W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 października 2015 r. (data nadania) S.G. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 76, art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177, art. 178 ust. 1, art. 179 oraz art. 180 ust. 1 Konstytucji: po pierwsze, art. 7673a ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2014.101, ze zm.; dalej: kpc) w zakresie, w jakim przewiduje, że wniesienie środka zaskarżenia na postanowienie referendarza sądowego o nadaniu klauzuli wykonalności „nie powoduje dewolutywności ani suspensywności, (…) a nobilituje orzeczenie referendarza sądowego do mocy orzeczenia sądu pierwszej instancji, a sąd rejonowy do roli sądu drugiej instancji orzekający o utrzymaniu w mocy albo zmianie wykonalnego już postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności”; po drugie, art. 777 § 1 pkt 11 kpc w zakresie, w jakim uznaje orzeczenie referendarza sądowego za tytuł egzekucyjny; po trzecie, art. 781 § 11 kpc w zakresie, w jakim stanowi, że klauzulę wykonalności może nadać referendarz sądowy, „a nadto, że referendarz sądowy może nadać klauzulę wykonalności orzeczeniu wydanemu przez referendarza sądowego, a nie tylko tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu”.

Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z lipca 2014 r. referendarz sądowy nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez Meritum Bank ICB S.A. w G. przeciwko skarżącemu.

Sąd Rejonowy w N. w postanowieniu ze stycznia 2015 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.

W postanowieniu z lutego 2015 r. Sąd Rejonowy w N. odrzucił zażalenie skarżącego na orzeczenie ze stycznia 2014 r. jako niedopuszczalne.

Skarżący wniósł następnie zażalenie na postanowienie z lutego 2015 r., które odrzucił Sąd Okręgowy w K. (postanowienie z lipca 2015 r.). Sąd ten przypomniał przy tym, że w myśl art. 7673a zdanie trzecie kpc sąd, rozpoznając skargę na postanowienie referendarza sądowego, orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. A to oznacza, jak podkreślił, że nie istnieje możliwość skutecznego zaskarżenia postanowienia sądu, który rozpoznał skargę na orzeczenie referendarza w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Sąd Okręgowy w K. uznał w związku z tym, że postanowienie z lutego 2015 r. nie narusza przepisów kpc. Postanowienie to zostało doręczone skarżącemu 10 lipca 2015 r.

W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił niezgodność zakwestionowanych w niej przepisów kpc z zasadą demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, oraz wynikającymi z niej zasadami: zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa i przyzwoitej legislacji (art. 2 Konstytucji), zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji), zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zasadą równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji (art. 32 Konstytucji), a także z prawem do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji), zasadą ochrony przez władze publiczne konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi (art. 76 Konstytucji), zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji), zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji), zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji), domniemaniem właściwości sądów powszechnych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 177 Konstytucji), zasadą niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji), regułą powoływania sędziów na czas nieoznaczony przez Prezydenta Rzeczypospolitej (art. 179 Konstytucji) oraz zasadą nieusuwalności sędziów (art. 180 ust. 1 Konstytucji).

Istota przedstawionych w skardze zarzutów sprowadza się de facto do zaskarżenia dwóch kwestii: po pierwsze, powierzenia referendarzom sądowym – urzędnikom niekorzystającym z gwarancji niezawisłości – wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, za jakie skarżący uznaje wydawanie orzeczeń uznawanych za tytuły egzekucyjne oraz nadawanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, takim jak bankowy tytuł egzekucyjny, a także prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenia referendarza sądowego; po drugie, procedury kontroli wydawanych przez referendarzy postanowień o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

Skarżący zarzucił niekonstytucyjność art. 777 § 1 pkt 11 kpc, zgodnie z którym tytułami egzekucyjnymi są orzeczenia referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu. W jego przekonaniu uznanie, że takie orzeczenia są tytułami egzekucyjnymi narusza powołane w skardze prawa i wolności konstytucyjne.

Zdaniem skarżącego niezgodne z Konstytucją jest także powierzenie referendarzom sądowym – w myśl art. 781 § 11 kpc – nadawania klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, w tym bankowemu tytułowi egzekucyjnemu oraz orzeczeniom referendarzy. Referendarze jako urzędnicy sądowi nie mogą bowiem – w jego ocenie – wykonywać zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, który sprawują wyłącznie sądy, a w ich ramach sędziowie korzystający z gwarancji niezawisłości, tymczasem zaś zakwestionowany przepis przyznaje referendarzom takie uprawnienia. Przy czym – według skarżącego – o niekonstytucyjności powierzenia im nadawania klauzuli wykonalności świadczy to, że w przypadku bankowego tytułu egzekucyjnego nie przeprowadza się postępowania rozpoznawczego. Okoliczności te – jak dowodzi – jednoznacznie wskazują zatem na to, że art. 781 § 11 kpc narusza prawo do równego traktowania, prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd w związku z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości i zasadą demokratycznego państwa prawnego oraz wywodzonymi z tej zasady zasadami zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz przyzwoitej legislacji, a także zasadą legalizmu.

