1. W skardze konstytucyjnej z 9 lutego 2010 r., Grzegorz Kaźmierczak (dalej: skarżący) wniósł o stwierdzenie niezgodności:
– art. 275 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej:
k.p.k.) w zakresie, w jakim pozwala na takie jego rozumienie, które umożliwia zobowiązanie osoby oddanej pod dozór policyjny
do powstrzymywania się od kontaktów z określonymi osobami i powstrzymywania się od przebywania w danym miejscu, z art. 2,
art. 41 ust. 1, art. 52 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji;
– art. 156 § 5 w związku z art. 156 § 5a w związku z art. 159 k.p.k. w zakresie, w jakim umożliwia prowadzącemu postępowanie
przygotowawcze arbitralne, nieuzależnione od wystąpienia żadnych ustawowo określonych przesłanek, odmowę udostępnienia akt
i umożliwienie sporządzenia ich odpisów i kserokopii, podejrzanemu i jego obrońcy, w tym części akt będących podstawą zastosowania
wobec podejrzanego środków zapobiegawczych, przy równoczesnym braku możliwości sądowej kontroli tej decyzji, z art. 2, art.
45 ust. 1, art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
1.1. Skarga konstytucyjna została wniesiona na podstawie następującego stanu faktycznego:
30 października 2009 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty wydał postanowienie o zastosowaniu wobec skarżącego środka
zapobiegawczego w postaci dozoru Policji połączonego z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO Łódź
Sp. z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o. Wskazane powyżej postanowienie zostało zaskarżone przez
obrońcę skarżącego. Dozór Policji połączony z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO Łódź Sp. z o.o.,
a także zakaz przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o. został utrzymany w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego w Łodzi z
30 grudnia 2009 r. Następnie, w postanowieniu z 8 grudnia 2011 r., Sąd Rejonowy w Łodzi uchylił stosowane wobec skarżącego
środki zapobiegawcze. Rozstrzygnięcie to zostało z kolei zaskarżone zażaleniem, które wniósł Prokurator Prokuratury Rejonowej
Łódź-Bałuty. Postanowieniem z 22 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania. Dozór Policji, połączony z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO Łódź Sp.
z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o., został względem skarżącego zastosowany ponownie na mocy postanowienia
Sądu Rejonowego w Łodzi z 25 czerwca 2012 r.
Obrońca skarżącego zwrócił się ponadto 19 października 2009 r. o umożliwienie dostępu do akt sprawy i dokumentów MPO Łódź
Sp. z o.o. zabezpieczonych w toku postępowania przygotowawczego. 21 października 2009 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej
Łódź-Bałuty wydał zarządzenie o odmowie udostępnienia obrońcy skarżącego akt sprawy i dokumentów MPO Łódź Sp. z o.o. Obrońca
skarżącego zaskarżył wskazane powyżej zarządzenie. Na mocy zarządzenia z 16 listopada 2009 r. Zastępca Prokuratora Rejonowego
Łódź-Bałuty udostępnił w części akta sprawy, w pozostałym zakresie utrzymując w mocy zaskarżone zarządzenie.
1.2. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący przytoczył następujące argumenty:
Podkreślił, że w art. 275 § 2 k.p.k. zostały wymienione tylko przykładowe obowiązki, które mogą zostać nałożone na oskarżonego
na podstawie tego przepisu. W konsekwencji, obowiązki takie mogą stanowić każde ograniczenie, ale pod warunkiem że jest ono
niezbędne do skutecznego wykonywania dozoru Policji. Skarżący zauważył ponadto, że art. 275 § 2 k.p.k. nie wymienia wśród
przykładowych obowiązków osoby oddanej pod dozór zobowiązania do powstrzymywania się od kontaktów z określonymi osobami albo
powstrzymywania się od przebywania w określonym miejscu. Zaskarżony przepis nie wskazuje także, dlaczego i jakiego typu zobowiązania
można uznać za niezbędne do wykonywania dozoru. W opinii skarżącego, obowiązki wskazane w art. 275 § 2 k.p.k. powinny być
stosowane w sposób umiarkowany, aby dozór Policji nie uległ przekształceniu ze środka zapobiegawczego w środek o charakterze
represyjnym. Tym samym obowiązki nałożone na oskarżonego nie mogą przybrać postaci szykan, które uniemożliwiają mu zwykłe
wykonywanie obowiązków (w szczególności pracowniczych), a także w sposób istotny utrudniać normalnego funkcjonowania.
W ocenie skarżącego, wszelkie ograniczenia wolności powinny być ustanawiane tylko w ustawie i jedynie wówczas, gdy są one
konieczne w demokratycznym państwie. Co prawda wprowadzenie ograniczenia polegającego na zobowiązaniu oskarżonego lub podejrzanego
do powstrzymywania się od kontaktów z określonymi osobami i powstrzymywania się od przebywania w określonym miejscu należy
uznać za dopuszczalne, ale wyłącznie na podstawie szczegółowych przesłanek zamieszczonych w przepisie obowiązującego prawa.
Przesłanek takich próżno jednak szukać w treści zaskarżonego przepisu. W konsekwencji, zastosowany na podstawie zaskarżonego
przepisu środek zapobiegawczy prowadzi do niczym nieuzasadnionego ograniczenia swobody i wolności osobistej skarżącego, które
nie jest niezbędne do realizacji obowiązku dozoru i nie pozostaje w związku z wykonywaniem przez Policję dozoru, stanowiąc
tym samym naruszenie art. 2, art. 41 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skarżący podkreślił, że art. 156 § 5 k.p.k. dopuszcza możliwość odmowy udostępnienia części akt uzasadniających postanowienie
o zastosowaniu środków zapobiegawczych, ale nie zawiera przy tym żadnego katalogu przesłanek uzasadniających odmowę udostępnienia
takich akt, na skutek czego organ prowadzący postępowanie przygotowawcze zyskuje pełną dowolność w tym zakresie. Zdaniem skarżącego,
art. 156 § 5 k.p.k., dopuszczając odmowę udostępnienia podejrzanemu części akt, narusza art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust.
