygn. SK 18/05

„jest wprawdzie wiążący tylko w odniesieniu do art. 58 k.p., dotyczącego roszczeń związanych z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia (…), jednakże argumentacja prawna jego uzasadnienia może być uwzględniona w sposób prowadzący do zmiany dotychczasowej interpretacji przepisów w zakresie dochodzenia odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. (…) W związku z tym, na podstawie art. 300 k.p., należy w tym zakresie odpowiednio stosować właściwe przepisy Kodeksu cywilnego (dotyczące zarówno odpowiedzialności deliktowej, jak i kontraktowej). Taką samą interpretację można odnieść odpowiednio do art. 471 k.p.”

Powyższa teza SN pozostaje w sprzeczności z uchwałą 7 sędziów SN w sprawie o sygn. I PZP 2/09. Choć dotyczyła ona bezpośrednio art. 47, a nie art. 471 k.p., to SN zawarł w niej stwierdzenia o braku możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na zasadach prawa cywilnego, szeroko, w wypadku wszystkich przepisów regulujących uprawnienia pracownika z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. Sąd Najwyższy przyjął, że:

– obowiązujący system ograniczonej odpowiedzialności pracodawcy za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę oparty został na założeniu szybkiego, choć uproszczonego, ale dogodnego dochodzenia przez pracownika roszczeń, tyle że w zakresie i na ogół w ograniczonej (limitowanej), ale pewnej do uzyskania wysokości w przypadkach sądowego stwierdzenia wadliwości dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę,

– w tej normatywnej koncepcji zakłada się, że roszczenia wynikające ze stosunku pracy zostały wyczerpująco określone w przepisach prawa pracy, co wyklucza dopuszczalność posiłkowego stosowania przepisów kodeksu cywilnego poprzez nieznajdujące w takich sprawach zastosowania odesłanie z art. 300 k.p.

Dlatego, zdaniem SN, przepisy regulujące uprawnienia pracownika z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę „nie pozostają «w związku z art. 300 k.p.», ale w opozycji (a contrario) do art. 300 k.p.”. Podobne stanowisko przyjął SN w wyroku z 24 lipca 2009 r. w sprawie o sygn. I PK 219/08 (Lex nr 523536). Stwierdził, że:

„Skoro kwestia świadczeń majątkowych z tytułu pozostawania bez pracy w następstwie wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę została w sposób kompleksowy i wyczerpujący uregulowana w kodeksie pracy, to nie ma podstaw do sięgania w tym zakresie (odpowiedzialności odszkodowawczej) do przepisów prawa cywilnego poprzez art. 300 k.p. Oznacza to tym samym, że wyłączone jest stosowanie także przepisów kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych, i w tym sensie nie zachodzi zbieg odpowiedzialności przewidzianej w kodeksie pracy za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę z odpowiedzialnością cywilnoprawną, zwłaszcza zaś z odpowiedzialnością z tytułu czynów niedozwolonych. Innymi słowy, mimo że zachowanie pracodawcy może w sobie nosić cechy zawinienia, to jednak nie może być ono równocześnie kwalifikowane jako czyn niedozwolony, naruszający powszechnie obowiązujący porządek prawny. Odwołanie się przez powoda do konstrukcji czynu niedozwolonego jest więc nieuzasadnione, gdyż nie może ona uzasadnić odpowiedzialności pozwanego pracodawcy, albowiem regulacja kodeksu pracy wyłącza w tym wypadku stosowanie zasad odpowiedzialności cywilnej”.

3.5. Takie stanowisko SN było krytykowane w literaturze przedmiotu, gdzie wskazywano na konieczność zmiany linii orzeczniczej SN, poprzez uwzględnienie wniosków płynących z wyroku w sprawie o sygn. SK 18/05 i tym samym dopuszczenia możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę na zasadach prawa cywilnego (zob. E. Sochacka, op.cit.). Na kanwie opisu prac nad projektem nowego kodeksu pracy, prowadzonych do 2006 r. przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Pracy, B. Wagner, wyraziła opinię, że regulacja określająca odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę „nie wyłącza możliwości dochodzenia odszkodowania wyższego na podstawie art. 471 k.c. lub 415 k.c. (…), jeżeli pracownik wykaże szkodę przekraczającą wysokość odszkodowania limitowanego i jej związek przyczynowy z zawinioną przez pracodawcę wadliwą czynnością rozwiązującą stosunek pracy” (zob. B. Wagner, Niektóre elementy regulujące stosunek pracy w projekcie Kodeksu pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, nr 9/2008, s. 10).

3.6. Podobnie jak w uchwale SN w sprawie o sygn. akt I PZP 2/09, Sąd Okręgowy w Łodzi, rozstrzygający sprawę skarżącej, podkreślił, że wyrok TK w sprawie o sygn. SK 18/05 dotyczył art. 58 w związku z art. 300 k.p. Mając na uwadze domniemanie konstytucyjności, stwierdził, że „nie ma żadnych podstaw, by choćby w drodze analogii stosować argumenty TK do odszkodowania określonego w art. 45 k.p. i art. 471 k.p. i interpretować orzeczenie TK rozszerzająco”. Podobny sposób rozumowania przyjmują sądy powszechne w odniesieniu do innych przepisów kodeksu pracy, w sprawach, w których pracownicy domagają się stosowania wniosków płynących z wyroku TK w odniesieniu do art. 58 k.p. Sąd Rejonowy w Jastrzębiu Zdroju odmówił uwzględnienia wyroku TK w sprawie o sygn. SK 18/05, w której pracownik dochodził odszkodowania na podstawie art. 50 § 3 k.p. (zob. uzasadnienie wyroku tego sądu przedstawione w wyroku SN z 26 stycznia 2011 r. w sprawie o sygn. I PK 151/10, Lex nr 886892).

