1. We wniosku z 22 lipca 2011 r. grupa posłów na Sejm VI kadencji (dalej: wnioskodawca) wniosła o stwierdzenie, że art. 14 pkt 24 i art. 18 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (Dz. U. Nr 139, poz. 814; dalej: ustawa z 15 kwietnia 2011 r.) jest niezgodny z art. 31 ust. 3, art. 47 oraz art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji.

2. Zgodnie z wyjaśnieniami wnioskodawcy, ustawa z 15 kwietnia 2011 r. zakłada, że w systemie informacji oświatowej będą między innymi gromadzone i przetwarzane dane osobowe dzieci objętych pomocą udzielaną przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Dotyczy to dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym we wszelkich jego formach oraz uczniów, słuchaczy i absolwentów szkół i placówek oświatowych. Gromadzone dane to tak zwane dane dziedzinowe, czyli dane opisujące, charakteryzujące dany podmiot. W wypadku zaskarżonych przepisów chodzi o dane, czy uczeń był zakwalifikowany i skorzystał z pomocy poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Na podstawie art. 14 pkt 24 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. dane dziedzinowe w związku z nauką ucznia w szkole obejmują objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną organizowaną przez szkołę, z określeniem form tej pomocy. Zgodnie z art. 18 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. dane dziedzinowe w związku z objęciem ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, w tym poradnię specjalistyczną, obejmują: 1) rodzaj diagnozy sporządzonej przez poradnię; 2) wydanie opinii lub orzeczenia, o których mowa w art. 71b ust. 3-3b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, z określeniem: a) rodzaju niepełnosprawności ucznia, a w wypadku niepełnosprawności sprzężonych – współwystępujących niepełnosprawności, niedostosowania społecznego lub zagrożenia niedostosowaniem społecznym, b) daty wydania i numeru opinii lub orzeczenia; 3) wydanie opinii innych niż wymienione w art. 71b ust. 3-3b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, z określeniem rodzaju tych opinii; 4) rodzaj zajęć organizowanych przez poradnię, w których uczeń uczestniczy.

3. W ocenie wnioskodawcy, zaskarżone przepisy tworzą nową i niezgodną z Konstytucją regulację, która, zamiast wspierać pełną ochronę prywatności, ustanawia nakaz zbierania przez podmioty trzecie danych prywatnych o wyjątkowym stopniu wrażliwości. Dane o objęciu ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną należą, zdaniem wnioskodawcy, do najbardziej newralgicznej sfery życia prywatnego jednostki, w szczególności małoletniego ucznia. Prawo do prywatności, jak argumentuje wnioskodawca, jest jednym z najważniejszych praw jednostki, zagwarantowanym w art. 47 Konstytucji, a także w aktach prawa międzynarodowego. Prawo do prywatności przysługuje każdej osobie, podlega gwarantowanej przez państwo ochronie przed bezprawnymi i samowolnymi naruszeniami, a wszelkie jego ograniczenia muszą mieć wyjątkowy charakter i być podyktowane interesem wyraźnie ważniejszym niż to prawo. Art. 51 ust. 1 i 2 Konstytucji ogranicza pozyskiwanie, gromadzenie i udostępnianie informacji o obywatelach do takich tylko, które są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Obowiązek ujawniania informacji o osobie może być zaś nałożony na dany podmiot wyłącznie w ustawie. Dodatkowo art. 31 ust. 3 Konstytucji ustanawia ogólne warunki dopuszczalności ograniczania konstytucyjnych praw i wolności.

Zdaniem wnioskodawcy, powołane przepisy celowo wzmacniają ochronę prywatności i autonomii informacyjnej jednostki. Tymczasem uzasadnieniem dla ingerencji w sferę życia prywatnego uczniów na podstawie zaskarżonych przepisów jest potrzeba usprawnienia polityki oświatowej. W ocenie wnioskodawcy, jest to założenie pozbawione waloru konstytucyjnego i nie może być podstawą wkraczania administracji w życie prywatne jednostki. Usprawnienie polityki oświatowej nie zalicza się do żadnej z wartości wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji i nie jest interesem ważniejszym niż prawo do prywatności. Wnioskodawca argumentuje ponadto, że gromadzenie danych wskazanych w zaskarżonych przepisach jest ewidentnie zbędne w demokratycznym państwie prawa. Nakaz gromadzenia danych o objęciu ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną jest zatem sprzeczny z art. 47, art. 51 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

4. Wnioskodawca zwrócił także uwagę na skutki społeczne funkcjonowania zaskarżonych przepisów, przede wszystkim na ich bezpośrednie oddziaływanie na szeroko rozumianą oświatę, głównie na uczniów. Wnioskodawca podniósł, że negatywne oddziaływanie urzędowego obowiązku gromadzenia i upowszechniania indywidualnych danych dotyczących pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielonej uczniowi, ze względu na naruszenie zasady poufności, będzie miało skutek w psychice ucznia, środowisku jego codziennego funkcjonowania czy stosunkach rodzinnych. Wprowadzenie do bazy danych tak wrażliwych informacji o dziecku spowoduje naznaczenie go określoną etykietą wartościującą (stygmatyzację), która w konsekwencji zdeterminuje niesprawiedliwy i krzywdzący sposób traktowania go na dalszych szczeblach edukacji, niezależnie od tego, że w krótkim okresie osoba, wobec której podjęto działania pomocnicze, może już takiej pomocy nie potrzebować, czyli nie wypełniać przesłanek wpisu do systemu. Zdaniem wnioskodawcy, niewiadoma jest w takiej sytuacji intencja wpisu o skorzystaniu z porady psychologa lub pedagoga, który, w wypadku jego przypadkowego ujawnienia, może spowodować wyjątkowo negatywne konsekwencje dla ucznia. Zakwestionowana regulacja może spowodować również zagrożenie w postaci rezygnacji przez rodziców z korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej ze względu na pozbawienie ich prawa kontroli i ochrony ważnych informacji diagnostycznych dotyczących dziecka.

Wnioskodawca zwrócił też uwagę na niespójność zakwestionowanej regulacji z przepisami między innymi ustawy z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów (Dz. U. Nr 73, poz. 763, ze zm.), które zobowiązują do zachowania tajemnicy zawodowej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje.

1. Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy z Konstytucją może wystąpić między innymi grupa 50 posłów. Wnioskodawcą w rozpatrywanej sprawie była grupa 71 posłów na Sejm VI kadencji. W chwili wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego wnioskodawca posiadał legitymację do zainicjowania postępowania przed Trybunałem.

9 października 2011 r. odbyły się wybory do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. 7 listopada 2011 r., stosownie do art. 98 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji oraz postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 października 2011 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr 95, poz. 960), zakończyła się VI kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, na skutek czego wygasły mandaty posłów tej kadencji.

2. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego zakończenie kadencji Sejmu i Senatu powoduje utratę uprawnienia posłów i senatorów do występowania przed Trybunałem ze względu na wygaśnięcie ich mandatów w danej kadencji (zob. postanowienia TK z: 5 listopada 1997 r., sygn. K 4/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz. 53; 14 listopada 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262; 8 listopada 2005 r., sygn. K 3/04, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 121; 15 listopada 2005 r., sygn. K 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 124).

Utrata legitymacji wnioskodawców w rozpatrywanej sprawie z wyżej wymienionego powodu nie pozwala na jej merytoryczne rozpoznanie i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.).

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.