W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 kwietnia 2015 r. (data nadania) S.R. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 130 § 1 zdanie pierwsze w zw. z art. 130 § 2 zdanie pierwsze w zw. z art. 187 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim rozumiany jest w ten sposób, że podanie przez powoda niewłaściwej wartości przedmiotu sporu przy jednoczesnym określeniu w petitum pozwu przedmiotu żądania uzasadnia zwrot pozwu, z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego sprawy. Skarżący, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, złożył pozew o przywrócenie do pracy i zasądzenie trzymiesięcznego wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy w wysokości 5322 zł (wartość przedmiotu sporu). Pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych pozwu przez podanie właściwej wartości przedmiotu sporu. W odpowiedzi na to wezwanie pełnomocnik skarżącego podał taką samą wartość jak w pozwie. Zarządzeniem z 13 listopada 2014 r. (sygn. akt IV P 96/14) przewodniczący składu orzekającego Sądu Rejonowego w Pabianicach – IV Wydziału Pracy zarządził zwrot pozwu. Skarżący wniósł zażalenie na to rozstrzygnięcie. Zostało ono oddalone postanowieniem z 17 grudnia 2014 r. (sygn. akt VII Pz 149/14) przez Sąd Okręgowy w Łodzi – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: Sąd Okręgowy w Łodzi).

Skarżący uważa, że oddalenie jego zażalenia przez Sąd Okręgowy w Łodzi „zamknęło mu drogę do wydania wyroku”. Pismo zwrócone nie wywołuje, jak podnosi skarżący, żadnego skutku, a ponowne wytoczenie powództwa jest w jego przypadku niemożliwe z uwagi na upływ terminu określonego w art. 264 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, ze zm.). W ocenie skarżącego sąd mógł zastosować art. 25 k.p.c. i ustalić wartość przedmiotu sporu, co sprowadzałoby się do pomnożenia przez dwanaście wskazanego przez skarżącego miesięcznego wynagrodzenia. Zdaniem skarżącego zakwestionowany art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. jest niedookreślony, co stanowi naruszenie art. 2 Konstytucji. Ustawodawca nie doprecyzował bowiem, kiedy pismo nie może otrzymać prawidłowego biegu, a kiedy mamy do czynienia z innymi oczywistymi niedokładnościami, które nie stanowią przeszkody do nadania mu biegu (art. 130 § 1 zdanie drugie k.p.c.). Według skarżącego zakwestionowana regulacja umożliwia zwrot pozwu, który jest sformułowany jasno i powinien podlegać rozpoznaniu, a to stanowi naruszenie zasady sprawiedliwości proceduralnej. W ocenie skarżącego: „W sytuacji gdy strona w sposób oczywisty nie zna treści przepisu, sąd powinien jednak ten błąd naprawić w trybie art. 25 § 1 k.p.c.”. Zaniechanie powyższego doprowadziło, zdaniem skarżącego, do naruszenia jego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżący stwierdza, że „procedura sama w sobie jest dobrze ukształtowana, gdyż przepisy postępowania cywilnego przewidują istnienie instytucji mających na celu naprawienie pewnych oczywistych błędów i nadanie dalszego biegu sprawie. Samo stwierdzenie, że procedura jest dobrze ukształtowana, nie wystarczy jednak do realizacji prawa do sądu”. Zdaniem skarżącego do naruszenia jego praw konstytucyjnych doprowadziło „mechaniczne” zastosowanie art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Wstępne rozpoznanie skargi konstytucyjnej służy wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania. Skarga konstytucyjna jest bowiem szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność, które zostały określone w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46–48 ustawy o TK. Skarga konstytucyjna jest więc dopuszczalna tylko wtedy, gdy są spełnione łącznie następujące przesłanki: po pierwsze, zaskarżony przepis jest podstawą prawną ostatecznego orzeczenia wydanego przez sąd lub organ administracji publicznej w indywidualnej sprawie skarżącego; po drugie, skarżący uprawdopodobni naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw wskazanych w skardze; po trzecie, źródłem naruszenia jest normatywna treść kwestionowanych przepisów, a sposób naruszenia został określony przez samego skarżącego w uzasadnieniu wnoszonej skargi. Gdy skarga nie spełnia warunków formalnych, a także gdy jest oczywiście bezzasadna, gdy jej braki nie zostały uzupełnione w określonym terminie lub gdy występują przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.

W myśl zakwestionowanego art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. pozew powinien zawierać dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna. Zgodnie z art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym. Na podstawie art. 130 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. przewodniczący zwraca pismo stronie po bezskutecznym upływie powyższego terminu.