2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, z uwagi na swoją nieprecyzyjność, która umożliwia dowolną interpretację przez organ
prowadzący postępowanie przygotowawcze okoliczności przesądzających o wyrażeniu zgody na udostępnienie podejrzanemu i jego
obrońcy części akt pozwalających na podjęcie obrony na tym etapie postępowania.
W opinii skarżącego, art. 156 § 5 k.p.k. wprowadza ograniczenie konstytucyjnego prawa do obrony w fazie postępowania przygotowawczego,
pozwalając organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze na dowolność i arbitralne uniemożliwianie podejrzanemu dostępu
do części akt sprawy dotyczących stosowania środków zapobiegawczych. Prowadzi to w konsekwencji do braku kontradyktoryjności
postępowania i nie zapewnia tzw. równości broni stron: organu prowadzącego postępowanie i podejrzanego. Skarżący wskazał ponadto,
że przesłanki wymienione w art. 156 § 5a k.p.k. powinny mieć zastosowanie również do orzekania innych środków zapobiegawczych,
a nie tylko do najpoważniejszego środka zabezpieczającego, czyli tymczasowego aresztowania.
Zdaniem skarżącego, art. 159 k.p.k. wyłącza sądową kontrolę zarządzenia prokuratora odmawiającego udostępnienia podejrzanemu
lub jego obrońcy akt sprawy w części zawierającej dowody wskazane w postanowieniu o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz
wymienionych w postanowieniu o zastosowaniu takiego środka, co stanowi naruszenie art. 2, art. 45 ust. 1, art. 42 ust. 2 Konstytucji.
2. Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 2 lipca 2012 r. odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, w zakresie
badania zgodności art. 275 § 2 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1, art. 52 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że za odmową nadania skardze konstytucyjnej biegu w odniesieniu do art. 275 §
2 k.p.k. przemawiają dwa argumenty. Po pierwsze, zmiana brzmienia zaskarżonego przepisu spowodowana wejściem w życie ustawy
z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy,
ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589; dalej: ustawa z 2009 r.), która polegała
na zamieszczeniu w treści art. 275 k.p.k. jako środków zapobiegawczych zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi
osobami oraz zakazu przebywania w określonych miejscach. Po drugie, brak w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej okoliczności
przemawiającej za tezą, aby wydanie orzeczenia w rozpatrywanej sprawie było konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności
i praw.
W zażaleniu na wskazane powyżej postanowienie skarżący podniósł, że Trybunał Konstytucyjny dokonał ustaleń sprzecznych ze
zgromadzonym materiałem dowodowym, polegających na uznaniu, iż wydanie orzeczenia w odniesieniu do art. 275 § 2 k.p.k. nie jest
konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. W piśmie z 31 lipca 2012 r. przewodniczący składu orzekającego
Trybunału Konstytucyjnego zwrócił się do Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty w Łodzi o udzielenie informacji, czy wobec skarżącego
nadal obowiązuje, w szczególności w zakresie 275 § 2 k.p.k., postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty w
Łodzi z 30 października 2009 r. (sygn. akt 2 Ds 115/09). Odpowiadając na powyższe, pytanie Zastępca Prokuratora Rejonowego
Łódź-Bałuty w Łodzi poinformował Trybunał Konstytucyjny, że postanowienie z 30 października 2009 r. (sygn. akt 2 Ds 115/09)
w dalszym ciągu obowiązuje wobec skarżącego. Do odpowiedzi załączona została ponadto kopia postanowienia Sądu Rejonowego dla
Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, V Wydziału Karnego, z 25 czerwca 2012 r. (sygn. akt V K 918/11).
Postanowieniem z 13 marca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny uwzględnił zażalenie skarżącego. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego,
art. 275 § 2 k.p.k., w brzmieniu obowiązującym do 7 czerwca 2010 r., jest stosowany wobec skarżącego, ponieważ nadal podlega
on środkom zapobiegawczym, o których mowa w postanowieniu Prokuratora Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty w Łodzi z 30 października
2009 r. (sygn. akt 2 Ds. 115/09). Zarówno dozór Policji wraz z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami
MPO Łódź Sp. z o.o., jak i zakaz przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o. utrzymane zostały w mocy postanowieniami Sądu
Rejonowego w Łodzi, V Wydziału Karnego, z 30 grudnia 2009 r. (sygn. akt V Kp 851/09) oraz z 25 czerwca 2012 r. (sygn. akt
V K 918/11), a zaskarżony przepis dotyczy praw i wolności, które podlegają ochronie konstytucyjnej.
