W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 5 grudnia 2013 r. A.K. (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 38 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455, ze zm.; dalej: ustawa nowelizująca) „w zakresie, w jakim nakazuje on stosować przepisy wprowadzone ustawą a dotyczące stypendium rektora dla najlepszych studentów (tj. art. 173, art. 184 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym [Dz. U. z 2012 r. poz. 572, ze zm.; dalej: prawo o szkolnictwie wyższym]) do studentów, którzy nabyli prawo do stypendium za wyniki w nauce w roku akademickim 2010/2011”, z art. 70 ust. 1 i 4 w związku z art. 2 Konstytucji.

Zdaniem skarżącej zakwestionowana regulacja prowadzi do naruszenia zasady ochrony praw nabytych, prawa do powszechnego i równego dostępu do wykształcenia oraz prawa do pomocy finansowej ze strony władz publicznych. Skarżąca twierdzi bowiem, że zastosowanie przepisów, które wyłączają możliwość otrzymywania stypendium rektora dla najlepszych studentów na więcej niż jednym kierunku studiów oraz pobierania stypendium przez studentów, którzy po ukończeniu jednego kierunku studiów kontynuują naukę na drugim kierunku (chyba że po ukończeniu studiów pierwszego stopnia kontynuują oni studia w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra lub równorzędnego) w stosunku do studentów, którzy uzyskali dobre wyniki w nauce w roku akademickim poprzedzającym wejście w życie tych przepisów naruszyło nabyte już przez nich prawo do otrzymania stypendium, a także zasadę niedziałania prawa wstecz.

Postanowieniem z 11 lutego 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że skarga ta jest oczywiście bezzasadna. Trybunał uznał, że twierdzenie skarżącej, iż uzyskawszy dobre wyniki w nauce w roku akademickim 2010/2011, nabyła prawo podmiotowe do otrzymania stypendium w następnym roku, nie znajduje uzasadnienia ani w przepisach obowiązujących przed 1 październiku 2011 r., ani w regulacjach, które weszły w życie z tą datą. Trybunał zaznaczył, że art. 181 ust. 1 prawa o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym przed 1 październiku 2011 r. stanowił, iż stypendium za wyniki w nauce mógł otrzymywać „student, który uzyskał za rok studiów wysoką średnią ocen”. Przepis ten nie gwarantował jednak automatycznie prawa do otrzymania stypendium po osiągnięciu określonych wyników. Prawo to nie powstawało więc przed momentem wydania decyzji o jego przyznaniu. Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał na swój wyrok z 5 listopada 2013 r. (K 40/12, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 120), w którym stwierdził między innymi, że uwzględniając art. 70 ust. 4 Konstytucji jako wzorzec kontroli przepisów dotyczących stypendium, należy mieć na uwadze to, iż przepis ten pozostawia ustawodawcy znaczną swobodę w określeniu form i zakresu pomocy materialnej udzielanej przez państwo, a tym samym nie przyznaje jednostce prawa do określonego rodzaju stypendium.

