1. W skardze konstytucyjnej z 30 kwietnia 2015 r. (data nadania) reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 58 § 1a ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, ze zm.; dalej: k.r.o.) w zakresie, w jakim „nie precyzuje przesłanek powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców i ograniczenia władzy rodzicielskiej drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka”, jest niezgodny z art. 18, art. 45 ust. 1 w związku z art. 2, art. 47, art. 48 ust. 2 i art. 33 ust. 1 Konstytucji. Ponadto skarżący zarzucił, że art. 135 § 1 k.r.o. w zakresie, w jakim „posługuje się nieostrym pojęciem zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

2. Zdaniem skarżącego zakwestionowany w skardze art. 58 § 1a k.r.o. narusza konstytucyjne prawo do: „opieki państwa nad rodzicielstwem” (art. 18 Konstytucji); „objęcia ochroną prawną życia rodzinnego” (art. 47 Konstytucji); „sprawiedliwego rozpoznania sprawy” (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz „efektywnej ochrony prawnej opartej na zasadzie zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa” (art. 2 Konstytucji), ponieważ nie określa przypadków uzasadniających ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich. Jak zauważył skarżący: „W zaskarżonym przepisie brak jest wyraźnych i obiektywnych wytycznych stanowiących ustawowe podstawy rozstrzygnięcia, co powoduje, iż decyzja sądu staje się arbitralna, dowolna i nieweryfikowalna (…) niewystarczające sformułowanie przedmiotowego unormowania pociąga za sobą obserwowany w praktyce schematyzm, polegający na powierzeniu władzy rodzicielskiej z reguły matkom (…), skutkując naruszeniem zasady równości płci wysłowionej w art. 33 ust. 1 Konstytucji”. Z kolei drugi z zakwestionowanych w skardze przepisów, tj. art. 135 § 1 k.r.o., narusza – zdaniem skarżącego – jego prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawy i „efektywnej ochrony prawnej opartej na zasadzie zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa”, ponieważ posługuje się „bardzo nieostrym i wadliwym pojęciem zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego”. Zdaniem skarżącego użycie tego pojęcia „generuje brak jednolitości linii orzeczniczej, pozostawiając sądowi rozstrzygającemu zbyt dużą, nieweryfikowalną swobodę zdefiniowania [tegoż pojęcia]”. Nieprecyzyjności i niejasności tego przepisu nie da się usunąć – jak twierdzi skarżący – w drodze zastosowania uznanych metod wykładni.

3. Postanowieniem z 16 czerwca 2015 r. (doręczonym pełnomocnikowi 30 czerwca 2015 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

3.1. Trybunał zwrócił uwagę na to, że wobec nałożonego na sąd obowiązku orzeczenia w wyroku rozwodowym m.in. o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem (art. 58 § 1 k.r.o.) sąd może – co miało miejsce w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga do Trybunału – ,,powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego z nich do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka” (art. 58 § 1a zdanie pierwsze k.r.o.). Sąd może również pozostawić tę władzę obojgu rodzicom (art. 58 § 1a zdanie drugie k.r.o.). Powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom – jak zauważył Trybunał – jest możliwe wówczas, gdy zostaną spełnione łącznie trzy przesłanki. Są nimi: złożenie przez rozwodzących się małżonków zgodnego wniosku w tej kwestii; przedstawienie przez nich porozumienia dotyczącego wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem; wystąpienie okoliczności czyniących uzasadnionym oczekiwanie, że po rozwodzie rodzice będą współdziałać w sprawach dziecka. Zakwestionowany w skardze art. 58 § 1a k.r.o. ustanawia przesłanki powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Zdaniem Trybunału, nie jest więc konieczne tworzenie kazuistycznego katalogu przesłanek przyznania tej władzy tylko jednemu z rodziców, a tym samym ograniczenia jej drugiemu tylko do określonych obowiązków i uprawnień. Trybunał przypomniał, że sąd, orzekając o tym, któremu z rodziców ma powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, kieruje się zawsze dobrem dziecka i interesem społecznym. Dlatego sąd bierze pod uwagę wiek dziecka i stopień uczuciowego zaangażowania rodziców i dziecka, właściwości psychiczne rodziców, ich przypuszczalny wpływ na prawidłowy rozwój intelektualny i fizyczny oraz na kształtowanie cech charakteru dziecka. Sąd, orzekając o powierzeniu wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ma na względzie to, u którego z nich dziecko przebywało przed orzeczeniem rozwodu, i stopień związania się dziecka z tym z rodziców (zob. J. Gajda, komentarz do art. 58 k.r.o., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Wydawnictwo C.H. Beck 2015 i przywołane tam orzecznictwo).