W opinii skarżącego, niezgodny z Konstytucją jest także art. 7673a kpc, stanowiący, że  „[n]a postanowienie referendarza sądowego przysługuje skarga. Wniesienie skargi nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie. Sąd orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza utrzymuje w mocy albo je zmienia”. Przysługująca zatem dłużnikowi skarga nie ma charakteru dewolutywnego ani suspensywnego.

Skarżący, uzasadniając zarzut niekonstytucyjności art. 7673a kpc, podkreślił ponownie, że, jego zdaniem, rozpatrzenie sprawy nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu jako czynność z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości – należy do sądu powszechnego wyposażonego w konstytucyjne gwarancje niezawisłości i nieusuwalności, które nadane są sędziom i które pozwalają im realizować zadania w tym obszarze. Tymczasem referendarze nie są niezawiśli, nie mają zagwarantowanej bezstronności, nie są uprawnieni do sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Zakwestionowana regulacja, w ocenie skarżącego, „nobilituje” zatem orzeczenie referendarza – urzędnika sądowego – nadając mu moc orzeczenia sądu pierwszej instancji, a sąd rejonowy podnosi do rangi sądu drugiej instancji orzekającego o utrzymaniu w mocy lub o zmianie postanowienia referendarza.

W przekonaniu skarżącego przyjęte w art. 7673a kpc rozwiązanie tym samym nie tylko narusza prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd sprawujący wymiar sprawiedliwości w co najmniej dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym, ale i ingeruje w prawo do równej ochrony w zakresie prawa do sądu w związku z zasadą proporcjonalności i sprawiedliwości społecznej przez zróżnicowanie sytuacji prawnej obywateli na podstawie nieadekwatnego kryterium. Klauzulę wykonalności nadać może w określonych przypadkach (takich jak bankowy tytuł egzekucyjny) zarówno referendarz sądowy, jak i sąd. W sytuacji, w której postanowienie w tym przedmiocie wyda sąd, dłużnikowi będzie przysługiwało zażalenie do sądu wyższego rzędu. Zażalenie w tym przypadku ma zatem charakter dewolutywny. Wtedy zaś gdy – tak jak miało to miejsce w sprawie skarżącego – postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wyda referendarz sądowy, dłużnik może jedynie wnieść skargę na to postanowienie, którą bada sąd orzekając jako sąd drugiej instancji. W takim przypadku dłużnik jest więc pozbawiony prawa do dochodzenia ochrony swoich praw w dwuinstancyjnym postępowaniu sądowym i oceny prawidłowości rozstrzygnięcia przez sąd wyższego rzędu.

Skarżący zwrócił również uwagę na to, że przepisy regulujące bankowy tytuł egzekucyjny zostały przez Trybunał uznane za niezgodne z Konstytucją (wyrok TK z 14 kwietnia 2015 r., P 45/12, OTK ZU nr 4/A/2015, poz. 46).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 stycznia 2016 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: po pierwsze, wykazanie, że zakwestionowane w skardze przepisy stanowiły podstawę postanowienia Sądu Okręgowego w K. z lipca 2015 r., wskazanego jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; po drugie, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności wyrażonych w art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 76, art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177, art. 178 ust. 1, art. 179, art. 180 Konstytucji przez art. 777 § 1 pkt 11, art. 781 § 11 i art. 7673a kpc; po trzecie, doręczenie odpisów i pięciu kopii wszystkich orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego oraz pięciu kopii skargi konstytucyjnej.

W piśmie z 9 lutego 2016 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Wskazał, że będące przedmiotem skargi przepisy stanowiły podstawę postanowienia z 6 lipca 2015 r. i determinowały treść tego orzeczenia. Powtórnie przytoczył przy tym argumenty przedstawione w skardze, podkreślając, że wydanie bankowego tytułu egzekucyjnego nie jest poprzedzone postępowaniem rozpoznawczym, a dokonuje go nie sąd, lecz urzędnik bankowy, po czym o nadaniu mu klauzuli wykonalności decyduje urzędnik sądowy – referendarz. Jeszcze raz podkreślił, że powierzenie czynności z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, za jakie uznaje nadawanie klauzuli wykonalności, organom pozasądowym, pozbawionym gwarancji niezawisłości, narusza – w jego ocenie – wskazane w skardze konstytucyjnej wolności i prawa podmiotowe. Do pisma skarżący dołączył postanowienie Sądu Rejonowego w N. z lutego 2015 r. oraz Sądu Okręgowego w K. z lipca 2015 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia przesłanki, o których mowa w przywołanym przepisie Konstytucji, oraz wymagania, o których stanowią art. 60 i art. 64-66 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.2016.293; dalej: ustawa o TK), a także czy nie zachodzą okoliczności przewidziane w art. 77 ust. 3 tej ustawy.

1. W ocenie Trybunału skarga konstytucyjna w zakresie art. 7673a oraz art. 781 § 11 kpc spełnia wymogi formalne wynikające z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 60 i art. 64-66 ustawy o TK oraz nie zachodzą przesłanki wskazane w art. 77 ust. 3 tej ustawy.

