1. Postępowanie w sprawie zostało zainicjowane w wyniku połączonych pytań prawnych: Sądu Rejonowego w Wejherowie, II Wydział Karny z 12 czerwca 2014 r. (sygn. P 30/14), Sądu Rejonowego w Słupsku, XIV Wydział Karny z 22 maja 2014 r. (sygn. P 33/14), Sądu Rejonowego w Radomiu, X Wydział Karny z 30 czerwca 2014 r. (sygn. P 43/14) oraz Sądu Okręgowego w Warszawie, X Wydział Karny Odwoławczy z 31 lipca 2014 r. (sygn. P 40/14). Połączone pytania prawne, każde odnoszące się do innego stanu faktycznego, zawierają podobne zarzuty. Sądy pytające przedmiotem kontroli uczyniły art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych, u.g.h.).

Powyższym przepisom pytające sądy zarzuciły niezgodność z art. 2 w związku z art. 7 i art. 9 Konstytucji, w związku z tym, że zostały uchwalone w sposób naruszający wymagania dotyczące procesu legislacyjnego wynikającego z prawa unijnego, tj. zostały uchwalone z naruszeniem obowiązku notyfikacji przepisów technicznych przez Komisję Europejską.

Dodatkowo pytający sąd w sprawie o sygn. P 30/14 wniósł o stwierdzenie niezgodności ze wskazanymi wyżej wzorcami kontroli także art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.).

Pytania prawne o sygnaturach P 30/14, P 33/14 oraz P 40/14 zostały przedstawione w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi i prawnymi. We wszystkich sprawach oskarżonym został przedstawiony zarzut urządzania gry o charakterze losowym na automatach, bez stosownego zezwolenia, wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych.

Pytanie prawne o sygn. P 43/14 zostało przedstawione w związku z następującym stanem faktycznym. Funkcjonariusze Urzędu Celnego przeprowadzili kontrolę dotyczącą urządzania gier hazardowych w trzech lokalach, w których znajdowały się automaty do gier. Automaty te użytkowane były na podstawie umowy dzierżawy powierzchni. Na skutek powyższych kontroli automaty do gier zostały zatrzymane. Postanowieniem Prokuratury Rejonowej Radom Zachód w Radomiu, postanowieniem Urzędu Celnego w Radomiu oraz postanowieniem Urzędu Celnego w Radomiu zatwierdzono powyższe zatrzymania oraz postanowiono przechowywać automaty w magazynie depozytowym Urzędu Celnego w Radomiu.

We wszystkich sprawach pytające sądy miały wątpliwości, czy norma prawa zakazująca użytkowania automatów do gier, która stanowi podstawę prawną zarzutu w omawianych sprawach, jest wiążąca dla stron.

Uzasadniając zarzuty przedstawione w pytaniach prawnych, pytające sądy powołały następujące argumenty:

Zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy 98/34 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), państwo członkowskie ma obowiązek notyfikowania Komisji Europejskiej wszelkich projektów regulacji technicznych przed ich przyjęciem. Dzięki temu Komisja Europejska ma możliwość oceny zgodności takich projektów z prawem europejskim. Państwo członkowskie zobowiązane jest wstrzymać się przez trzy miesiące z przyjęciem notyfikowanych przepisów.

W odniesieniu do projektu ustawy o grach hazardowych powyższa procedura nie została wypełniona, chociaż na potencjalnie techniczny charakter tych przepisów wskazał wprost Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 19 lipca 2012 r. (w połączonych sprawach C-213/11, C-214/11 i C-217/11).

Zdaniem pytających sądów, celem przepisów ustawy o grach hazardowych jest ograniczenie i stopniowa likwidacja działalności w postaci gry na automatach o niskich wygranych przez ograniczenie sprzedaży tych automatów. W związku z powyższym należy przyjąć, że przepisy te mają charakter przepisów technicznych w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE. Wprawdzie dyrektywa ta przewiduje możliwość odstąpienia od obowiązku notyfikacji w ściśle określonych sytuacjach, jednakże – w wypadku zaskarżonych przepisów – takie sytuacje nie zachodzą. Z tego obowiązku nie zwalnia ani go nie wyłącza rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.).

W opinii pytających sądów Konstytucja nie przewiduje, aby dokonanie notyfikacji stanowiło kryterium ważności stanowionych w Polsce przez parlament norm prawnych, a tym samym nie warunkuje obowiązywania tych norm. Uzasadnione jest jednak twierdzenie, że z uwagi na wagę i charakter obowiązku notyfikacji stanowi on w istocie element konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw, a jego naruszenie może być kwestionowane jako naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego.

Niezachowanie omawianego trybu godzi w wynikającą z art. 7 Konstytucji zasadę legalizmu, zgodnie z którą organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Wyrażony w tym przepisie nakaz odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania prawa. Tworzenie prawa wyznaczają bowiem normy prawa obowiązującego, tzn. samo prawo określa reguły jego powstania, obowiązywania i utraty mocy obowiązującej.

