Postanowieniem z 29 kwietnia 2015 r. (Ts 358/14) Trybunał Konstytucyjny oddalił wniosek radcy prawnego J.Sz. o zwrot kosztów „dojazdu do Sądu Najwyższego w celu zapoznania się z aktami sprawy” (pkt 1 sentencji). Trybunał przyznał od Skarbu Państwa na rzecz radcy prawnego kwotę 120 złotych (plus VAT) za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej (pkt 2 sentencji).

Jako podstawę prawną postanowienia Trybunał wskazał art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w związku z art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 507; dalej: ustawa o radcach prawnych) oraz § 15 pkt 1 i 2 w związku z § 12 ust. 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie).

Trybunał, odwoławszy się do judykatury i stanowisk doktryny, stwierdził, że do kosztów, o których mowa w § 15 pkt 2 rozporządzenia, nie zalicza się wydatków pełnomocnika związanych z osobistym przejazdem do siedziby sądu (zwłaszcza mieszczącego się w innej miejscowości niż siedziba zawodowa pełnomocnika) w celu osobistego odbioru kopii dokumentów z akt sprawy, tym bardziej że ich uzyskanie drogą korespondencyjną było możliwe, a zarazem wielokrotnie tańsze. Ponadto Trybunał stwierdził, że pełnomocnik nie udokumentował należycie poniesionych wydatków.

Na postanowienie Trybunału pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie, w którym zakwestionował pkt 1 sentencji. Jego zdaniem Trybunał naruszył art. 24 ust. 1 ustawy o TK w związku z art. 223 ust. 1 ustawy o radcach prawnych oraz § 15 pkt 1 i 2 rozporządzenia. Pełnomocnik skarżącej podkreślił, że w sprawie, w której sporządził skargę konstytucyjną, „nie miał żadnej możliwości wskazać Sądowi Najwyższemu, których dokumentów konkretnie potrzebuje, a tym samym, jakie są ich numery kart (…)”. W odniesieniu do kwestii nienależytego udokumentowania przez niego wydatków zwrócił uwagę na to, że przedstawiony wraz ze skargą konstytucyjną wniosek o umożliwienie wykonania fotokopii z akt sprawy jest jedynym dokumentem obowiązującym w Sądzie Najwyższym. Z uwagi na powyższe radca prawny wniósł o uwzględnienie złożonego zażalenia i przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej (zgodnie ze spisem dołączonym do skargi konstytucyjnej) stanowiących niezbędne i udokumentowane wydatki pełnomocnika skarżącej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 20 ustawy o TK w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks powstępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Ze względu na to, że w świetle unormowań k.p.c. Trybunał Konstytucyjny nie może być uznany za sąd pierwszej lub drugiej instancji, stosownych dla Trybunału regulacji należy szukać wśród przepisów odnoszących się do Sądu Najwyższego. W szczególności zaś dotyczy to przepisów o postępowaniu kasacyjnym. Stwierdzić jednak trzeba, że żaden przepis k.p.c. normujący to postępowanie nie przewiduje zażaleń na postanowienia wydane przez Sąd Najwyższy. Okoliczność ta znajduje jednoznaczne potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. postanowienia SN z: 3 marca 2010 r., sygn. akt III SO 1/10, LexPolonica nr 5897814 i 22 listopada 2010 r., sygn. akt III SO 3/10, LexPolonica nr 5897853).

Ze względu na powyższe złożone zażalenie – jako niedopuszczalne –podlega odrzuceniu na podstawie art. 20 ustawy o TK w związku z art. 39821 w związku z art. 397 § 2 zdanie pierwsze i w związku z art. 370 k.p.c.