3. W piśmie z 24 czerwca 2013 r. Prokurator Generalny wniósł o uznanie, że art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. w zakresie,
w jakim umożliwia arbitralne wyłączenie jawności materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają postanowienie
prokuratora o zastosowaniu środka zapobiegawczego z art. 275 § 2 k.p.k., „jest zgodny z wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadą
prawidłowej legislacji, w zakresie, w jakim wynika z niej dyrektywa określoności przepisów prawa” oraz jest niezgodny z art. 42
ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Prokurator Generalny stanął na stanowisku, że postępowanie winno ulec w pozostałym
zakresie umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o TK.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, V Wydział Karny, w postanowieniu z 25 czerwca
2012 r. (sygn. akt V K 918/11) nie orzekał o stosowaniu względem skarżącego środka zapobiegawczego w dalszym ciągu, tzn. nieprzerwanie
od chwili jego zastosowania na podstawie art. 275 § 2 k.p.k. obowiązującego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z 2009
r. W odniesieniu do skarżącego stosowanie środka zabezpieczającego zostało bowiem skutecznie przerwane na mocy postanowienia
o jego uchyleniu. Zważywszy, że Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, V Wydział Karny, orzekał postanowieniem z 25 czerwca
2012 r. na podstawie zmienionego stanu prawnego, to powinien stosować nowe przepisy, tj. obowiązujące po dniu wejścia w życie
ustawy z 2009 r., które miało miejsce 8 czerwca 2010 r. To znaczy, że podstawy do wydania postanowienia sądu z 25 czerwca
2012 r. nie mógł stanowić art. 275 § 2 k.p.k. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z 2009 r., lecz było nią znowelizowane
brzmienie tego przepisu, przewidujące możliwość nałożenia na osobę poddaną dozorowi Policji zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonym
lub innymi osobami albo zakazu przebywania w określonych miejscach. W konsekwencji, wobec faktu, że zaskarżony art. 275 §
2 k.p.k. utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny i wydanie orzeczenia nie jest konieczne
dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw, istnieje podstawa do umorzenia postępowania w tym zakresie na podstawie art.
39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.
W opinii Prokuratora Generalnego, postępowanie dotyczące badania zgodności z Konstytucją art. 156 § 5a k.p.k. winno ulec umorzeniu
z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), ponieważ przepis ten nie był podstawą ostatecznego
orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego. Przytoczony przepis dotyczy bowiem udostępniania akt postępowania przygotowawczego,
jeżeli prokurator wystąpił z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub jego przedłużenie, podczas gdy ostateczne
rozstrzygnięcie o prawach i wolnościach skarżącego dotyczyło dostępu skarżącego i jego obrońcy do akt postępowania przygotowawczego
w czasie, w którym wobec skarżącego nie było stosowane tymczasowe aresztowanie.
Prokurator Generalny podkreślił, że art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. nie narusza zasady poprawnej legislacji wynikającej
z art. 2 Konstytucji, ponieważ istota problemu związanego z zaskarżoną normą sprowadza się nie tyle do braku jej określoności,
ile odnosi się do braku treści, której ta norma nie zawiera, tj. sprecyzowanych przesłanek odmowy udostępnienia akt postępowania
przygotowawczego oraz sądowej (a nie prokuratorskiej) kontroli rozstrzygnięcia w tym zakresie.
W swoim wywodzie Prokurator Generalny dostrzegł, że dozór Policji, w odróżnieniu od tymczasowego aresztowania, jest środkiem
mniej dotkliwym dla skarżącego. Nie zmienia to jednak faktu, że wkracza on w wolność osobistą skarżącego i ogranicza swobodę
przemieszczania się. W konsekwencji Prokurator Generalny stanął na stanowisku, że ograniczenie prawa do obrony, które sprowadza
się do arbitralnego wyłączenia materiałów postępowania przygotowawczego uzasadniających wniosek prokuratora w sprawie dozoru
Policji z art. 275 § 2 k.p.k., polegające na braku limitowania swobody prokuratora decydowania o odmowie dostępu do tych materiałów,
nie spełnia kryteriów proporcjonalności oraz subsydiarności określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przyjęte przez ustawodawcę
rozwiązanie regulujące dostrzegalną kolizję między efektywnością postępowania przygotowawczego a skutecznością obrony osoby
podejrzanej o przestępstwo stanowi nadmierne ograniczenie praw osoby podejrzanej.
Prokurator Generalny wyszedł ponadto z założenia, że skoro art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. jest niezgodny z art.
42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, to za zbędne należy uznać badanie zgodności tej normy z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
4. Marszałek Sejmu w piśmie z 17 stycznia 2014 r. wniósł o uznanie, że art. 275 § 2 k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym do 7
czerwca 2010 r.) w zakresie, w jakim umożliwia zobowiązanie osoby oddanej pod dozór policyjny do powstrzymywania się od kontaktów
z określonymi osobami i powstrzymywania się od przebywania w danym miejscu, jest niezgodny z zasadą wyłączności ustawy dotyczącą
ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych, wyrażoną w art. 41 ust. 1, art. 52 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Zdaniem Marszałka Sejmu, art. 156 § 5 k.p.k. w zakresie, w jakim nie precyzuje przesłanek odmowy dostępu do tych materiałów
postępowania przygotowawczego, które uzasadniają postanowienie prokuratora o zastosowaniu poręczenia majątkowego oraz zawieszeniu
w czynnościach służbowych, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust.
3 i w związku z art. 2 Konstytucji. Marszałek Sejmu uznał ponadto, że postępowanie winno ulec w pozostałym zakresie umorzeniu
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze
zm.; dalej: ustawa o TK).
Dokonując merytorycznej oceny art. 275 § 2 k.p.k., Marszałek Sejmu uznał, że przepis ten pozwala organom stosującym prawo
na wybór sposobu ograniczenia swobody oskarżonego (podejrzanego), na skutek czego osoba, wobec której stosowany jest dozór,
nie może na podstawie kwestionowanej normy zrekonstruować ograniczeń, jakie mogą zostać na nią nałożone. Marszałek Sejmu podkreślił
również, że kształt zaskarżonej regulacji nie wymusza na organach stosujących prawo obowiązku podejmowania środków jak najmniej
dolegliwych dla jednostki. Zważywszy, że z brzmienia art. 275 § 2 k.p.k. wynika dowolność co do wyboru sposobu ograniczenia
wolności podmiotom stosującym prawo, to nie można dokonać jego oceny z punktu widzenia adekwatności i proporcjonalności sensu stricto. Marszałek Sejmu przyjął w konsekwencji, że wobec pozostawienia przez ustawodawcę otwartego katalogu środków zapobiegawczych,
których doprecyzowanie pozostawiono organom stosującym prawo, nie da się wskazać zgodnej z Konstytucją interpretacji art.
