W skardze konstytucyjnej z 4 sierpnia 2014 r. MKS Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 1173 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i w związku z art. 79 ust. 1; art. 79 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1; art. 45 ust. 1 w związku z art. 79 ust. 1 oraz art. 177 w związku z art. 79 ust. 1 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji (zarzuty niezgodności art. 1173 k.p.c. z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 i w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 177 w związku z art. 79 ust. 1 i w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji skarżąca sformułowała w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej).

Skarżąca twierdzi, że określona w art. 1173 k.p.c. procedura „ustanowienia pełnomocnika z urzędu”, w której uczestniczy organ niebędący sądem, narusza jej konstytucyjne prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej; prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd oraz prawo do sprawowania przez sąd wymiaru sprawiedliwości w indywidualnej sprawie. Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis jest także niezgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego.

Postanowieniem z 25 listopada 2014 r. (doręczonym pełnomocnikowi 2 grudnia 2014 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu, stwierdziwszy, że zakwestionowany przepis nie był podstawą postanowienia Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach) z 3 marca 2014 r. (sygn. akt III Cz 1494/13), tj. orzeczenia, z którym skarżąca łączy naruszenie swych praw, ani też poprzedzającego go rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Trybunał zwrócił uwagę na to, że w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna, Sąd Okręgowy w Katowicach badał, czy sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił, że postanowienie oddalające wniosek skarżącej o wyznaczenie nowego pełnomocnika jest rozstrzygnięciem niezaskarżalnym, a więc niepodlegającym uzasadnieniu, oraz że skarżąca nie ma interesu prawnego w zakwestionowaniu orzeczenia w sprawie przyznania wynagrodzenia radcy prawnemu. Poza zakresem zainteresowania sądów obu instancji była zatem kwestia ustanowienia pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz kwestia wyznaczenia go przez właściwy organ samorządu zawodowego. Odwołanie się przez Sąd Okręgowy w Katowicach do treści zakwestionowanego przez skarżącą art. 1173 k.p.c. służyło – co podkreślił Trybunał – jedynie przedstawieniu istoty problemu, nie miało zaś wpływu na treść rozstrzygnięcia tego sądu. Trybunał nie podzielił także zarzutów skarżącej, jakoby to treść zakwestionowanego przepisu uniemożliwiła jej wniesienie skargi do Trybunału. Jak zauważył Trybunał, postanowieniem z 15 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Katowicach ustanowił dla skarżącej pełnomocnika z urzędu, natomiast właściwy organ samorządu zawodowego wyznaczył radcę prawnego. Pełnomocnik nie wniósł do Trybunału skargi tylko dlatego, że z jego ustaleń wynikało, iż upłynął już – określony w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – termin do dokonania tej czynności procesowej. W związku z tym Trybunał uznał, że zarzut, jakoby określona w art. 1173 k.p.c. procedura ustanowienia pełnomocnika z urzędu naruszała konstytucyjne prawo skarżącej do wniesienia skargi do Trybunału, jest bezzasadny.

W zażaleniu z 8 grudnia 2014 r. skarżąca zakwestionowała postanowienie Trybunału w całości. Skarżąca zarzuciła Trybunałowi naruszenie art. 36 ust. 3 w związku z art. 46 ust. 2 w związku z art. 49 i w związku z art. 47 ustawy o TK przez „niewłaściwe uznanie o braku zasadności skargi konstytucyjnej z uwagi na błędne uznanie, iż kwestionowany przez skarżącego przepis prawa nie był podstawą wydania ostatecznego orzeczenia oraz błędne uznanie, że skarżący nie uprawdopodobnił naruszenia jego konstytucyjnych praw, co w konsekwencji doprowadziło do niezasadnej odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu”.

Pełnomocnik skarżącej złożył wniosek o przyznanie mu zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, w którym oświadczył, że koszty te „nie zostały dotychczas zapłacone w żadnej części”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6–7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

3. Zdaniem skarżącej przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być nie tylko te przepisy, które były podstawą ostatecznego orzeczenia, ale także te, które miały „wpływ i kształtowały” to rozstrzygnięcie, tj. „był[y] punktem wyjścia dla sądów (…)” albo „znajdował[y] się w kręgu zainteresowania sąd[ów]”.