Jak wynika z treści skargi, skarżący upatruje naruszenie swoich praw konstytucyjnych nie w treści zakwestionowanych przepisów k.p.c., lecz w „mechanicznym” zastosowaniu art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. przez sądy orzekające w jego sprawie i zarządzeniu zwrotu pozwu zamiast ustalenia wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 25 k.p.c. Stosownie bowiem do art. 25 § 1 k.p.c. sąd może sprawdzić wartość przedmiotu sporu oznaczoną przez powoda i zarządzić w tym celu dochodzenie.

W związku z powyższym należy przypomnieć, że do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy ocena hierarchicznej zgodności norm prawnych. W polskim systemie prawnym skarga konstytucyjna jest zawsze „skargą na przepis”, a nie na jego konkretne, wadliwe zastosowanie, nawet jeśli prowadziłoby ono do niekonstytucyjnego skutku (zob. postanowienia TK z: 13 października 2008 r., SK 20/08, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 146 i 28 lutego 2012 r., SK 27/09, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 20; a także wyrok TK z 1 lipca 2008 r., SK 40/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 101). Jeśli jednak utrwalona i konsekwentna praktyka stosowania prawa bezspornie ustaliła wykładnię danego przepisu prawnego, której nie kwestionują przedstawiciele doktryny, to przedmiotem kontroli konstytucyjności może być norma prawna dekodowana z danego przepisu zgodnie z tą praktyką (zob. np. wyrok TK z 2 czerwca 2009 r., SK 31/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 83).

To na skarżącym, reprezentowanym w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym przez profesjonalnego pełnomocnika, ciąży obowiązek prawidłowego sformułowania treści skargi i wykazania, że zakwestionowany przepis (ewentualnie norma prawna dekodowana z danego przepisu zgodnie z ustaloną praktyką), a nie jego zastosowanie w jednostkowej sprawie, jest źródłem naruszenia wolności lub praw skarżącego.

Skarżący nie spełnił powyższego wymogu. Nie wykazał bowiem, że kwestionowane przez niego „mechaniczne” zastosowanie art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. jest wyrazem utrwalonej praktyki sądowej. Co więcej, stanowisko skarżącego, zgodnie z którym sądy orzekające w jego sprawie powinny były zastosować art. 25 k.p.c., a nie zwrócić pozew, znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W sprawie, którą rozstrzygnął Sąd Najwyższy postanowieniem z 6 kwietnia 2007 r., II PZ 12/07 (OSNAPiUS z 2008 r., nr 11–12, poz. 169), powód, który podobnie jak skarżący dochodził przywrócenia do pracy (ewentualnie zasądzenia odszkodowania z tytułu rozwiązania stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa), nieprawidłowo dokonał na wezwanie sądu usunięcia braków apelacji przez wskazanie wartości przedmiotu zaskarżenia. Podał bowiem wysokość trzymiesięcznego wynagrodzenia, a tym samym wartość przedmiotu zaskarżenia została określona niezgodnie z art. 231 k.p.c. Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że wartość przedmiotu zaskarżenia podlega w uzasadnionych przypadkach kontroli i sprawdzeniu przez sąd na podstawie stosowanego odpowiednio art. 25 § 1 k.p.c. W konsekwencji Sąd Najwyższy uchylił postanowienie o odrzuceniu apelacji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Nie można było zdaniem SN uznać, że nie doszło do uzupełnienia braku formalnego apelacji. Przywołane postanowienie dotyczyło wprawdzie braków formalnych apelacji, ale zawarty w nim pogląd jest aktualny również w sprawie skarżącego. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że skarżący kwestionuje „mechaniczne” zastosowanie przepisów w jednostkowej sprawie, a nie ich utrwaloną wykładnię.

Niezależnie od powyższego Trybunał wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie, że skarga nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań, jakich dopuścił się skarżący (lub jego pełnomocnik) w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie (zob. postanowienia TK z: 23 listopada 2009 r., Ts 41/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 43; 18 września 2012 r., Ts 207/10, OTK ZU nr 1/B/2013, poz. 23; 24 lutego 2014 r., Ts 289/13, niepubl.). Jak zaś wynika z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi, otrzymawszy wezwanie do uzupełnienia braków formalnych pozwu, pełnomocnik skarżącego uznał, że jego błąd polegał na użyciu sformułowania „wartość przedmiotu sprawy”. W konsekwencji odpowiedział na wezwanie pismem, w którym użył sformułowania „wartość przedmiotu sporu”, podając tę samą kwotę co w pozwie. Trybunał stwierdza, że wniesiona skarga konstytucyjna jest próbą naprawienia błędu profesjonalnego pełnomocnika, który wynikał z nieznajomości treści art. 231 k.p.c. W myśl tego przepisu: „W sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony − suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony − za okres jednego roku”. Przywołany przepis jest jasny i nie jest źródłem rozbieżności w orzecznictwie. Przyczyną błędu była zatem tylko nieznajomość jego treści przez pełnomocnika.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.