W skardze konstytucyjnej z 19 maja 2014 r. S.S. (dalej: skarżąca) wystąpiła o stwierdzenie, że art. 184 ust. 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, ze zm.; dalej: prawo o szkolnictwie wyższym) jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4; art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 w związku z art. 64 ust. 3 i w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna został wniesiona w związku z następującą sprawą.

Decyzją z 26 listopada 2012 r. Uczelniana Odwoławcza Komisja Stypendialna Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy odmówiła przyznania skarżącej stypendium rektora dla najlepszych studentów w semestrze zimowym roku akademickiego 2012/2013 na okres od 1 października 2012 r. do 28 lutego 2013 r. Zdaniem organu skarżąca wprawdzie spełniła wymóg określony w § 6 ust. 7 pkt 1 Regulaminu przyznawania świadczeń pomocy materialnej dla studentów Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy (tj. uzyskała odpowiednią średnią ocen), jednak nie spełniła wymogu wskazanego w § 10 ust. 2. Zgodnie z nim „Studentowi, który po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku studiów, nie przysługują świadczenia, o których mowa w § 1 ust. 1, chyba że kontynuuje on studia po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej, niż przez okres trzech lat”.

We wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy skarżąca wystąpiła o uchylenie decyzji organu I instancji, którą – jej zdaniem – wydano na podstawie art. 184 ust. 5 Prawa o szkolnictwie wyższym, a przepis ten – jak stwierdziła – narusza art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Decyzją z 8 stycznia 2013 r. (nr DKN–STP/3733/01/13) Uczelniana Odwoławcza Komisja Stypendialna Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy utrzymała w mocy zaskarżoną decyzję. Zdaniem organu art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym jednoznacznie wskazuje, że po ukończeniu jednego kierunku studiów nie można otrzymywać żadnego świadczenia wymienionego w art. 173 tej ustawy, bez względu na to, czy student wcześniej kończył studia płatne/bezpłatne, czy otrzymywał/nie otrzymywał świadczeń. Jak stwierdził organ, komisja ma obowiązek stosowania przepisów prawa, a ocena ich konstytucyjności nie należy do jej uprawnień.

W skardze do sądu administracyjnego skarżąca wniosła o uchylenie decyzji organu odwoławczego. Przedstawiła w niej analogiczne – do tych przytoczonych we wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy – argumenty dotyczące niezgodności art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym z art. 2 oraz 32 Konstytucji. Skarżąca wystąpiła także o to, by sąd skierował pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego dotyczące zbadania konstytucyjności art. 184 ust. 5 w związku z art. 173 prawa o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim przepis ten pozbawia studenta prawa do stypendium rektora dla najlepszych studentów wtedy, gdy skończył on inne studia w pełni odpłatne (i z zupełnie innej dziedziny), na których nie korzystał z żadnej pomocy finansowej państwa, w tym z pomocy, o której mowa w art. 173 powyższej ustawy.

Wyrokiem z 18 czerwca 2013 r. (sygn. akt II SA/Bd 253/13) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy (dalej: WSA w Bydgoszczy) oddalił skargę. W uzasadnieniu sąd wskazał, że materialną podstawą wydania zaskarżonej decyzji jest art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym. Z tej normy jasno wynika, że stypendium rektora nie może otrzymać student, który po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku. Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której po ukończeniu studiów pierwszego stopnia student kontynuuje studia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednak nie dłużej niż przez trzy lata. Zdaniem WSA w Bydgoszczy organy prawidłowo ustaliły, że skarżącej nie przysługuje stypendium rektora oraz że orzekanie o niekonstytucyjności tego przepisu nie należy do kompetencji organu administracji, lecz do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd wskazał również, że przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się już postępowanie w sprawie konstytucyjności art. 184 ust. 5 Prawa o szkolnictwie wyższym (sygn. akt K 40/12). Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy nie zawiesił postępowania w sprawie, ponieważ nie podzielił wątpliwości co do niezgodności tego przepisu z Konstytucją. Wyrokiem z 14 stycznia 2014 r. (sygn. akt I OSK 2327/13) Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. Rozstrzygnięcie to doręczono pełnomocnikowi skarżącej 27 lutego 2014 r.