W dniu 19 grudnia 2014 r. radca prawny J.Sz., ustanowiony pełnomocnikiem z urzędu dla MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) postanowieniem Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział IX Cywilny z 10 września 2014 r. (sygn. akt IX Co 3009/13), oświadczywszy, że koszty nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu „nie zostały opłacone ani w części, ani w całości”, wniósł o zwrot tych kosztów „na rzecz skarżącej”. Zażądał także zwrotu „kosztów niezbędnych, które zmuszony był ponieść, aby sporządzić skargę konstytucyjną”, tj. kosztów dojazdu do Sądu Najwyższego w celu zapoznania się z aktami sprawy (wykonania kopii orzeczeń).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 223 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 637) koszty pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu ponosi Skarb Państwa. Szczegółowe zasady ponoszenia kosztów określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie). W myśl § 15 pkt 2 tego rozporządzenia do kosztów nieopłaconej pomocy prawnej ponoszonej przez Skarb Państwa wlicza się niezbędne, udokumentowane wydatki radcy prawnego.

Jak przyjmuje się w doktrynie i judykaturze, do powyższych kosztów nie zalicza się wydatków pełnomocnika związanych z osobistym przejazdem do siedziby sądu (zwłaszcza mieszczącego się w innej miejscowości niż siedziba zawodowa pełnomocnika) w celu osobistego odbioru kopii dokumentów z akt sprawy, podczas gdy ich uzyskanie drogą korespondencyjną było możliwe, a zarazem wielokrotnie tańsze (zob. postanowienie SO w Zamościu I Wydział Cywilny z 1 października 2013 r., I Cz 403/13, niepubl.).

Trybunał zwraca uwagę na to, że wnioskodawca został wyznaczony dla skarżącej na pełnomocnika z urzędu 7 października 2014 r. W tym dniu zostało mu bowiem doręczone pismo Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 24 września 2014 r. (znak: OIRP/2148/2014). Nie było zatem przeszkód, aby przed upływem terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (tj. przed 30 grudnia 2014 r.) uzyskać kopie dokumentów drogą korespondencyjną.

Trybunał zauważa także, że wydatki wnioskodawcy nie zostały należycie udokumentowane. Dołączony do akt skargi konstytucyjnej „Wniosek o umożliwienie wykonania fotokopii z akt sprawy” z 12 listopada 2014 r. nie uprawdopodobnia ani tego, iż został on złożony w Sądzie Najwyższym, ani tego, że dotyczy sprawy, w związku z którą wnioskodawca sporządził skargę konstytucyjną.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, wniosek pełnomocnika skarżącej o zwrot kosztów dojazdu do Sądu Najwyższego w celu zapoznania się z aktami sprawy należało oddalić.

2. Sprawa o sygn. Ts 358/14 była przedmiotem rozpoznania jedynie na etapie wstępnej kontroli, a orzeczenia były wydawane na posiedzeniach niejawnych, zatem w tym przypadku stawka minimalna za sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej wynosi 120 zł (§ 12 ust. 6 pkt 2 rozporządzenia).

W związku z powyższym Trybunał postanowił jak w sentencji.

W skardze konstytucyjnej z 19 grudnia 2014 r. (data nadania), uzupełnionej pismem procesowym z 9 stycznia 2015 r. (data nadania), MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca lub pozwana) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, „w jakim nie daje podstaw do zaskarżenia postanowienia sądu drugiej instancji w przedmiocie sprostowania niedokładności, błędów pisarskich albo rachunkowych lub innych oczywistych omyłek na mocy art. 350 Kodeksu postępowania cywilnego”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, w związku z art. 78 i w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została złożona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 1 marca 2013 r. (sygn. akt VI GC 138/12) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział VI Gospodarczy (dalej: Sąd Rejonowy w Tychach) przyznał biegłemu sądowemu wynagrodzenie (480,18 zł) za sporządzenie opinii sądowej. (Na to rozstrzygnięcie skarżąca wniosła zażalenie. Po wezwaniu jej do uiszczenia opłaty od tego środka odwoławczego skarżąca złożyła wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych. Postanowieniem z 23 kwietnia 2013 r. [sygn. akt jw.] Sąd Rejonowy w Tychach oddalił wniosek skarżącej). Postanowieniem z 5 listopada 2013 r. (sygn. akt XIX Gz 454/13) Sąd Okręgowy w Katowicach – XIX Wydział Gospodarczy Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach), na skutek środka odwoławczego wniesionego przez skarżącą, „uchylił postanowienie z 23 kwietnia 2013 r.”. Postanowieniem z 18 listopada 2013 r. (sygn. akt jw.) Sąd Okręgowy w Katowicach sprostował powyższe postanowienie w ten sposób, że słowa „uchylić postanowienie z 23 kwietnia 2013 r.” zastąpił słowami „oddalić zażalenie”. Podkreślił także, że „[w]ydając postanowienie po rozpoznaniu zażalenia pozwanej (…) omyłkowo wskazał postanowienie zaskarżone jako postanowienie z 23 kwietnia 2013 r. podczas gdy zaskarżone zażaleniem postanowienie opatrzone jest datą 1 marca 2013 r. (sygn. akt GC 138/12)”. Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z 18 listopada 2013 r., wskazane przez skarżącą jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało jej – wraz z uzasadnieniem – doręczone 13 grudnia 2013 r.

