W skardze konstytucyjnej z 30 czerwca 2014 r. G.G. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 182 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. W dniu 31 października 2011 r. skarżąca wystąpiła do Sądu Rejonowego w Gryfinie Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Rejonowy w Gryfinie) z wnioskiem o stwierdzenie nabycia nieruchomości (gospodarstwa rolnego) przez zasiedzenie. Sąd ten wezwał skarżącą do uzupełnienia braków formalnych wniosku, tj. m.in. wskazania miejsca zamieszkania osoby figurującej w księgach wieczystych jako współwłaściciel nieruchomości. Na wniosek skarżącej Sąd Rejonowy w Gryfinie, w trybie art. 609 k.p.c., ustalił, że współwłaściciel nieruchomości zmarł w 1976 r. W związku z tym wezwał skarżącą do doręczenia prawomocnego postanowienia w sprawie nabycia spadku po zmarłym. Skarżąca, po ustaleniu, że po śmierci współwłaściciela nieruchomości nie przeprowadzono postępowania spadkowego, była zmuszona wszcząć je osobiście, co też uczyniła 18 czerwca 2013 r. Postępowanie to nie zostało jeszcze zakończone – toczy się przed Sądem Rejonowym w Kluczborku (sygn. akt I Ns 388/13).

Ponieważ skarżąca nie złożyła w terminie prawomocnego postanowienia w sprawie nabycia spadku po zmarłym współwłaścicielu nieruchomości, więc Sąd Rejonowy w Gryfinie, postanowieniem z 31 sierpnia 2012 r., zawiesił postępowanie w sprawie o zasiedzenie nieruchomości na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Postanowieniem z 2 października 2013 r. (sygn. akt I Ns 784/11) sąd ten umorzył postępowanie, wskazawszy, że w ciągu roku od daty wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania skarżąca nie wystąpiła z wnioskiem o podjęcie postępowania. Postanowieniem z 24 marca 2014 r. (sygn. akt II Cz 98/14) Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział II Cywilny Odwoławczy oddalił zażalenie, które skarżąca złożyła na powyższe postanowienie. Orzeczenie to zostało doręczone skarżącej 31 marca 2014 r.

Skarżąca twierdzi, że art. 182 § 1 k.p.c. narusza prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę przyzwoitej legislacji i zasadę zaufania obywateli do państwa (art. 2 Konstytucji), ponieważ w celu uniknięcia umorzenia zawieszonego – na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. – postępowania obliguje powoda do złożenia wniosku o jego podjęcie także wtedy, gdy nie ma do tego podstaw.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpoznanie uzależnione jest od spełnienia licznych przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.

Skarżąca zakwestionowała art. 182 § 1 k.p.c. w brzmieniu: „Sąd umarza postępowanie zawieszone na zgodny wniosek stron lub na wniosek spadkobiercy, jak również z przyczyn wskazanych w art. 177 pkt 5 i 6, jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty postanowienia o zawieszeniu. Ponadto sąd umorzy postępowanie w razie stwierdzenia braku następcy prawnego strony, która utraciła zdolność sądową, a w każdym razie po upływie roku od daty postanowienia o zawieszeniu z tej przyczyny. Sąd także umorzy postępowanie w razie śmierci strony po upływie lat pięciu od daty postanowienia o zawieszeniu postępowania z tej przyczyny”.

Skarżąca kwestionuje ten przepis w zakresie, w jakim sąd umarza postępowanie zawieszone z przyczyny wskazanej w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., jeżeli wniosek o podjęcie postępowania nie został zgłoszony w ciągu roku od daty wydania postanowienia o zawieszeniu. W myśl tego przepisu sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, gdy powód m.in. „(…) nie wykona innych zarządzeń, co uniemożliwia nadanie sprawie dalszego biegu”.