Wyrokiem z 5 listopada 2013 r. (sygn. K 40/12, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 120) Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim wyłącza prawo studentów kontynuujących naukę na drugim kierunku po ukończeniu jednego kierunku studiów do otrzymywania stypendiów, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 i 4 tej ustawy, jest zgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4 Konstytucji.

Skarżąca twierdzi, że wniesiona przez nią skarga dotyczy innego zakresu art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym i zawiera dodatkowe zarzuty niekonstytucyjności.

Zdaniem skarżącej art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4 Konstytucji, ponieważ ustanawia dla podmiotów podobnych (tj. studentów danego kierunku mających bardzo dobre wyniki w nauce) różne zasady przyznawania stypendiów za bardzo dobre wyniki w nauce. Jak stwierdziła skarżąca, zakwestionowany przepis uniemożliwia przyznanie tego świadczenia osobom, które – tak jak ona – spełniają łącznie następujące warunki: „a) uzyska[wszy] (…) tytuł licencjata z całkowicie innej dziedziny (…) nie mo[gły] (…) kontynuować studiów uzupełniających w celu uzyskania tytułu magistra prawa – bo prawo nie przewidywało w okresie rozpoczęcia nauki dla tego kierunku studiów uzupełniających, a tylko jednolite studia magisterskie”; b) na poprzednim kierunku nie pobierały stypendium dla studentów osiągających bardzo dobre wyniki w nauce, gdyż ówcześnie obowiązujące przepisy nie przewidywały takiej formy świadczenia; c) koszty wykształcenia pokryły z własnych środków; d) zostały przyjęte na studia przed 1 października 2011 r.

Uzasadniając powyższe zarzuty, skarżąca podkreśla, że prawa określone w art. 70 ust. 4 Konstytucji są realizowane tylko wtedy, gdy każdy student osiągający bardzo dobre wyniki w nauce, bez względu na to, czy wcześniej ukończy inny kierunek studiów, ma prawo do otrzymania świadczenia, o którym mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 prawa o szkolnictwie wyższym. Jak zarzuciła skarżąca, wprowadzenie przez ustawodawcę „dodatkowej cechy różnicującej, polegającej na wcześniejszym ukończeniu studiów na innym kierunku, powoduje wyodrębnienie z całej klasy adresatów grupę studentów która jest odmiennie traktowana”. Skarżąca stwierdziła również, że zakwestionowany w skardze art. 184 ust. 5 tej ustawy (znowelizowany ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw [Dz. U. Nr 84, poz. 455, ze zm.; dalej: ustawa zmieniająca z 2011 r.]) narusza zasadę równości w związku z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą poszanowania interesów w toku. Jak zarzuciła, w dniu zawarcia umowy o naukę (tj. 10 sierpnia 2011 r.) miała prawo do świadczeń materialnych, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 prawa o szkolnictwie wyższym. Zdaniem skarżącej ograniczenie tych praw narusza także art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące w systemie prawa akty normatywne nie będą źródłem ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów będących podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.

Skarżąca zakwestionowała art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu: „Studentowi, który po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuuje naukę na drugim kierunku studiów, nie przysługują świadczenia, o których mowa w art. 173, chyba, że kontynuuje on studia, po ukończeniu studiów pierwszego stopnia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego, jednakże nie dłużej niż przez okres trzech lat”.

Trybunał stwierdza, że analizowanej skardze należy odmówić nadania dalszego biegu z powodu zbędności orzekania. W wyroku z 5 listopada 2013 r. (sygn. K 40/12, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 120) Trybunał Konstytucyjny orzekł m.in., że art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym w zakresie, w jakim wyłącza prawo studentów kontynuujących naukę na drugim kierunku po ukończeniu jednego kierunku studiów do otrzymywania stypendiów, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 i 4 tej ustawy, jest zgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 70 ust. 4 Konstytucji.

W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał podkreślił, że w kategorii podmiotów charakteryzujących się istotnymi cechami (bycie studentem, spełnienie ustawowych przesłanek warunkujących prawo do stypendiów) ustawodawca wyodrębnił grupę osób, które już ukończyły jedne studia, i wobec niej zastosował kwestionowane zróżnicowanie. Jednak jak orzekł Trybunał, to zróżnicowanie jest usprawiedliwione. Legitymowanie się tytułem magistra uzasadnia bowiem wyłączenie z grona beneficjentów stypendiów naukowych nie tylko tych studentów, którzy uprzednio (na ukończonym kierunku studiów) pobierali stypendia określone w art. 173 ust. 1 pkt 3 i 4 u.p.s.w., ale także tych, którzy uprzednio nie korzystali z tego rodzaju stypendiów.

