W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 4 czerwca 2014 r. J.W. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie z 2002 r. lub rozporządzenie) z art. 24, art. 65 ust. 4 w zw. z art. 2 Konstytucji oraz art. 4 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: konwencja) w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 r. (Dz. U z 1995 r. Nr 36, poz. 175/1, ze zm.; dalej: protokół nr 1 do konwencji) i art. 14 w zw. z art. 4 ust. 2 konwencji.

Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżący został wyznaczony na pełnomocnika z urzędu do reprezentowania powódki w sporze przeciwko pracodawcy. Strony zawarły ugodę i w konsekwencji postanowieniem z 21 listopada 2013 r. (sygn. akt IV P 360/13) Sąd Rejonowy w Zabrzu – Wydział IV Pracy (dalej: Sąd Rejonowy w Zabrzu) umorzył postępowanie, a także – na podstawie zaskarżonego przepisu – przyznał skarżącemu 73,80 zł (w tym 13,80 zł podatku od towarów i usług) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Skarżący wniósł zażalenie na postanowienie w sprawie kosztów. Zostało ono oddalone przez Sąd Okręgowy w Gliwicach – VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 24 lutego 2014 r. (sygn. akt VIII Pz 5/14).

Skarżący uważa, że § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 2002 r. narusza art. 24 i art. 65 ust. 4 w zw. z art. 2 Konstytucji. Według niego przepis ten nie chroni pracy ludzkiej, ponieważ prowadzi do jej wykonywania za znacznie niższe wynagrodzenie niż minimalne, określone w ustawie. Ponadto zaskarżony przepis – zdaniem skarżącego – narusza art. 4 ust. 2 konwencji w zw. z art. 1 protokołu do konwencji, ponieważ nakłada obowiązek wykonywania pracy przymusowej oraz art. 14 w zw. z art. 4 ust. 2 konwencji, bo traktuje radców prawnych (w tym skarżącego) gorzej niż inne grupy zawodowe. Skarżący podnosi, że przewidziana w rozporządzeniu z 2002 r. stawka za prowadzenie spraw z zakresu prawa pracy wynosi 60 zł, a kwoty określone w tym rozporządzeniu nie były waloryzowane od początku jego obowiązywania. Skarżący dokładnie wskazuje czynności, których dokonał w związku z prowadzeniem sprawy, i określa, ile czasu na nie poświęcił. Podkreśla, że musiał „ponad 20 godzin przymusowo darmowo pracować, a nawet do sprawy dopłacić”. Jak wylicza, jego stawka godzinowa wyniosła w tej sprawie symboliczną złotówkę. Ponadto – jak twierdzi – musiał ponieść koszty związane z wysyłką korespondencji, dojazdami, rozmowami telefonicznymi i zakupem materiałów biurowych. Zdaniem skarżącego sytuacja radcy prawnego jest gorsza niż sytuacja osoby wykonującej pracę niewymagającą specjalnych kwalifikacji, bo w tym drugim przypadku minimalne wynagrodzenie wynosi 1680 zł. Skarżący zarzuca, że państwo stara się być przyjazne dla obywatela kosztem radców prawnych.

Zarządzeniem z 30 lipca 2014 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi przez doręczenie odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Zabrzu z 21 listopada 2013 r. W piśmie z 11 sierpnia 2014 r. skarżący podaje, że 30 grudnia 2013 r. złożył w sądzie wniosek o doręczenie odpisu tego postanowienia, ale dotychczas sąd tego wniosku nie rozpatrzył. W dniu 22 września 2014 r. skarżący przesłał odpis postanowienia z informacją, że zrobił to niezwłocznie po doręczeniu mu go przez sąd.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek dopuszczalności jej merytorycznego rozpoznania, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Gdy skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych, a także gdy jest oczywiście bezzasadna lub gdy jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie, lub też gdy występują przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Wstępne rozpoznanie służy bowiem wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania.