275 § 2 k.p.k.
Zdaniem Marszałka Sejmu, ewentualnego rozważenia wymaga także umorzenie postępowania w zakresie badania zgodności art. 275
§ 2 k.p.k. z Konstytucją. Uchylenie stosowania wobec skarżącego środka zapobiegawczego postanowieniem Sądu Rejonowego dla
Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 8 grudnia 2011 r., które to postanowienie zostało następnie uchylone postanowieniem Sądu Okręgowego
w Łodzi z 22 lutego 2012 r., oznacza bowiem, że rozpoznający ponownie kwestię uchylenia środków zapobiegawczych sąd rejonowy
musiał 25 czerwca 2012 r. opierać się na art. 275 § 2 k.p.k. w obowiązującym wtedy brzmieniu (czyli po nowelizacji dokonanej
ustawą z 2009 r.). Marszałek Sejmu za wątpliwy uznał także związek pomiędzy kwestionowanym uregulowaniem, które przed wydaniem
wyroku przez Trybunał Konstytucyjny utraciło moc obowiązującą, a ochroną konstytucyjnych praw i wolności skarżącego.
W opinii Marszałka Sejmu, zarówno zasada sprawiedliwości proceduralnej (wynikający z niej wymóg jawności postępowania), jak
i prawo do obrony doznają uszczerbku na skutek możliwości arbitralnego wyłączenia jawności części akt postępowania przygotowawczego,
które uzasadniają wniosek prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zdaniem Marszałka Sejmu, nie ma także przeszkód,
aby odnieść stanowisko zajęte przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 3 czerwca 2008 r. (sygn. K 42/07, OTK ZU nr 5/A/2008,
poz. 77) do oceny problemu konstytucyjnego przedstawionego przez skarżącego, ponieważ to nie rodzaj środka zapobiegawczego
miał decydujące znaczenie dla zakwestionowania przepisów normujących dostęp do akt postępowania przygotowawczego. Także dla
skarżącego, wobec którego zastosowano środki zapobiegawcze inne niż tymczasowego aresztowanie, brak znajomości akt postępowania,
uzasadniających zastosowanie takich środków zapobiegawczych, w sposób znaczący utrudnia wykonywanie prawa do obrony. Według
Marszałka Sejmu, argumenty te przesądzają o konieczności uznania, że art. 156 § 5 k.p.k. godzi w konstytucyjne prawo do obrony
oraz sprawiedliwość procedury sądowej. Marszałek Sejmu wskazał ponadto, że pełna swoboda prokuratora decydowania o odmowie
dostępu do akt postępowania przygotowawczego uniemożliwia wyznaczenie zakresu ograniczenia prawa do obrony oraz prawa do sprawiedliwej
procedury, a to prowadzi w konsekwencji do niemożliwości jednolitego stosowania zaskarżonej regulacji, naruszając tym samym
art. 2 Konstytucji.
5. W piśmie z 24 kwietnia 2013 r. Rzecznik Praw Obywatelskich poinformował, że nie zgłasza udziału w postępowaniu wszczętym
wskutek skargi konstytucyjnej Grzegorza Kaźmierczaka.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Treść zaskarżonych przepisów i przepisów związkowych.
Skarżący w petitum skargi konstytucyjnej wskazał jako jej przedmiot następujące przepisy:
– art. 275 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.);
– art. 156 § 5 w związku z art. 156 § 5a w związku z art. 159 k.p.k.
Treść zakwestionowanych przepisów jest następująca:
1.1. Art. 275 § 2 (w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks
postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy; Dz. U. Nr 163, poz. 1363; dalej: ustawa z 27 lipca 2005 r.; brzmienie
obowiązujące do 7 czerwca 2010 r.): „Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu
lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego
w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach
jego swobody, niezbędnych do wykonywania dozoru”.
1.2. Art. 156 § 5 (w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego,
ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych,
Dz. U. Nr 17, poz. 155): „Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w toku postępowania przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom
i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie odpisów i kserokopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione
odpisy lub kserokopie tylko za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania
przygotowawczego mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom”.
1.3. Art. 156 § 5a (dodany na mocy ustawy z dnia 16 lipca 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr
127, poz. 1051; dalej: ustawa z 16 lipca 2009 r.): „W toku postępowania przygotowawczego podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia
się akta sprawy w części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego aresztowania
oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody
na udostępnienie akt w tej części tylko wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty
życia lub zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania, groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem
dowodów fałszywych, groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego podejrzanemu lub sprawców
innych czynów ujawnionych w toku postępowania, ujawniałoby prowadzone czynności operacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby utrudnieniem
postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób”.
1.4. Art. 159 (w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 64, poz. 432): „Na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym
przysługuje stronom zażalenie; na zarządzenie prokuratora zażalenie przysługuje do prokuratora bezpośrednio przełożonego”.
2. Dotychczasowe stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w zakresie wyłączenia jawności materiałów postępowania przygotowawczego.
2.1. Kwestia wyłączenia jawności materiałów postępowania przygotowawczego uzasadniających wniosek prokuratora w sprawie tymczasowego
aresztowania była już przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 3 czerwca 2008 r. (sygn. K 42/07,
OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 77) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 156 § 5 k.p.k. w zakresie, w jakim umożliwia arbitralne
wyłączenie jawności tych materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego
aresztowania, jest niezgodny z art. 2 oraz art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Przytoczone orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego dotyczy wyłącznie udostępniania materiałów uzasadniających wniosek prokuratora w przedmiocie tymczasowego
aresztowania, nie odnosząc się do postępowania przygotowawczego w pozostałym zakresie. Oznacza to, że jest dopuszczalne badanie
przez Trybunał Konstytucyjny, czy jest zgodny z Konstytucją przepis, który pozwala na odmowę udostępnienia podejrzanemu i
jego obrońcy akt oraz sporządzenia ich odpisów i kserokopii w części akt, które są podstawą zastosowania wobec podejrzanego
środków zapobiegawczych innych niż tymczasowe aresztowanie.