W dniu 19 grudnia 2013 r. skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział IX Cywilny z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 10 września 2014 r. (sygn. akt IX Co 3009/13) Sąd Rejonowy w Tychach ustanowił dla niej radcę prawnego z urzędu. Pismem z 24 września 2014 r. (znak: OIRP/2148/2014), doręczonym 7 października 2014 r., Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach wyznaczyła pełnomocnika.

Zdaniem skarżącej zakwestionowany w skardze art. 3942 § 1 k.p.c. – przez to, że „nie przewiduje możliwości wniesienia zażalenia do innego składu Sądu w przypadku wydania przez sąd II instancji postanowienia w oparciu o przepis art. 350 k.p.c.” – narusza przysługujące jej prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji) i prawo do dwuinstancyjnego postępowania sądowego (art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji).

Pełnomocnik skarżącej oświadczył, że pomoc prawna świadczona z urzędu „nie został[a] opłacon[a] ani w części, ani w całości”. W związku z tym pełnomocnik wniósł o zwrot kosztów „na rzecz skarżącej”. Zażądał także zwrotu kosztów dojazdu do Sądu Najwyższego w celu zapoznania się z aktami sprawy.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie jest uzależnione od spełnienia warunków wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Przedmiotem skargi może być zatem tylko ten przepis, który był normatywną podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie, w związku z którą wniesiono skargę konstytucyjną.

Skarżąca zakwestionowała art. 3942 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Na postanowienia sądu drugiej instancji, których przedmiotem są oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zakwestionowany przepis nie był podstawą orzeczenia, z którym skarżąca łączy naruszenie swych praw, tj. postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach z 18 listopada 2013 r. Rozstrzygnięcie to dotyczy sprostowania postanowienia tego sądu z 5 listopada 2013 r. Zostało zatem wydane – co wprost wskazano w jego uzasadnieniu – na podstawie art. 350 k.p.c. Oczywiste jest więc to, że podstawą orzekania sądu w sprawie skarżącej nie mógł być zaskarżony przepis. Mówi on bowiem o postanowieniach sądu drugiej instancji, na które przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu (tzw. zażalenie poziome, odwołanie poziome). W związku z tym należy stwierdzić, że nawet jeśli według skarżącej zakwestionowany przepis uniemożliwia jej wniesienie środka odwoławczego, to wynika to jedynie z brzmienia tego przepisu i nie jest poparte treścią orzeczenia wskazanego w skardze jako ostateczne. Skarżąca nie złożyła zażalenia na postanowienie z 18 listopada 2013 r., co wynika z przedstawionego przez nią materiału dowodowego, stanu faktycznego sprawy oraz ustaleń Trybunału poczynionych ex officio. Nie uzyskała zatem rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu. Wniesiona skarga nie spełnia więc podstawowego warunku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy analizowanej skardze dalszego biegu.

W związku z tym Trybunał postanowił jak na wstępie.