W rozpatrywanej sprawie szczególne znaczenie ma przesłanka określona w art. 79 ust 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, z której wynika konieczność wskazania przez skarżącego przysługujących mu wolności lub praw konstytucyjnych. Złożona skarga nie spełnia powyższej przesłanki, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu. Przepisy konwencji, a także wskazane przepisy Konstytucji nie mogą być wzorcami kontroli w rozpatrywanej sprawie.

W pierwszej kolejności Trybunał podkreśla, że zgodnie z treścią art. 79 Konstytucji podstawą skargi może być wyłącznie naruszenie przez zaskarżone przepisy konstytucyjnych wolności lub praw. W trybie skargi konstytucyjnej niedopuszczalne jest badanie zgodności zaskarżonego przepisu z umowami międzynarodowymi. Przepisy konwencji nie mogą zatem być wzorcem kontroli w takim postępowaniu (zob. wyroki TK z: 17 grudnia 2003 r., SK 15/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 103; 7 marca 2005 r., P 8/03, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 20; 20 listopada 2007 r., SK 57/05, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125 oraz 6 października 2009 r., SK 46/07, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 132).

W swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być zarzut naruszenia jedynie tych przepisów Konstytucji, które gwarantują konstytucyjne wolności lub prawa. Samodzielnym wzorcem kontroli regulacji zaskarżonych w skardze konstytucyjnej nie może być zasada ustrojowa ani przepis Konstytucji, który reguluje funkcjonowanie organu państwa lub którego zastosowanie wymaga przywołania innej normy statuującej wolność lub prawo człowieka. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału podstawą skargi konstytucyjnej nie może być więc zarzut naruszenia art. 24 Konstytucji. Przepis ten wyznacza jedynie kierunek polityki państwa – deklaruje ochronę pracy oraz traktuje o obowiązku nadzoru państwa nad warunkami wykonywania pracy. Treść tego przepisu samoistnie nie formułuje natomiast wolności i praw konstytucyjnych, których ochrony skarżący mógłby się domagać w trybie skargi konstytucyjnej (zob. postanowienia TK z 26 listopada 2012 r. i 18 czerwca 2013 r, Ts 155/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 261 i 262 oraz 11 września 2013 r., Ts 99/13, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 608, 7 kwietnia 2014 r. i 11 lipca 2014 r., Ts 22/14, dotychczas niepubl.).

W odniesieniu do zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 65 ust. 4 w zw. z art. 2 Konstytucji Trybunał stwierdza, że przywołane wzorce nie są adekwatne do oceny zaskarżonej regulacji. Skarżący zarzuca, że został zmuszony do wykonania pracy za znacznie niższe wynagrodzenie niż minimalne, określone w ustawie. W związku z tym Trybunał zauważa, że art. 65 ust. 4 Konstytucji expressis verbis nie normuje wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, lecz zawiera wymóg jego ustawowego określenia. Poza tym zaskarżone przepisy regulują wysokość wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną z urzędu przez radcę prawnego, ale nie na podstawie stosunku pracy.

W swoim dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że z art. 65 ust. 4 Konstytucji można wywodzić prawo podmiotowe każdego pracownika do ustawowo normowanego minimalnego wynagrodzenia lub do sposobu ustalania jego wysokości. Prawo to odnosi się jednak wyłącznie do osób wykonujących pracę zarobkową w rozumieniu tego przepisu. Nie obejmuje natomiast osób wykonujących tzw. wolne zawody, w szczególności pełnomocników procesowych (zob. postanowienie TK z 17 marca 2008 r., Ts 39/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 105 oraz 12 grudnia 2011 r., Ts 262/11, OTK ZU nr 1/B/2012, poz. 152; a także wyrok TK z 19 października 1999 r., SK 4/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 119). Świadczenie pomocy prawnej, również z urzędu, jest wykonywaniem wolnego zawodu, ale nie świadczeniem pracy w rozumieniu Konstytucji.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdza oczywistą bezzasadność zarzutu dotyczącego naruszenia art. 65 ust. 4 w zw. z art. 2 Konstytucji (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.