3.2. Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał stwierdził, że skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób zakwestionowany w skardze art. 58 § 1a k.r.o. narusza jego konstytucyjne prawa wskazane w petitum skargi konstytucyjnej.

3.3. Odnośnie do zarzutu niekonstytucyjności art. 135 § 1 k.r.o. Trybunał, powołując się na swoje dotychczasowe orzecznictwo, wskazał, że pojęcia (zwroty) niedookreślone i nieostre istnieją w każdym systemie prawnym. Nie jest bowiem możliwe skonstruowanie przepisów, które wykluczałyby jakikolwiek margines swobody w ich odczytywaniu. Niedookreśloność pojęć prawnych sprzyja uelastycznieniu porządku prawnego. Nie każda więc, ale jedynie kwalifikowana – tj. niedająca się usunąć w drodze zastosowania uznanych metod wykładni – nieostrość czy niejasność przepisu może stanowić podstawę stwierdzenia jego niekonstytucyjności. Ponadto Trybunał ustalił, że wbrew temu, co twierdzi skarżący, wykładnia pojęcia „zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego” stosowana przez sądy jest jednolita. Jak przyjmuje się bowiem w judykaturze Sądu Najwyższego, możliwości zarobkowe osoby zobowiązanej wynikają nie z faktycznie osiąganych zarobków i dochodów, ale z tego, ile środków pieniężnych osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dochowaniu należytej staranności, stosownie do swych sił umysłowych i fizycznych (zob. orzeczenie SN z 9 stycznia 1959 r., III CR 212/58, OSPiKA 1960, z. 2, poz. 48; uchwała pełnego składu SN – Izby Cywilnej i Administracyjnej z 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNCP 1988, nr 4, poz. 42; wyrok SN z 22 czerwca 2007 r., II UK 229/06, Lex nr 422753, zob. również G. Jędrejek, komentarz do art. 135 k.r.o., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Pokrewieństwo i powinowactwo, Lex 2014). Ponadto – jak przypomniał Trybunał – w doktrynie przyjmuje się, że możliwości zarobkowe zobowiązanego są determinowane także przez jego wiek, stan zdrowia, przygotowanie zawodowe, wykształcenie, możliwość zdobycia pracy w regionie, w którym mieszka, oraz możliwość opuszczenia tego regionu w poszukiwaniu pracy (zob. M. Andrzejewski, komentarz do art. 135 k.r.o., [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Lex 2013). Trybunał zwrócił uwagę także na to, że w apelacji skarżący zakwestionował jedynie ustalenia Sądu Okręgowego w Krakowie – Wydziału XI Cywilnego – Rodzinnego dotyczące uzyskiwanych przez niego dochodów oraz jego możliwości zarobkowych, a mógł także zaskarżyć przyjęty przez sąd sposób interpretacji użytego w art. 135 § 1 k.r.o. pojęcia „zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego”. W tym stanie rzeczy Trybunał uznał, że zarzut, jakoby niekonstytucyjny według skarżącego przepis przyznawał sądom „zbyt szeroki zakres władzy dyskrecjonalnej, charakteryzującej się niekontrolowaną uznaniowością”, jest bezzasadny.