2.2. W celu zrealizowania zaleceń wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2008 r. (sygn. K 42/07) na mocy
ustawy z 16 lipca 2009 r. do kodeksu postępowania karnego wprowadzony został art. 156 § 5a, przytoczony już w części III,
pkt 1.3 uzasadnienia.
3. Kwestia ostatecznego charakteru zarządzenia prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu (lub jego obrońcy) akt sprawy,
jako przesłanki warunkującej dopuszczalność skargi konstytucyjnej.
3.1. Należy zauważyć, że w zarządzeniu Prokuratora Rejonowego Łódź-Bałuty z 16 listopada 2009 r. (sygn. akt 2 Ds 115/09) jako
podstawa rozstrzygnięcia nie został wyraźnie wskazany art. 156 § 5 k.p.k., lecz wyłącznie art. 159 k.p.k. Niezbędne stało
się zatem dokonanie przez Trybunał Konstytucyjny oceny, czy art. 156 § 5 k.p.k. stanowił rzeczywiście podstawę prawną orzeczenia
zapadłego względem skarżącego. W opinii Trybunału, pojęcie „podstawa prawna” w świetle przepisów konstytucyjnych regulujących
instytucję skargi konstytucyjnej zyskuje autonomiczne znaczenie. Podstawa prawna nie może być bowiem utożsamiana wyłącznie
z przepisem, który stanowił normatywną (kompetencyjną, proceduralną) podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia. Taki sposób rozumienia
pojęcia „podstawa prawna” skutkowałby osłabieniem roli skargi konstytucyjnej, która stanowi środek ochrony konstytucyjnych
wolności i praw jednostki, polegający na eliminacji z porządku prawnego niekonstytucyjnych aktów normatywnych. Zaskarżony
akt normatywny może być uznany w znaczeniu konstytucyjnym za podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, gdyby to rozstrzygnięcie,
przy założeniu tego samego przedmiotu i zakresu sprawy, było lub mogłoby być inne w przypadku nieobowiązywania normy prawnej
o treści kwestionowanej przez skarżącego. W kontekście dokonywanej oceny nie odgrywa decydującej roli to, czy organ prowadzący
zakończoną sprawę powołał kwestionowany przez skarżącego przepis explicite, czy też przepis ten był tylko merytoryczną przesłanką zastosowania prawa w danej sprawie (zob. postanowienia TK z: 9 listopada
1999 r., sygn. Ts 19/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 181; 6 lutego 2001 r., sygn. Ts 139/00, OTK ZU nr 2/2001, poz. 40; wyrok TK
z 25 września 2012 r., sygn. SK 28/10, OTK ZU nr 8/A/2012, poz. 96).
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że w treści zarządzenia Prokuratora Rejonowego Łódź-Bałuty z 16 listopada 2009 r. (sygn.
akt 2 Ds 115/09) nie został wprawdzie wyraźnie wskazany art. 156 § 5 k.p.k., jednak jest niewątpliwe, iż na tej podstawie
organ prowadzący postępowanie przygotowawcze odmówił udostępnienia żądanych akt, ponieważ to właśnie ten przepis określa zasady
dostępu do akt postępowania, w tym obejmujących dokumenty stanowiące podstawę zastosowania środków zapobiegawczych. Z powyższych
względów, art. 156 § 5 k.p.k. mógł zostać uznany za podstawę prawną orzeczenia zapadłego względem skarżącego i zostać poddany
dalszej analizie w ramach niniejszego postępowania.
3.2. Trybunał Konstytucyjny konsekwentnie podkreślał w dotychczasowym orzecznictwie, że przedmiotem skargi konstytucyjnej
może być unormowanie spełniające dwa warunki. Po pierwsze, musi ono stanowić podstawę prawną ostatecznego orzeczenia, z wydaniem
którego skarżący wiąże zarzut naruszenia przysługujących mu konstytucyjnych praw lub wolności. Po drugie, w normatywnej treści
uregulowań kwestionowanych w skardze konstytucyjnej powinna tkwić bezpośrednia przyczyna ingerencji organów stosujących prawo
w sferę konstytucyjnie gwarantowanych praw podmiotowych skarżącego (zob. postanowienia TK z: 18 lipca 2007 r., sygn. Ts 153/06,
OTK ZU nr 6/B/2007, poz. 273; 22 października 2007 r., sygn. Ts 291/06, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 241). Przedmiot skargi konstytucyjnej
może zatem stanowić wyłącznie norma, której zastosowanie przesądziło o treści opartego na jej podstawie rozstrzygnięcia, doprowadzając
jednocześnie do naruszenia określonych praw lub wolności skarżącego (zob. postanowienie TK z 27 września 2010 r., sygn. Ts
85/08, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 415; zob. także postanowienia TK z: 9 listopada 2010 r., sygn. Ts 64/08, OTK ZU nr 6/B/2010,
poz. 413; 16 listopada 2010 r., sygn. Ts 150/08, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 417; 26 listopada 2010 r., sygn. Ts 281/09, OTK
ZU nr 6/B/2010, poz. 461).