Zażalenie na powyższe postanowienie wzniósł pełnomocnik skarżącej. Stwierdził w nim, że Trybunał nie rozważył ewentualnego naruszenia ekspektatywy nabycia prawa do stypendium, co powinien zrobić, skoro skarżąca zarzuciła naruszenie zasady praw nabytych. Zdaniem skarżącej nawet jeśli w jej sprawie nie można było mówić o nabyciu prawa do stypendium, to doszło do powstania maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy nabycia tego prawa. Pełnomocnik skarżącej stwierdził również, że uznanie przez Trybunał, iż na gruncie przepisów prawa o szkolnictwie wyższym studentom przyznano tylko „prawo do ubiegania się o stypendium za wyniki w nauce”, stoi w sprzeczności z wyrażoną wcześniej w orzecznictwie tezą, że art. 70 ust. 4 Konstytucji jest nie tylko normą programową, lecz gwarantuje prawo podmiotowe do równego dostępu do mechanizmów wyrównywania szans edukacyjnych przez państwo. Pełnomocnik skarżącej podkreślił, że prawo do pobierania stypendium, które powstaje w momencie wydania decyzji o jego przyznaniu, należy oddzielić od samego prawa do stypendium, które powstaje po spełnieniu przesłanek określonych w ustawie. Stwierdził, że ochrona praw nabytych nie jest uzależniona od wszczęcia postępowania mającego na celu aktualizację uprawnienia i dotyczy także praw nabytych na podstawie ustawy przed zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie. Zdaniem pełnomocnika Trybunał nieprawidłowo przyjął również, że stypendium za wyniki w nauce (obecnie: stypendium rektora dla najlepszych studentów) było przyznawane na dany rok akademicki, a nie za poprzedni rok. Stypendium to mógł bowiem otrzymać student, który uzyskał za rok studiów wysoką średnią ocen. Miało ono więc charakter gratyfikacji za wyniki osiągnięte w poprzednim roku. Pełnomocnik skarżącej stwierdził również, że przyjęcie momentu wydawania decyzji o przyznaniu stypendium za relewantny dla oceny spełniania przesłanek jego otrzymania przez osobę o to stypendium się ubiegającą powoduje, iż uzyskanie tego świadczenia jest uzależnione od sprawności działania organów administracji. Ponadto pełnomocnik zaznaczył, że stypendium naukowe jest ważnym elementem budżetu studenta a zmiana zasad jego przyznawania po osiągnięciu przez studenta odpowiednich wyników w nauce stanowi arbitralną zmianę prawa, która godzi w bezpieczeństwo prawne jednostki i pewność prawa.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w rozpatrywanym zażaleniu skarżąca nie przedstawiła żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, przedstawione w postanowieniu z 11 lutego 2014 r. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Całą argumentację mającą podważyć prawidłowość postanowienia z 11 lutego 2014 r. skarżąca opiera na założeniu, że zgodnie z przepisami obowiązującymi przed 1 października 2011 r. nabyła ona prawo do otrzymania stypendium za wyniki w nauce (lub stypendium rektora dla najlepszych studentów, które z dniem 1 października 2011 r. zastąpiło stypendium za wyniki w nauce) lub ekspektatywę maksymalnie ukształtowaną nabycia tego prawa. Jak jednak słusznie zauważył Trybunał w zakwestionowanym postanowieniu, przepisy obowiązujące przed wejściem w życie ustawy nowelizującej wyraźnie mówiły o możliwości przyznania stypendium za wyniki w nauce studentom spełniającym określone warunki, nie zaś o nabyciu przez tych studentów prawa do otrzymania stypendium. Trybunał prawidłowo przyjął więc, że skarżąca nie nabyła prawa do stypendium, ani ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej nabycia tego prawa, a więc sformułowany przez nią zarzut naruszenia zasady ochrony praw nabytych jest oczywiście bezzasadny.

Jednocześnie Trybunał zauważa, że wbrew temu, co twierdzi skarżąca, takie stanowisko nie jest sprzeczne z wyrażonym w wyroku z 5 listopada 2013 r. (K 40/12, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 120) poglądem, zgodnie z którym art. 70 ust. 4 Konstytucji jest nie tylko normą programową, lecz także gwarantuje prawo podmiotowe do równego dostępu do mechanizmów wyrównywania przez państwo szans edukacyjnych. Prawo do równego dostępu do stworzonych przez ustawodawcę mechanizmów pomocy dla studentów nie jest bowiem tożsame z prawem do otrzymania określonego świadczenia, w tym wypadku – stypendium za wyniki w nauce lub stypendium rektora dla najlepszych studentów.

Wbrew twierdzeniu skarżącej w zaskarżonym postanowieniu Trybunał nie kwestionował również gratyfikacyjnego charakteru stypendium rektora dla najlepszych studentów (wcześniej: stypendium za wyniki w nauce) oraz tego, że gratyfikacja ta jest związana z wynikami osiągniętymi w poprzednim roku akademickim. Słusznie stwierdził jednak, że samo stypendium przyznawane jest jednak na następny rok akademicki i to w jego trakcie student musi spełniać warunki jego otrzymania. W przeciwnym razie stypendium to mogłoby być przyznawane absolwentom, którzy ukończyli ostatni rok studiów z odpowiednim wynikiem. Prawo o szkolnictwie wyższym nie przewiduje jednak takiej możliwości.

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.