Istota zarzutów sformułowanych w skardze dotyczy konieczności złożenia – w ciągu roku od dnia zawieszenia postępowania na podstawie art. 177§ 1 pkt 6 k.p.c. – wniosku o jego podjęcie, także wtedy, gdy nie ma ku temu podstaw. Jak bowiem twierdzi skarżąca, aby uniknąć umorzenia zawieszonego postępowania w sprawie, w związku z którą wniosła skargę do Trybunału, „winna co roku, aż do prawomocnego zakończenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (…) składać wniosek o jego podjęcie, pomimo rzeczywistego niewykonania zarządzenia i pomimo braku rzeczywistej możliwości nadania sprawie dalszego biegu”. Powyższe – zdaniem skarżącej – dowodzi tego, że zakwestionowany w skardze art. 182 § 1 k.p.c. narusza prawo do prawidłowo ukształtowanej procedury, zasadę przyzwoitej legislacji i zasadę zaufania obywateli do państwa.

W odniesieniu do tych zarzutów Trybunał Konstytucyjny zauważa, że w sprawie skarżącej Sąd Rejonowy w Gryfinie zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., ponieważ skarżąca nie wykonała zarządzenia dotyczącego braku formalnego pozwu (braku tego nie można było uzupełnić w trybie art. 130 k.p.c.), tj. nie wykonała zobowiązania polegającego na złożeniu prawomocnego postanowienia w sprawie stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym współwłaścicielu nieruchomości. Konsekwencją zawieszenia postępowania było jego umorzenie na podstawie art. 182 § 1 k.p.c. W ciągu roku od daty zawieszenia postępowania Skarżąca nie złożyła bowiem wniosku o jego podjęcie.

Skardze należało odmówić nadania dalszego biegu przede wszystkim dlatego, że skarżąca nie wykazała, iż w jej sprawie doszło do naruszenia prawa do właściwie ukształtowanej procedury. Skarżąca mogła uniknąć umorzenia postępowania, wykorzystując inne środki prawne.

Po pierwsze, na postanowienie sądu pierwszej instancji o zawieszeniu postępowania przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 6 k.p.c.). Jeżeli zatem – jak podnosi skarżąca – wykonanie zarządzenia w terminie siedmiu dni było „obiektywnie niemożliwe”, a zawieszenie postępowania od niej niezależne, to powinna była ona zaskarżyć postanowienie Sądu Rejonowego w Gryfinie z 31 sierpnia 2012 r. Z akt sprawy wynika, że skarżąca nie zakwestionowała tego orzeczenia.

Po drugie, jeżeli – jak twierdzi skarżąca – w jej sprawie nie było podstaw do podjęcia zawieszonego postępowania z powodu niezakończenia postępowania spadkowego, to przed upływem terminu określonego w art. 182 § 1 k.p.c. powinna była ona złożyć wniosek o zmianę podstawy zawieszenia na art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. W przypadku uwzględnienia tego wniosku sąd, po zakończeniu postępowania spadkowego, podjąłby z urzędu – na podstawie art. 180 § 1 pkt 4 k.p.c. – zawieszone postępowanie. Skoro jednak w ciągu roku od zawieszenia postępowania skarżąca nie podjęła żadnych kroków, to w jej sprawie nie można doszukiwać się związku między zaskarżonym przepisem a naruszeniem praw określonych w art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał zwraca także uwagę na to, że umorzenie zawieszonego postępowania nie pozbawia skarżącej prawa do ponownego wytoczenia powództwa w myśl art. 182 § 2 i 4 k.p.c.

Wskazane okoliczności bezpośrednio wpływają na ocenę wniesionej skargi. W swoim orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że ze względu na charakter skargi konstytucyjnej jako nadzwyczajnego środka ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesu prawnego skarżących jest możliwe dopiero wtedy, gdy wykażą się oni choćby minimalną starannością w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Jak przyjął Trybunał w postanowieniu z 17 marca 1998 r., „skarga (…) nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie” (Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998 r., poz. 20; zob. również postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77).

W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że w sprawie, w związku z którą została wniesiona analizowana skarga, skarżąca nie wykazała, że źródłem naruszenia jej konstytucyjnych praw jest zakwestionowany art. 182 § 1 k.p.c. Skarżąca nie spełniła zatem podstawowej przesłanki skargi, określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanej w art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK, co uzasadnia odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Należy także zauważyć, że skoro skarżąca mogła zapobiec umorzeniu postępowania, wykorzystując inne środki prawne, to w skardze – choć formalnie kwestionuje konstytucyjność art. 182 § 1 k.p.c. – w rzeczywistości podważa prawidłowość orzeczeń wydanych w jej sprawie.

Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – następną podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.