W skardze konstytucyjnej z 3 listopada 2008 r. wniesiono o zbadanie zgodności art. 56 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625, ze zm.; dalej: Prawo energetyczne) z art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującym stanem faktycznym. „GROSAR” Sp. z o.o. otrzymała koncesję na obrót paliwami ciekłymi, udzieloną przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (dalej: Prezes URE). Koncesja w pkt 2.2.3 zakazywała skarżącej jako koncesjonariuszowi czynić przedmiotem obrotu określone paliwa ciekłe, których parametry jakościowe są niezgodne z parametrami wynikającymi z zawartych umów lub z norm określonych obowiązującymi przepisami. Inspekcja Handlowa ustaliła, że 22 marca 2005 r. skarżąca wprowadzała do obrotu na stacji paliw benzynę o jakości niezgodnej z obowiązującym w tym czasie rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 192, poz. 1969; dalej: rozporządzenie z 2004 r.). Decyzją z 9 stycznia 2007 r. (nr DPE-451-21[7]2007/1869/ZP) Prezes URE wymierzył skarżącej karę pieniężną w wysokości 20 000 zł. W uzasadnieniu organ wskazał, że „przedsiębiorca prowadzący profesjonalną działalność gospodarczą powinien dołożyć należytej staranności w zakresie jej prowadzenia, aby wykluczyć możliwość pogorszenia się parametrów jakościowych paliwa w każdym stadium obrotu paliwami. (…) Przedsiębiorca [skarżąca spółka] nie dochował należytej staranności przy prowadzeniu działalności koncesjonowanej, gdyż nie podjął działań zmierzających do zapewnienia prawidłowej jakości paliwa w każdym stadium jego obrotu”. Odwołanie od tej decyzji wniosła skarżąca. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z 25 czerwca 2007 r. (sygn. akt XVII AmE 61/07) oddalił odwołanie. Uzasadniając orzeczenie podkreślił, że naruszenie jednego z warunków koncesji jest wystarczającą przesłanką do wymierzenia koncesjonariuszowi kary pieniężnej. Skarżąca akceptując warunki udzielonej koncesji, w tym także wspomniany wyżej pkt 2.2.3, powinna liczyć się z obowiązkami wynikającymi z postanowień koncesji oraz z ewentualnymi trudnościami w sprostaniu im. To właśnie za naruszenie koncesji (a nie za wprowadzenie do obrotu paliwa nieodpowiedniej jakości), mające charakter zawinionego zaniechania, została nałożona na skarżącą kara pieniężna. Ponadto sąd okręgowy stwierdził, że skarżąca nie udowodniła dopełnienia należytej staranności (ocenianej przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności) w zakresie obowiązku koncesyjnego, który określał pkt 2.2.3 koncesji. Sąd nie podzielił poglądu skarżącej, że brak zawinienia po jej stronie jest przesłanką wyłączającą możliwość nałożenia kary pieniężnej. Prezes URE, stosując art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego, ocenia bowiem wyłącznie obiektywne okoliczności: czy zostały wypełnione przez przedsiębiorcę obowiązki wynikające z udzielonej mu koncesji, a więc czy zostały spełnione warunki, na których dopuszczalne było prowadzenie działalności w tym zakresie.

Skarżąca wniosła apelację od powyższego wyroku. Sąd Apelacyjny Warszawie – VI Wydział Cywilny wyrokiem z 15 maja 2008 r. (sygn. akt VI ACa 1480/07) oddalił apelację. Sąd II instancji podzielił pogląd sądu okręgowego, że nałożenie kary pieniężnej na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego nie jest uwarunkowane zawinionym zachowaniem przedsiębiorcy. Obowiązek wynikający z pkt 2.2.3 koncesji uwzględniał specyfikę profesjonalnej działalności gospodarczej prowadzonej przez skarżącą. Nie zwalniałaby skarżącej z tego obowiązku okoliczność, że jakość benzyny została „zepsuta” w przedsiębiorstwie dostarczającym benzynę do skarżącej.