4. W zażaleniu z 29 czerwca 2015 r. (data nadania) skarżący zakwestionował postanowienie Trybunału w całości. Wniósł o uwzględnienie złożonego środka odwoławczego i skierowanie sprawy do rozpoznania na rozprawie. Skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie art. 47 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), przez wadliwe przyjęcie, że nie wskazał on, w jaki sposób wskazany jako niekonstytucyjny art. 58 § 1a k.r.o. narusza jego konstytucyjne prawa, oraz naruszenie art. 36 ust. 3 ustawy o TK przez „jego zastosowanie i uznanie skargi za oczywiście bezzasadną”. Pełnomocnik skarżącego natomiast zarzucił „brak rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym kosztach pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu”. W związku z tym wniósł on o „zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, według norm przepisanych, wobec ich niepokrycia w całości ani w części”.

W sporządzonym osobiście piśmie z 26 czerwca 2015 r. skarżący przedstawił Trybunałowi „kilka zasadniczych kwestii związanych ze sprawą, które mają w (…) [jego] ocenie fundamentalne znaczenie w sprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 138 w związku z art. 139 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.) z dniem 30 sierpnia 2015 r. utraciła moc ustawa o TK. Zgodnie z art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r. w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy w postępowaniu przed Trybunałem w zakresie dotyczącym wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tzn. przepisy ustawy o TK. Rozpatrywana skarga konstytucyjna została wniesiona przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., dlatego do jej wstępnej kontroli zastosowanie mają przepisy ustawy o TK.​

2. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6 i 7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

3. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

4. Zdaniem skarżącego, w skardze wskazał on sposób, w jaki art. 58 § 1a k.r.o. narusza jego konstytucyjne prawa, zwrócił bowiem uwagę na to, że art. 48 ust. 2 Konstytucji nakłada na ustawodawcę obowiązek skonkretyzowania przesłanek ograniczenia lub pozbawienia praw rodzicielskich. Zakwestionowany w skardze art. 58 § 1a k.r.o. nie spełnia tego wymogu, a zatem orzeczenie, w związku z którym zainicjował postępowanie przed Trybunałem, narusza m.in. zasadę zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.

4.1. Trybunał stwierdza, że skarżący nie uwzględnił argumentów uzasadniających odmowę. Nie wziął pod uwagę przede wszystkim tego, że zakwestionowany przez niego przepis umożliwia powierzenie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, ale tylko wtedy, gdy – jak wskazał Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – złożą oni zgodny wniosek w tej kwestii, a także przedstawią porozumienie dotyczące wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem. Oprócz tego muszą wystąpić okoliczności czyniące uzasadnionym oczekiwanie, że po rozwodzie rodzice będą współdziałać w sprawach dziecka. Jeżeli – tak jak w sprawie, w związku z którą skarżący wniósł skargę do Trybunału – warunki te nie zostaną spełnione, to sąd w wyroku rozwodowym musi orzec m.in. o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem (art. 58 § 1 k.r.o.).

4.2. Zakwestionowany w skardze przepis odnosi się do przypadku, gdy – na podstawie wyroku (zaskarżalnego apelacją) – dochodzi do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednego z rodziców.

W postanowieniu z 16 czerwca 2015 r. Trybunał zasadnie zatem uznał, że skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób będący przedmiotem skargi art. 58 § 1a k.r.o. narusza konstytucyjne prawa skarżącego i dlatego – na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – prawidłowo odmówił nadania skardze dalszego biegu w tym zakresie.

5. Zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają także podstawy odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie art. 135 § 1 k.r.o.

Skarżący nie odniósł się w ogóle do argumentów przedstawionych przez Trybunał w uzasadnieniu postanowienia z 16 czerwca 2015 r. Nie kwestionując przyczyn, dla których skarga konstytucyjna nie mogła stanowić przedmiotu merytorycznego rozpoznania, ograniczył się wyłącznie do powtórzenia wywodów wyłuszczonych w skardze.

Zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, dlatego Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.