1. W skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 15 lutego 2019 r. (data nadania), R.K. (dalej: skarżący) wystąpił z żądaniem przytoczonym w komparycji niniejszego postanowienia.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym.

Skarżący i jego małżonka są akcjonariuszami spółki Boryszew S.A. Od maja 1996 r. akcje spółki Boryszew S.A. są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych. W marcu 2012 r. spółka została ujęta po raz drugi w indeksie WIG 20. Uchwałą nr 200/2012 z 5 marca 2012 r. w sprawie zmiany „Szczegółowych Zasad Obrotu Giełdowego” (dalej: Zasady Obrotu) Zarząd Giełdy Papierów Wartościowych wprowadził do obrotu giełdowego zlecenie typu cross. Uchwałą Zarządu Giełdy Papierów Wartościowych z 17 października 2012 r. (nr 1038/2012), w § 36 Oddziału 8 Rozdziału 8 Zasad Obrotu w Systemie UTP sprecyzowano, że zleceniami typu cross są zlecenia z limitem ceny realizowane na sesjach giełdowych w transakcjach zawieranych na podstawie dwóch przeciwstawnych zleceń z tym samym limitem ceny, złożonych w tym celu jednocześnie przez tego samego członka giełdy w imieniu i na rachunek dwóch klientów tego członka giełdy albo w imieniu i na rachunek tego członka giełdy oraz jego klienta.

W 2013 r. istniało realne ryzyko, że spółka akcyjna Boryszew opuści indeks WIG 20. W okresie od 19 do 30 kwietnia 2013 r. na sześciu spośród ośmiu sesji, pomiędzy rachunkiem prowadzonym przez Dom Maklerski PKO BP na rzecz skarżącego a rachunkiem prowadzonym przez ten sam Dom Maklerski na rzecz małżonki skarżącego, zawarte zostały 24 transakcje typu cross dotyczące akcji spółki. Transakcje te miały istotny udział w dziennych obrotach i wywarły znaczący wpływ na obraz rynku ze względu na wysokość wolumenu obrotów. Celem nadrzędnym tych transakcji było zawyżenie obrotów akcjami spółki, umożliwiające jej utrzymanie się w indeksie WIG 20.

Komisja Nadzoru Finansowego 7 maja 2013 r. podjęła uchwałę o przekazaniu do publicznej wiadomości informacji o zaistnieniu okoliczności wskazujących, że na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie dokonano manipulacji akcjami spółki akcyjne Boryszew, polegającej na składaniu zleceń i zawieraniu transakcji wprowadzających w błąd co do rzeczywistego popytu, podaży lub ceny instrumentu finansowego.

Sąd Rejonowy w T., w wyroku z 21 listopada 2017 r. (sygn. akt […]) orzekł, co następuje:

– „przyjmując, że [skarżący i jego małżonka] dopuścili się czynu polegającego na tym, iż w okresie od 19 do 30 kwietnia 2013 r., działając wspólnie i w porozumieniu, w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru dokonali manipulacji akcjami spółki Boryszew S.A. poprzez polecenie złożenia zleceń ustalonemu pełnomocnikowi do rachunku i osobiste składanie zleceń oraz zawieranie transakcji mogących wprowadzić w błąd co do rzeczywistego popytu i podaży, a także z zamiarem wywołania innych skutków prawnych, niż te, dla osiągnięcia których faktycznie jest dokonywana dana czynność prawna, tj. czynu stanowiącego występek z art. 183 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2014 r. poz. 94; dalej: u.o.i.f.) w związku z art. 12 [ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2016 r. poz. 1137; dalej: k.k.)], na podstawie art. 66 § 1 i 2 w związku z art. 67 § 1 k.k. warunkowo umarza postępowanie karne wobec nich na okres dwóch lat tytułem próby” (punkt I sentencji);

– „na podstawie art. 67 § 3 w [związku] z art. 39 pkt 7 k.k. w związku z art. 43a § 1 k.k. orzeka wobec każdego z oskarżonych świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości po 60 000 złotych”; (punkt II sentencji);

– „zasądza od każdego z oskarżonych na rzecz Skarbu Państwa po 100 zł tytułem opłat sądowych i obciąża ich wydatkami postępowania po połowie”; (punkt III sentencji).

Po rozpoznaniu apelacji od powyższego orzeczenia, wniesionych przez oskarżyciela publicznego, pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, pełnomocnika skarżącego oraz pełnomocnika małżonki skarżącego, Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z 13 września 2018 r. (sygn. akt […]):

– zmienił punkt I zaskarżonego wyroku w ten sposób, że „czyn przypisany oskarżonym wyczerpuje znamiona art. 183 ust. 1 [u.o.i.f.] w brzmieniu określonym w tekście jednolitym tejże ustawy z dnia 15 września 2017 r., (Dz. U. z 2017 r. poz. 1768)” (punkt I lit. a sentencji);

– „eliminuje z opisu czynu ustalenia o działaniu oskarżonych «także z zamiarem wywołania innych skutków prawnych niż te, dla osiągnięcia których faktycznie jest dokonywana dana czynność prawna»” (punkt I lit. b sentencji);

– w pozostałym zakresie utrzymał w mocy zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji (punkt II sentencji);

– zasądził od oskarżonych po 100 zł „tytułem opłat za drugą instancję oraz obciąża ich wydatkami postępowania odwoławczego po ¼ części każdego z nich” (punkt III sentencji);

– zwolnił oskarżyciela posiłkowego od obowiązków ponoszenia kosztów sądowych za drugą instancję i całością wydatków związanych z apelacjami oskarżyciela publicznego i oskarżyciela posiłkowego obciążył Skarb Państwa (punkt IV sentencji).