Dla rozstrzygnięcia Trybunału istotne jest stwierdzenie, czy zarządzenie prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu
(lub jego obrońcy) akt sprawy stanowiło ostateczne rozstrzygnięcie warunkujące dopuszczalność skargi konstytucyjnej.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, orzeczenie władzy publicznej ma charakter ostateczny, gdy skarżącemu nie przysługuje od
niego zwykły środek odwoławczy, ani też nie toczy się żadne postępowanie, w ramach którego orzeczenie to mogłoby podlegać
zmianie lub uchyleniu. Tym samym skarga konstytucyjna spełnia przesłankę „ostatecznego orzeczenia”, która sformułowana została
w art. 79 ust. 1 Konstytucji, dopiero wówczas, gdy nie istnieją już żadne możliwości poddania wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia
przewidzianej procedurą kontroli (zob. postanowienia TK z: 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9; 21
stycznia 1998 r., sygn. Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 19; 20 maja 1998 r., sygn. Ts 76/98; OTK ZU 1999/Aneks, poz. 53;
10 stycznia 2001 r., sygn. SK 2/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 6). Rozstrzyganie w sprawach indywidualnych leży w kompetencji
sądów i organów administracji publicznej, tymczasem Trybunał Konstytucyjny może rozpoznać skargę dopiero po wyczerpaniu wszelkich
procedur, które mogą zostać zainicjowane przez samego skarżącego (zob. postanowienia TK z: 5 grudnia 1997 r., sygn. Ts 14/97;
21 stycznia 1998 r., sygn. Ts 27/97; 20 maja 1998 r., sygn. Ts 76/98; 1 września 1998 r., sygn. Ts 107/98, OTK ZU 1999/Aneks,
poz. 79; 10 stycznia 2001 r., sygn. SK 2/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 6; 8 czerwca 2011 r., sygn. Ts 64/11, OTK ZU nr 4/B/2001,
poz. 336). Istota skargi konstytucyjnej polega zatem na jej nadzwyczajnym i subsydiarnym charakterze.
3.3. Zarządzenie prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu akt sprawy stanowi orzeczenie o charakterze incydentalnym,
które wydawane jest stosownie do aktualnego stanu postępowania. Zarówno podejrzany, jak i jego obrońca mogą przy tym w każdej
chwili ponownie złożyć wniosek o udostępnienie akt, ponieważ ustawa nie przewiduje terminu, ani przesłanek takiego żądania.
Wcześniejsza odmowa, nawet podtrzymana przez nadrzędną instancję nie stanowi negatywnej przesłanki kolejnego występowania
o udostępnienie akt. Specyfika sytuacji procesowej, w której znajduje się podejrzany, może z kolei nasuwać wątpliwość, czy
orzeczenie o odmowie udostępnienia akt, a nawet postanowienie wydane w drugiej instancji odmawiające uwzględnienia zażalenia,
mają ostateczny charakter w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Zagadnienie to stanowiło już przedmiot wypowiedzi Trybunału
Konstytucyjnego, którego stanowisko ulegało ewolucji (zob. postanowienia TK z: 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03, OTK ZU
nr 1/A/2004, poz. 6; 14 czerwca 2006 r., sygn. Ts 35/06, OTK ZU nr 4/B/2007, poz. 164).
Trybunał Konstytucyjny przyjmuje, że decyzje procesowe podejmowane w kwestiach incydentalnych w ramach toczącego się procesu
karnego mogą mieć walor ostateczności. Za stanowiskiem takim przemawia w szczególności argument, że ocena, czy określony przepis
stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, ma następować z uwzględnieniem celu samej instytucji skargi konstytucyjnej,
służącej eliminacji z systemu prawa przepisów niezgodnych z Konstytucją, czyli takich, których dalsze stosowanie narusza określone
prawo lub wolność konstytucyjnie chronioną. Dlatego też w kontekście celu skargi konstytucyjnej należy odczytywać wymóg ostateczności
orzeczenia, które zapadło w sprawie skarżącego. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego winno doprowadzić do tego, aby określone
prawo czy wolność skarżącego nie mogły być dłużej naruszane. Celem skargi konstytucyjnej jest bowiem skuteczna ochrona wolności
i praw. Dla Trybunału Konstytucyjnego istotny jest związek z danym prawem lub wolnością konstytucyjnie chronioną, nie zaś
z toczącym się innym postępowaniem, nawet gdyby to inne postępowanie z punktu widzenia organu je prowadzącego miało charakter
główny i zasadniczy, natomiast postępowanie, w wyniku którego wydano orzeczenie dotyczące praw i wolności skarżącego, należało
uznawać za jedynie poboczne, dodatkowe czy służebne wobec postępowania głównego (zob. wyroki TK z: 24 lipca 2006 r., sygn.
SK 58/03, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 85; 13 lipca 2009 r., sygn. SK 46/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 109; por. także postanowienia
TK z: 27 stycznia 2004 r., sygn. SK 50/03; 14 czerwca 2006 r., sygn. Ts 35/06).
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że zarządzenie prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu
(lub jego obrońcy) akt sprawy stanowi ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Dlatego też brak
jest podstaw do umorzenia postępowania w niniejszej sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997
r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK). Rozstrzygnięcie podejmowane przez prokuratora,
odmawiające udostępnienia podejrzanemu (lub jego obrońcy) akt sprawy, stanowi także ingerencję w prawo skarżącego do obrony,
o którym mowa w art. 42 ust. 2 Konstytucji.
4. Ocena zgodności art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. z wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadą prawidłowej legislacji.
4.1. Jak wynika z uzasadnienia skargi konstytucyjnej, skarżący kwestionuje zgodność art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k.
jednego ze składników zasady prawidłowej legislacji, którą stanowi nakaz określoności przepisów prawa. Określoność stanowionego
prawa uznawana jest za jedną z najważniejszych dyrektyw wynikających z zasady prawidłowej legislacji (zob. W. Sokolewicz,
uwagi do art. 2, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 5, red. L. Garlicki, Warszawa 2007, s. 48). W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wskazywał, że nakaz określoności
przepisów prawa znajduje swoje źródło właśnie w zasadzie demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Nakaz ten
ma zastosowanie w przypadku wszelkich regulacji, które kształtują pozycję prawną obywatela (zob. np.: wyroki TK z: 28 października
2009 r., sygn. Kp 3/09, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 138; 3 grudnia 2009 r., Kp 8/09, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 164; 19 lipca
2011 r., sygn. K 11/10, OTK ZU nr 6/A/2011, poz. 60).