3.7. Na możliwość dochodzenia na podstawie przepisów k.c. o odpowiedzialności deliktowej odszkodowania za szkodę powstałą na skutek naruszenia prawa pracy wskazał SN w wyroku z 4 listopada 2010 r. w sprawie o sygn. II PK 112/10, Lex nr 707870, stwierdzając, że:

„Odpowiedzialność za delikt ma tę cechę (walor), że nie można wyłączyć jej zastosowania przez określone «zadekretowanie», gdyż obowiązuje z mocy ustawy – art. 415 k.c. Również z samej jej istoty nie może pozostawać w kolizji z odpowiedzialnością określoną w prawie pracy (art. 300 k.p.). Innymi słowy chodzi o inną bezprawność niż ta, której zakres określony jest w przepisach o rozwiązywaniu stosunku pracy. Ta ostatnia nie jest oparta na winie, natomiast nie jest wykluczone bezprawie pracodawcy polegające na zachowaniu zawinionym i skierowanym na naruszenie prawa pracy, a nawet na instrumentalnym jego wykorzystaniu, co nie znajduje uregulowania w prawie pracy (art. 300 k.p.). (…) Innymi słowy, jeżeli zachowanie pracodawcy stanowi delikt, z którego wynika szkoda, to odpowiedzialność ta nie może być włączona. Obejmuje bezprawność szerszą niż określona w prawie pracy i wobec jej samodzielnej oraz odrębnej regulacji nie byłoby uprawnione stwierdzenie, że jest wyłączona przez przepisy czy zasady prawa pracy”.

Wcześniej jednak w uzasadnieniu wyroku w tej sprawie SN stwierdził, że nie dotyczy ona kwestii cywilnej uzupełniającej odpowiedzialności pracodawcy. Podkreślił, że:

„Sprawa dotyczy problemu samej dopuszczalności odrębnej odpowiedzialności cywilnej za bezprawne rozwiązanie stosunku pracy, a nie kwestii cywilnej odpowiedzialności uzupełniającej, gdyż powództwo skarżącego o przywrócenie do pracy na podstawie art. 45 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p. zostało wcześniej oddalone w innej sprawie. W obecnej sprawie powodowi chodzi o samodzielne zastosowanie przepisu art. 415 k.c. i Cywilnoprawnej Konwencji o Korupcji. Przy założeniu, że nie jest wykluczona odrębna odpowiedzialność za czyn niedozwolony, stawiałoby to przedmiot sprawy ponad ujawnionymi w doktrynie i orzecznictwie problemami dotyczącymi dalszej cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, ponad określoną w prawie pracy za szkodę związaną z rozwiązaniem zatrudnienia z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, a które wywołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 27 listopada 2007 r., SK 18/05. (…) Pozytywna odpowiedź – a więc inaczej niż w zaskarżonym wyroku – że samodzielna, czyli odrębna odpowiedzialność za czyn niedozwolony nie jest wykluczona, nie koliduje z wskazaną uchwałą Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2009 r., gdyż odnosi się ona tylko bezprawności zachowania pracodawcy określonej w prawie pracy (art. 300 k.p.). Natomiast powód wymaga samodzielnego stosowania art. 415 k.c., a więc nie chodzi o kwestię czy i jak dalece możliwa jest odpowiedzialność pracodawcy uzupełniająca świadczenia określone w Kodeksie pracy.”

3.8. Konkludując, Trybunał stwierdza rozbieżności w orzecznictwie SN. Jego orzecznictwo określające reguły odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, w tym za odszkodowanie związane z wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę, wciąż się kształtuje.

Jak zauważono wyżej do kognicji Trybunału nie należy kontrola sposobu wykładni obowiązujących przepisów (wyrok TK z 2 kwietnia 2001 r. w sprawie o sygn. SK 10/00, pkt III 1.), o ile nie nadaje ona kontrolowanym przepisom prawa utrwalonego niekonstytucyjnego znaczenia (zob. zamiast wielu: postanowienie TK z 4 grudnia 2000 r. w sprawie o sygn. SK 10/99, pkt II 4.).

Brak jednolitej interpretacji przepisu przez sądy wyklucza możliwość powołania się na zasadę, że powszechność, trwałość, jednolitość odczytywania przepisów w procesie ich stosowania umożliwia przyjęcie tego stanowiska za punkt wyjścia w ocenie konstytucyjności zakwestionowanego przepisu (wyrok TK z 9 stycznia 2006 r. w sprawie o sygn. SK 55/04, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 1, pkt III 5., postanowienie TK z 7 marca 2011 r. w sprawie o sygn. P 3/09, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 13, pkt II 1.4).

Brak jest podstaw do twierdzenia, że sądy pracy i Sąd Najwyższy ustaliły treść art. 471 w związku z art. 300 k.p. w wyniku jednolitej, powszechnej i stałej wykładni sądowej. Brak waloru powszechności ma miejsce w niniejszej sprawie w szczególności w związku z brakiem jednolitości orzecznictwa SN (por. analogicznie wyrok TK z 31 marca 2005 r. w sprawie o sygn. SK 26/02, OTK ZU 3/A/2005, poz. 29, pkt III 5.4.). Dodatkowo w rozstrzyganej sprawie wykładnia art. 471 w związku z art. 300 k.p. nie jest jednolita także w doktrynie.

Mając powyższe na uwadze, Trybunał stwierdza niedopuszczalność orzekania w niniejszej sprawie.