Skargą konstytucyjną objęto art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego, który przewiduje karę pieniężną za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z koncesji. W przekonaniu skarżącej przepis ten narusza prawo do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji) oraz prawo do korzystania z domniemania niewinności (art. 42 ust. 3 Konstytucji), ponieważ „pozbawił skarżącą możliwości wykazywania, że niedopełnienie obowiązku administracyjnego jest następstwem okoliczności, za które skarżąca nie ponosi odpowiedzialności”, a ponadto przewiduje stosowanie kary pieniężnej „niezależnie od zawinienia”.

Zarządzeniem z 13 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny wezwał skarżącą do usunięcia braku formalnego przez podanie daty doręczenia skarżącej wyroku, wydanego na podstawie zaskarżonego art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego, który skarżąca uważa za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W piśmie uzupełniającym z 27 października 2009 r. skarżąca podała, że wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 maja 2008 r. (sygn. akt VI ACa 1480/08) został jej doręczony 18 sierpnia 2008 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącej. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Biorąc pod uwagę treść udzielonej skarżącej koncesji na prowadzenie profesjonalnej działalności gospodarczej w zakresie obrotu paliwami oraz bezsporność naruszenia dopuszczalnych norm zawartości siarki w sprzedawanej przez nią benzynie, należy uznać, że doszło do naruszenia warunków koncesji oraz przepisów rozporządzenia z 2004 r.

Z zaskarżonego art. 56 ust. 1 pkt 12 Prawa energetycznego wynika norma prawa materialnego. Stanowi on, że „karze pieniężnej podlega ten, kto nie przestrzega obowiązków wynikających z koncesji”. Objęta skargą konstytucyjną norma nie określa zasad przypisywania winy ani ponoszenia odpowiedzialności karnej. Tymczasem powołane wzorce kontroli – art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji – są źródłami gwarancji procesowych, nieodnoszących się do norm sankcjonowanych i sankcjonujących, które określają konkretne zachowania niezgodne z prawem.

O ile art. 42 ust. 1 Konstytucji wyraża wprost materialnoprawną zasadę, według której odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (por. wyroki TK z: 25 maja 2004 r., SK 44/03; OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 46; 3 listopada 2004 r., K 18/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 103), to „zasada domniemania niewinności stanowi podstawę prawną stworzenia oskarżonemu określonej sytuacji procesowej” (wyrok TK z 11 września 2001 r., SK 17/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 165), zaś „zasada prawa do obrony ma tzw. charakter procesowy, albowiem – jak stanowi art. 42 ust. 1 Konstytucji – obowiązuje we wszystkich stadiach postępowania i – jak należy wnioskować – dotyczy wszystkich rodzajów postępowania karnego” (wyrok TK z 8 listopada 2004 r., K 38/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 104).

Z powyższych względów wzorce kontroli określone w art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji są nieadekwatne do zbadania konstytucyjności przepisu zawierającego normę prawa materialnego.

Uzupełniająco skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 2 Konstytucji, który w jej ocenie wynikać ma ze sprzeczności objętej skargą normy z art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji. Wobec uznania norm określonych w art. 42 ust. 2 i 3 Konstytucji za nieadekwatne, należy stwierdzić, że zasada demokratycznego państwa prawnego nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli w niniejszej sprawie. Jak wskazał Trybunał w wyroku SK 10/03, art. 2 Konstytucji nie może stanowić – według utrwalonego orzecznictwa – samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym. Przepis ten gwarantują określony standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw oraz ogólny standard korzystania z nich przez podmioty, jednak nie statuuje żadnej konkretnej wolności czy prawa. W konsekwencji, może stanowić wzorzec kontroli „tylko w razie wskazania przez skarżącego, jaka jego wolność lub prawo, wynikające z innych przepisów, są uregulowane wbrew zasadom demokratycznego państwa prawnego, sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji)” (wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2).

Źródło niekonstytucyjności skarżąca upatruje we wprowadzeniu odpowiedzialności absolutnej, jednak zasady i mechanizm odpowiedzialności nie wynikają z zaskarżonej normy, ale innych przepisów oraz ogólnych założeń odpowiedzialności administracyjnej, których skarżąca nie zakwestionowała.

W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.