1.1. Jak ustalił Trybunał, skargę konstytucyjną sporządził skarżący, który jest radcą prawnym.

1.2. Skarżący wyczerpał przysługującą mu drogę prawną. Postanowienie Sądu Okręgowego w K. z lipca 2015 r. wskazane przez niego jako ostateczne jest prawomocne i nie przysługują od niego żadne zwyczajne środki zaskarżenia.

1.3. Trybunał stwierdza też, że skarżący dochował trzymiesięcznego terminu wniesienia skargi zastrzeżonego w art. 64 ustawy o TK. Postanowienie Sądu Okręgowego w K. z lipca 2015 r. zostało mu bowiem doręczone 10 lipca 2015 r., a skargę złożył 9 października 2015 r.

1.4. Zdaniem skarżącego z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1, art. 76, art. 77 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1, art. 177, art. 178 ust. 1, art. 179 oraz art. 180 ust. 1 Konstytucji niezgodny jest: po pierwsze, art. 7673a kpc w zakresie, w jakim przewiduje, że w przypadku, gdy klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu nadał referendarz sądowy, dłużnikowi przysługuje jedynie skarga do sądu, który orzeka jako sąd drugiej instancji, co de   facto oznacza pozbawienie go prawa do oceny tytułu egzekucyjnego przez sądy dwóch instancji; po drugie, art. 781 § 11 kpc w zakresie, w jakim stanowi, że powierza się referendarzom sądowym nadawanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, w tym bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

1.5. W ocenie Trybunału skarżący prawidłowo określił przedmiot kontroli (art.  65 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), wskazał, jakie konstytucyjne prawa i w jaki sposób zostały – jego zdaniem – naruszone (art. 65 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK), a  także należycie uzasadnił sformułowane w skardze zarzuty (art. 65 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK).

1.6. Skarżący przede wszystkim zarzuca kwestionowanym przepisom naruszenie prawa do sądu (art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 7, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 176 ust. 1 Konstytucji). Trybunał stwierdza, że analiza tego zarzutu nie daje podstaw do ocenienia go jako oczywiście bezzasadnego.

1.7. Skoro złożona skarga w zakresie art. 7673a oraz art. 781 § 11 kpc spełnia wymagania przewidziane w ustawie o TK i nie zachodzą okoliczności określone w art. 77 ust. 3 ustawy o TK, to – na podstawie art. 77 ust. 5 tej ustawy – zasadne było nadanie jej dalszego biegu.

2. Skarga konstytucyjna w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc nie spełnia wymogów formalnych, co przesądza o konieczności odmowy nadania jej dalszego biegu w tym zakresie.

2.1. Jednym z warunków dopuszczalności wystąpienia ze skargą konstytucyjną – wynikającym zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 65 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – jest uczynienie jej przedmiotem przepisów wykazujących cechy odpowiadające dwojakiej kwalifikacji. Po pierwsze, powinny one stanowić podstawę prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego przez sąd lub organ administracji publicznej. Po drugie, muszą być one źródłem naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego; ten zaś jest zobligowany do sprecyzowania sposobu takiego naruszenia. Podkreślić należy przy tym, iż skarga konstytucyjna w prawie polskim stanowi środek inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjności prawa. Jednym z warunków wszczęcia takiej kontroli jest wykazanie, że zaskarżona regulacja rzeczywiście była zastosowana w indywidualnej sprawie skarżącego, doprowadzając do wydania takiego orzeczenia, które naruszyło przysługujące mu prawa konstytucyjne.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że rozpoznawana skarga w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc nie spełnia powyższego wymogu.

2.2. Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 11 kpc tytułami egzekucyjnymi są orzeczenia referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu. W przekonaniu skarżącego uznanie przez ustawodawcę orzeczeń referendarzy sądowych, a zatem urzędników niebędących niezawisłymi, niemających zagwarantowanej bezstronności i nieuprawnionych do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, za tytuły egzekucyjne jest niezgodne ze wskazanymi w skardze postanowieniami ustawy zasadniczej.

Trybunał stwierdza, że przedstawiony zarzut nie znajduje uzasadnienia w sprawie, w związku z którą sformułowana została skarga konstytucyjna. Będący przedmiotem skargi przepis nie miał bowiem w niej zastosowania i nie mógł tym samym naruszyć konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Tytułem egzekucyjnym, któremu klauzulę wykonalności na podstawie art. 781 § 11 kpc nadał referendarz sądowy w postanowieniu z czerwca 2014 r., nie było bowiem orzeczenie referendarza, o którym mowa w zakwestionowanym art. 777 § 1 pkt 11 kpc, lecz był nim bankowy tytuł egzekucyjny. Bankowy tytuł egzekucyjny jest zaś tytułem egzekucyjnym wymienionym w art. 777 § 1 pkt 3 kpc – „inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej”. Oznacza to, że zakwestionowany w skardze art. 777 § 1 pkt 11 kpc nie był podstawą prawną ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i nie determinował sytuacji prawnej skarżącego. Okoliczności te przesądzają – w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 65 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – o konieczności odmowy nadania dalszego biegu skardze w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 777 § 1 pkt 11 kpc.