Na ustawodawcy ciąży obowiązek tworzenia przepisów spełniających wymaganie określoności, przy czym dotyczy to zarówno ich
treści, jak i formy. Na oba wymiary określoności prawa składają się trzy kryteria: po pierwsze, precyzyjność regulacji prawnej;
po drugie, jasność przepisu; po trzecie, legislacyjna poprawność przepisu. Ocena badanej przez Trybunał Konstytucyjny regulacji
dokonywana jest przez pryzmat wskazanych kryteriów, co określa się mianem tzw. testu określoności prawa (zob. np.: wyroki
TK z: 28 października 2009 r., sygn. Kp 3/09; 3 grudnia 2009 r., sygn. Kp 8/09; 19 lipca 2011 r., sygn. K 11/10).
Jeżeli chodzi o precyzyjność regulacji prawnej, to rozumie się przez nią możliwość dekodowania z przepisów jednoznacznych
norm prawnych (a także ich konsekwencji) za pomocą reguł interpretacji przyjmowanych na gruncie określonej kultury prawnej.
Nakaz określoności przepisów prawnych sprowadza się zatem do formułowania ich w sposób zapewniający dostateczny stopień precyzji
ustalenia ich znaczenia i skutków prawnych (zob. wyroki TK z: 28 października 2009 r., sygn. Kp 3/09; 19 lipca 2011 r., sygn.
K 10/11).
Dzięki jasności przepisu ma zostać zagwarantowana jego komunikatywność dla adresatów, dlatego przepis określany mianem jasnego
musi być zrozumiały na gruncie języka powszechnego. Wymóg jasności oznacza nakaz tworzenia przepisów zrozumiałych dla ich
adresatów, którzy od racjonalnego prawodawcy mają prawo oczekiwać stanowienia norm niebudzących wątpliwości co do nakładanych
obowiązków lub przyznawanych praw (zob. wyroki TK z: 28 października 2009 r., sygn. Kp 3/09; 19 lipca 2011 r., sygn. K 11/10).
Z kolei poprawność przepisu sprowadza się do jego właściwej konstrukcji z punktu widzenia językowego i logicznego. Stanowi
ona warunek podstawowy, który pozwala na ocenę przepisu co do pozostałych kryteriów, tj. jasności i precyzyjności (zob. wyroki
TK z: 3 grudnia 2009 r., sygn. Kp 8/09; 19 lipca 2011 r., sygn. K 11/10).
4.2. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ani precyzyjność wskazanych przez skarżącego przepisów, ani ich jasność i legislacyjna
poprawność nie budzą wątpliwości w rozpoznawanej sprawie. Skarżący nie miał bowiem trudności ze zrozumieniem treści zaskarżonych
przepisów, co pozwoliło mu na sprecyzowanie zakresu, w jakim przepisy te uważa za niezgodne z art. 42 ust. 2 w związku z art.
31 ust. 3 Konstytucji. Ocena normy zaskarżonej w niniejszym postępowaniu nie dotyczyła w rzeczywistości jej określoności,
lecz sprowadzała się do wykazywania przez skarżącego braku treści normatywnej, która była w opinii skarżącego konieczna do
skutecznego realizowania gwarantowanego konstytucyjnie prawa do obrony. Z uzasadnienia skargi konstytucyjnej wynikało jednoznacznie,
że skarżący dostrzegał brak zamieszczenia w art. 156 § 5 k.p.k. przesłanek odmowy udostępnienia akt postępowania przygotowawczego,
a także potrafił precyzyjnie ustalić podmiot właściwy do rozpatrzenia zażalenia na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu
przygotowawczym, którym stosownie do art. 159 k.p.k. został ustanowiony prokurator bezpośrednio przełożony.
4.3. Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. jest zgodny z wywodzoną
z art. 2 Konstytucji zasadą określoności prawa.
5. Ocena zgodności art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
5.1. Trybunał Konstytucyjny podkreśla doniosłą rolę proklamowanego w art. 42 ust. 2 Konstytucji prawa do obrony, które nie
tylko jest uznawane za fundamentalną zasadę procesu karnego, ale stanowi jednocześnie wyznacznik elementarnego standardu demokratycznego
państwa prawnego (zob. wyroki TK z: 17 lutego 2004 r., sygn. SK 39/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 7; 6 grudnia 2004 r., sygn.
SK 29/04, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 114; 19 marca 2007 r., sygn. K 47/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 27; 3 czerwca 2008 r.,
sygn. K 42/07, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 77; 11 grudnia 2012 r., sygn. K 37/11, OTK ZU nr 11/A/2012, poz. 133). Prawo do obrony
trzeba rozumieć szeroko. Przysługuje ono każdemu, począwszy od wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego (w praktyce
od chwili przedstawienia zarzutów) aż do wydania prawomocnego wyroku i jego wykonania (zob. wyroki TK z: 17 lutego 2004 r.,
sygn. SK 39/02; 6 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/04; 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07). W orzecznictwie zarówno Sądu Najwyższego,
jak i Trybunału Konstytucyjnego prezentowane jest ponadto stanowisko, że nie tylko formalne postawienie zarzutu popełnienia
przestępstwa, lecz już pierwsza czynność organów procesowych, która skierowana jest na ściganie określonej osoby, czyni ją
podmiotem prawa do obrony (zob. np. wyrok SN z 9 lutego 2004 r., sygn. akt V KK 194/03, OSNKW nr 4/2004, poz. 42 oraz wyroki
TK z: 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07; 11 grudnia 2012 r., sygn. K 37/11). Gwarantowana konstytucyjnie obrona powinna być
przy tym realna i efektywna, a nie iluzoryczna i abstrakcyjna (zob. wyrok TK z 28 listopada 2007 r., sygn. K 39/07, OTK ZU
nr 10/A/2007, poz. 129).