Ponadto, jak wskazał Trybunał, wprawdzie z art. 70 ust. 4 Konstytucji wynika, że władze publiczne mają obowiązek zapewnienia powszechnego i równego dostępu do wykształcenia, ale w zakresie realizacji tego obowiązku ustawodawca ma dużą swobodę. Dlatego też okoliczność ukończenia przez dane osoby jednego kierunku studiów zwalnia władze publiczne z obowiązku dalszego wspierania lub nagradzania ich za szczególne osiągnięcia w sytuacji, w której zdecydowały się one kontynuować edukację na kolejnym kierunku studiów. Odmienne ich potraktowanie do osób, które nie zdobyły jeszcze wyższego wykształcenia, jest zgodne z celem przepisów regulujących formy pomocy państwa dla studentów.

Ukończenie studiów przez obywatela prowadzi – jak stwierdził Trybunał – do osiągnięcia celu, którym było umożliwienie zdobycia wykształcenia, i do wypełnienia obowiązku wynikającego z art. 70 ust. 4 Konstytucji.

Odstępstwo od zasady równości jest zatem – jak podkreślił Trybunał – usprawiedliwione przez dobór relewantnej cechy różnicującej podmioty podobne, którą w tym wypadku jest ukończenie pierwszego kierunku studiów.

Powyższe wywody przedstawione w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. K 40/12, w którym Trybunał stwierdził zgodność art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym z Konstytucją, są jednoznaczną odpowiedzią na zarzuty sformułowane w skardze.

Rozszerzenie przez skarżącą zakresu wzorców kontroli, a także sformułowanie dodatkowych zarzutów nie wpływa na stwierdzoną zbędność orzekania.

W odniesieniu do zarzutu, jakoby „państwo wobec skarżącej nie wywiązało się z obowiązku wskazanego w art. 70 ust. 4 Konstytucji w trakcie studiów na pierwszym (ukończonym) kierunku” Trybunał stwierdza, że nie ma on związku z treścią zakwestionowanego art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym. Skoro skarżąca twierdzi, że na poprzednim kierunku studiów nie pobierała świadczeń materialnych, ponieważ nie było ku temu podstawy prawnej, to zarzuty formułuje wobec przepisów tej ustawy sprzed nowelizacji dokonanej ustawą zmieniającą z 2011 r.

Podobnie należy ocenić te zarzuty, które dotyczą naruszenia zasady równości, a także praw skarżącej określonych w art. 64 Konstytucji w związku z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą poszanowania interesów w toku. Jak zarzuciła skarżąca, w dniu zawarcia umowy o naukę (tj. 10 sierpnia 2011 r.) miała prawo do świadczeń materialnych, o których mowa w art. 173 ust. 1 pkt 3 prawa o szkolnictwie wyższym. „Nowelizacja ustawy z 2011 r. te interesy (…) zniweczyła, ponieważ wykluczyła możliwość otrzymania takiego stypendium w przypadku wcześniejszego ukończenia studiów”. Zdaniem Trybunału te zarzuty dotyczą przepisów ustawy zmieniającej z 2011 r., a nie zakwestionowanego w skardze art. 184 ust. 5 prawa o szkolnictwie wyższym.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Z taką sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy zakwestionowany przepis prawny był już w innej sprawie przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją. Instytucją, którą w celu zapewnienia stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jako formalnie prawomocnego, wykształciły orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i doktryna, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (zob. orzeczenie TK z 8 listopada 1994 r., P 1/94, OTK ZU z 1994 r., poz. 37 oraz postanowienie TK z 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218). Zasada ta ma zastosowanie, jeżeli te same przepisy zostały już wcześniej zakwestionowane na podstawie tych samych zarzutów. W takim wypadku Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność wydania orzeczenia, natomiast na etapie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej odmawia nadania dalszego biegu skardze.

Wskazane okoliczności są – w myśl art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał postanowił jak na wstępie.