3. Zaskarżony przepis w kwestionowanym zakresie, zdaniem skarżącego narusza jego prawo do ochrony prawnej czci i dobrego mienia (art. 47 Konstytucji), prawo do ochrony własności (art. 21 ust. 1 Konstytucji), zasady zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, zakazu nadmiernej ingerencji oraz określoności przepisów prawa (art. 2 Konstytucji), a także wynikającą z art. 42 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji zasadę podlegania odpowiedzialności karnej wyłącznie za czyn zabroniony przez ustawę w czasie jego popełnienia.

4. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 21 marca 2019 r., skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez doręczenie 5 egzemplarzy pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej, a także reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Skarżący wykonał powyższe zarządzenie w przepisanym terminie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072, ze zm.; dalej: u.o.t.p. TK), skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom.

2. Przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie uczyniono art. 183 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 2286, ze zm.; dalej: u.o.i.f.), który stanowi: „Kto wbrew zakazowi, o którym mowa w art. 15 rozporządzenia 596/2014, dokonuje manipulacji, o której mowa w art. 12 tego rozporządzenia, podlega grzywnie do 5 000 000 zł albo karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, albo obu tym karom łącznie”.

W myśl art. 15 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie nadużyć na rynku (rozporządzenie w sprawie nadużyć na rynku) oraz uchylającego dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Komisji 2003/124/WE, 2003/125/WE i 2004/72/WE (Dz. Urz. UE L 173 z 12.06.2014 r., s. 1, ze zm.; dalej: rozporządzenie 595/2014) zabronione jest dokonywanie przez każdą osobę manipulacji na rynku lub usiłowanie dokonywania manipulacji na rynku. Z kolei art. 12 ust. 1-2 tego aktu normatywnego zawiera opis zachowań uznanych za manipulację; zgodnie zaś z ust. 3 tego przepisu – w załączniku I do rozporządzenia 596/2014 „[d]o celów stosowania ust. 1 lit. a) i b), bez uszczerbku dla rodzajów zachowań określonych w ust. 2, w załączniku I [do rozporządzenia 596/2014] określa się niewyczerpujący wykaz okoliczności wskazujących na stosowanie fikcyjnych narzędzi lub innych form wprowadzania w błąd lub podstępu oraz niewyczerpujący wykaz okoliczności wskazujących na wprowadzanie w błąd oraz utrzymanie cen”.

Jako wzorce kontroli skarżący powołał art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 w związku z art. 47 i art. 21 ust. 1 Konstytucji.

3. Trybunał stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna spełnia przesłanki warunkujące przekazanie jej do rozpoznania merytorycznego, gdyż:

1) została sporządzona w imieniu skarżącego przez radcę prawnego (art. 44 ust. 1 u.o.t.p. TK);

2) skarżący:

a) wyczerpał przysługującą mu drogę prawną (art. 77 ust. 1 u.o.t.p. TK), ponieważ wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z 13 września 2018 r. (sygn. akt […]) jest prawomocny i nie przysługują od niego żadne zwykłe środki zaskarżenia,

b) dochował przepisanego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK), albowiem odpis wymienionego wyżej wyroku został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 15 listopada 2018 r., a skarga została wniesiona 15 lutego 2019 r.,

c) prawidłowo określił przedmiot kontroli (art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p. TK), wskazał, które konstytucyjne prawa i wolności oraz w jaki sposób – jego zdaniem – zostały naruszone (art. 53 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p. TK), a także przedstawił w tym zakresie stosowne uzasadnienie (art. 53 ust. 1 pkt 3 u.o.t.p. TK).

4. W ocenie Trybunału skarga konstytucyjna nie jest obarczona nieusuwalnymi brakami formalnymi, o których mowa w art. 61 ust. 4 pkt 1 u.o.t.p. TK, zaś sformułowane w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne w rozumieniu art. 61 ust. 4 pkt 3 u.o.t.p. TK.

Istota problemu poruszonego przez skarżącego sprowadza się do ustalenia, czy niezgodne z Konstytucją jest uznanie za czyn zabroniony pod groźbą kary składania zleceń lub zawierania transakcji – zgodnych ze szczególnymi regulacjami ustalonymi dla obrotu giełdowego przez spółkę prowadzącą rynek regulowany – dokonywanych między akcjonariuszami notowanej na giełdzie spółki, które to zlecenia lub transakcje wpływają na wielkość obrotu akcjami spółki i mogą wpływać na pozycję spółki w publikowanych przez spółkę prowadzącą rynek regulowany indeksach, lecz nie wprowadzają lub nie mogą wprowadzać innych inwestorów w błąd co do ceny akcji. Kwestionowany art. 183 ust. 1 u.o.i.f. nie wskazuje wszystkich znamion czynu zabronionego, albowiem określa tylko adresata normy prawnokarnej i sankcję za jej naruszenie. Co do znamienia określającego stronę przedmiotową przepis ten odsyła do art. 15 i art. 12 rozporządzenia 596/2014.

W związku z powyższym należy zauważyć, że art. 183 ust. 1 u.o.i.f. – w kontekście art. 12 ust. 1 lit. a ppkt (ii) rozporządzenia 596/2014 operującego pojęciami o niejednoznacznej konotacji – może uniemożliwiać właściwą rekonstrukcję normy karnej w zakresie wskazanym przez skarżącego.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, dyskwalifikacja formalna analizowanej skargi konstytucyjnej na etapie wstępnej kontroli w istocie wykraczałaby poza ramy art. 61 ust. 1 i 4 u.o.t.p. TK.

W związku z powyższym – na podstawie art. 61 ust. 2 u.o.t.p. TK – postanowiono jak w sentencji.