Brak notyfikacji narusza także art. 9 Konstytucji, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego oraz wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadę demokratycznego państwa prawnego. Zasada demokratycznego państwa prawnego wymaga stanowienia norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacyjnej. Każde naruszenie przez organ władzy państwowej obowiązujących go zakazów i nakazów zawartych w szczegółowych unormowaniach konstytucyjnych stanowi także naruszenie tej ogólnej zasady.

Dopuszczalność przedstawienia pytań prawnych w rozpatrywanych sprawach pytające sądy uzasadniły tym, że uznanie przez Trybunał, że doszło do naruszenia obowiązku notyfikacji przepisów technicznych, tj. art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, prowadziłoby do depenalizacji czynów, które wyczerpują znamiona określone w art. 107 § 1 k.k.s.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Pytające sądy zakwestionowały art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych, u.g.h.), regulujące warunki prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie gier hazardowych, w tym urządzania gier na automatach.

Przepisy te mają następującą treść:

Art. 6 ust. 1: „Działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry”.

Art. 14 ust. 1: „Urządzanie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie w kasynach gry”.

2. Problem konstytucyjny, przedstawiony przez Sąd Rejonowy w Wejherowie, Sąd Rejonowy w Słupsku, Sąd Rejonowy w Radomiu oraz Sąd Okręgowy w Warszawie, został rozstrzygnięty przez TK w wyroku pełnego składu z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369). W wyroku tym Trybunał stwierdził, że brak notyfikacji przepisów technicznych – niezgodnie z wymaganiami dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE) i implementującego ją rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.) – nie może być traktowany jako naruszenie Konstytucji, a zwłaszcza art. 2 i art. 7 w związku z art. 9. W uzasadnieniu wyroku Trybunał podkreślił, że „notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem w sprawie notyfikacji, nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego”, a brak notyfikacji kwestionowanych przepisów ustawy o grach hazardowych „nie stanowi takiego naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji”.

3. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał umarza postępowanie, jeżeli wyrokowanie jest zbędne lub niedopuszczalne. Zbędność wydania wyroku zachodzi między innymi w razie wystąpienia przesłanki ne bis in idem, czyli rozpoznawania problemu konstytucyjnego, który został już rozstrzygnięty przez Trybunał (zob. postanowienie TK z 28 lipca 2014 r., sygn. P 52/13, OTK ZU nr 7/A/2014, poz. 90 oraz powołane tam orzecznictwo).

Trybunał stwierdził, że problem, z którym do Trybunału zwróciły się sądy w niniejszej sprawie, to jest konstytucyjne skutki niedokonania notyfikacji przepisów technicznych, został już ostatecznie rozstrzygnięty w wyroku o sygn. P 4/14. Co prawda, w niniejszej sprawie, oprócz art. 14 ust. 1 u.g.h., został zaskarżony dodatkowy przepis, tj. art. 6 ust. 1, jednak zarzut niekonstytucyjności podnoszony co do tego przepisu jest w istocie rzeczy tożsamy z podnoszonym w poprzedniej sprawie co do art. 14 ust. 1 u.g.h. W odniesieniu do obu przepisów pytające sądy w niedopełnieniu obowiązku notyfikacji upatrują naruszenia konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Trybunał stwierdził, że w sytuacji, w której zarzut dotyczył naruszenia trybu ustawodawczego, zaś ocena tego zarzutu nastąpiła w ostatecznym wyroku, dokonanie ponownej kontroli tego samego zarzutu, postawionego wobec innego przepisu tej samej ustawy, cechuje automatyzm. Ponowne rozpoznawanie tego samego problemu konstytucyjnego czyni postępowanie zbędnym (zob. postanowienie z 24 lutego 2015 r., sygn. P 34/13, niepubl.). Trybunał w niniejszym składzie podzielił rozstrzygnięcie Trybunału podjęte w wyroku o sygn. P 4/14. W świetle postawionego zarzutu naruszenia trybu ustawodawczego, ocena art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z punktu widzenia wskazanych wzorców kontroli, byłaby zbędna.

Jednocześnie sądy nie wskazały w uzasadnieniu dodatkowych zarzutów i argumentów, które pozwalałyby na odmienną ocenę konstytucyjności braku notyfikacji przepisów ustawy o grach hazardowych.

W związku z powyższym postępowanie zostało umorzone na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z uwagi na zbędność wydania wyroku.

4. Ponadto Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że kwestia dopuszczalności pociągnięcia do odpowiedzialności karnoskarbowej za występek z art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.) osób, które prowadzą grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny wbrew zakazom zawartym w przepisach ustawy o grach hazardowych, nie podlega kognicji Trybunału, a postępowanie w tym zakresie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

Sąd Rejonowy w Wejherowie nie wniósł o kontrolę hierarchicznej zgodności norm, lecz zwrócił się do Trybunału o wskazanie sposobu stosowania prawa w sprawie przed nim zawisłej. Trybunał uznał, że – w myśl art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o TK – pytanie prawne ma dotyczyć „zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą”. Pytanie prawne nie może natomiast dotyczyć innych kwestii, a w szczególności nie można przedmiotem pytania czynić wątpliwości co do sposobu stosowania prawa przez sądy.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.