3.1. Skarżąca nie zauważyła zatem tego, że w swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność rozróżnienia dwóch rodzajów sytuacji. Pierwszej, w której określone przepisy wyznaczają merytoryczną treść rozstrzygnięcia podejmowanego przez sąd, i drugiej, w której unormowania prawne są pewnym elementem stanu faktycznego ocenianego przez pryzmat innych przepisów, właśnie będących podstawą prawną mającego zapaść orzeczenia. Trzeba jednoznacznie stwierdzić, że tylko pierwsza z wyżej wskazanych sytuacji pozwala na zakwalifikowanie określonych regulacji prawnych jako podstawy prawnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W drugim przypadku, mimo że organ wydający rozstrzygnięcie uwzględnił to, iż określone przepisy obowiązują i zawierają pewną treść normatywną, nie mogą być one uznane za podstawę prawną orzeczenia, w którym rozstrzyga się o roszczeniach związanych z daną sytuacją faktyczną (zob. postanowienia TK z 25 kwietnia 2007 r. Ts 81/06, OTK ZU nr 2/B/2007, poz. 93 oraz 21 lipca 2009 r., Ts 184/07, OTK ZU nr 4/B/2009, poz. 238).

3.2. W sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna, swoje roszczenia skarżąca oparła na zarzucie bezpodstawnej odmowy sformułowania uzasadnienia postanowienia oddalającego wniosek o wyznaczenie nowego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz zarzucie bezpodstawnego odrzucenia zażalenia na postanowienie w sprawie przyznania radcy prawnemu wynagrodzenia za przygotowanie opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej. Wątpliwości Trybunału nie budzi zatem to, że zakwestionowanego w skardze art. 1173 k.p.c. (tj. przepisu, który upoważnia właściwy organ samorządu zawodowego do wyznaczenia adwokata lub radcy prawnego w związku z postanowieniem sądu o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu i formułuje obowiązki tego organu w zakresie wyznaczenia konkretnej osoby na pełnomocnika) nie można uznać za podstawę prawną, w świetle której kwalifikowane były wyżej opisane roszczenia skarżącej.

3.3. W postanowieniu z 25 listopada 2014 r. Trybunał zatem prawidłowo uznał, że pomiędzy zaskarżonym przez skarżącą art. 1173 k.p.c. a orzeczeniem wskazanym przez nią jako ostateczne nie występuje zależność, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

4. Skarżąca nie zgadza się z Trybunałem, że to nie treść zakwestionowanego przez nią przepisu uniemożliwiła jej złożenie skargi do Trybunału. Skarżąca zwróciła uwagę na to, że w dniu ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu termin do wniesienia skargi nie był jeszcze przekroczony, „[j]ednakże z powodu wyznaczenia skarżące[j] konkretnego pełnomocnika przez organ samorządu zawodowego – co nastąpiło po upływie trzymiesięcznego terminu liczonego wedle zasad określonych w art. 48 ust. 2 zd. 2 ustawy [o TK] – materialnoprawny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej upłynął [bez winy skarżącej]”. Jeśliby zatem pełnomocnika ustanawiał i wyznaczał tylko sąd, to – jak zarzuciła skarżąca – miałaby ona możliwość złożenia skargi konstytucyjnej do Trybunału.

Skarżąca abstrahuje zatem od tego, że wystąpienie do sądu z wnioskiem, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, powoduje zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi aż do dnia doręczenia adwokatowi lub radcy prawnemu pisma właściwego organu samorządu zawodowego wyznaczającego go na pełnomocnika z urzędu (zob. postanowienie TK z 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU nr 3/A/2013, poz. 37 oraz przywołane w nim orzecznictwo). Odmowa wniesienia przez pełnomocnika z urzędu skargi do Trybunału była więc wynikiem dokonanej przez niego analizy stanu faktycznego sprawy.

5. W postanowieniu z 25 listopada 2014 r. Trybunał zatem zasadnie przyjął, że w sprawie, w związku z którą skarżąca wniosła skargę konstytucyjną, zakwestionowany art. 1173 k.p.c. nie był przeszkodą w realizacji prawa określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał prawidłowo odmówił więc nadania skardze dalszego biegu.

Wziąwszy pod uwagę to, że zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.