5.1.1. Prawo do obrony w procesie karnym może przybrać aspekt materialny i formalny. O ile obrona w aspekcie materialnym to
możliwość bronienia przez oskarżonego jego interesów osobiście (np. odmowa składania wyjaśnień, prawo wglądu do akt i składania
wniosków dowodowych), o tyle przez obronę w aspekcie formalnym rozumie się prawo do korzystania z pomocy obrońcy z wyboru
lub z urzędu (zob. wyroki TK z: 17 lutego 2004 r., sygn. SK 39/02; 6 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/04; 19 marca 2007 r., sygn.
K 47/05; 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07; 11 grudnia 2012 r., sygn. K 37/11).
5.2. Stosowanie art. 156 § 5 k.p.k. regulującego zasady udostępniania materiałów postępowania przygotowawczego uzasadniających
wniosek prokuratora w sprawie zastosowania wobec podejrzanego środków zapobiegawczych odbywa się w ramach postępowania przygotowawczego.
Wśród celów postępowania przygotowawczego, które wymienione zostały w treści art. 297 § 1 i 2 k.p.k., ustawodawca wskazał:
po pierwsze, ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo; po drugie, wykrycie i w razie
potrzeby ujęcie sprawcy; po trzecie, zebranie danych dotyczących sprawcy (tożsamość oskarżonego, jego wiek, stosunki rodzinne
i majątkowe, wykształcenie, zawód i źródła dochodu, dane o jego karalności); po czwarte, wyjaśnienie okoliczności sprawy,
w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody; po piąte, zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie
dowodów dla sądu; po szóste, dążenie do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
5.2.1. W ramach postępowania sądowego dostęp do akt sprawy przez osoby wymienione w art. 156 § 1 k.p.k. zasadniczo nie jest
ograniczony. W toku postępowania przygotowawczego natomiast, tj. do chwili wniesienia aktu oskarżenia, wgląd do akt wymaga
zgody prowadzącego postępowanie przygotowawcze (zob. np. P. Hofmański, uwagi do art. 156, [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz do art. 1-296, t. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2011, nb. 3 i 9; P. Wiliński, Proces karny w świetle Konstytucji, Warszawa 2011, s. 141-142). Postępowanie przygotowawcze, w toku którego następuje zbieranie i przygotowywanie dowodów poddawanych
następnie ocenie przez sąd, winno bowiem przebiegać w sposób umożliwiający efektywne działanie organu prowadzącego postępowanie
(zob. P. Wiliński, Odmowa dostępu do akt sprawy w postępowaniu przygotowawczym, „Prokuratura i Prawo”, nr 11/2006, s. 79).
5.3. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że odmowa dostępu do akt w postępowaniu przygotowawczym wkracza w sferę prawa do obrony.
Nabiera to szczególnego znaczenia w sytuacji stosowania (przedłużania) najsurowszego środka zapobiegawczego, którym jest tymczasowe
aresztowanie. Dozór Policji (połączony z nałożeniem dodatkowych obowiązków), w odróżnieniu od tymczasowego aresztowania, jest
niewątpliwie środkiem mniej dotkliwym dla skarżącego (zob. wyrok TK z 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07), nie zmienia to jednak
faktu, że stosowanie tego środka zapobiegawczego wkracza w wolność osobistą skarżącego, o której mowa w art. 31 ust. 1 Konstytucji.
Samo ustalenie przez Trybunał Konstytucyjny, że zakwestionowany przepis wkracza w zakres prawa do obrony gwarantowanego przez
art. 42 ust. 2 Konstytucji, nie może jeszcze przesądzać o jego niekonstytucyjności. Prawo do obrony nie jest absolutne i może
podlegać ograniczeniom. Możliwość jego ograniczenia odnosi się do każdego stadium postępowania karnego (zob. wyrok TK z 11
grudnia 2012 r., sygn. K 37/11). Ograniczenia prawa do obrony podlegają ocenie przez pryzmat art. 31 ust. 3 Konstytucji, który
formułuje kumulatywnie ujęte przesłanki dopuszczalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności. Są to: po pierwsze, ustawowa
forma ograniczenia; po drugie, istnienie w państwie demokratycznym konieczności wprowadzenia ograniczenia; po trzecie, funkcjonalny
związek ograniczenia z realizacją wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji wartości (bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny,
ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób); po czwarte, zakaz naruszania istoty danego
prawa lub wolności. Stwierdzenie, że ograniczenia mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie,
nakazuje rozważyć: czy regulacja ta jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez nią skutków (kryterium przydatności);
czy wprowadzana regulacja jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest połączona (kryterium konieczności);
czy efekty wprowadzonej regulacji pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych przez nią na obywatela (kryterium
proporcjonalności sensu stricto) – (zob. np. wyroki TK z: 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07; 11 grudnia 2012 r., sygn. K 37/11).
5.3.1. Niesporne jest, że ograniczenie pełnej jawności akt postępowania przygotowawczego zostało wprowadzone w formie ustawowej
(zob. art. 156 § 5 k.p.k.).
5.3.2. Dopuszczalność ograniczeń jawności akt postępowania przygotowawczego należy uznać za konieczną w państwie demokratycznym.
Nie ma bowiem wątpliwości, że skuteczny przebieg postępowania przygotowawczego, który uzależniony jest między innymi od zachowania
w tajemnicy pewnych informacji lub dowodów, stanowi istotną wartość pożądaną w państwie demokratycznym (por. wyrok TK z 3
czerwca 2008 r., sygn. K 42/07).
5.3.3. Ograniczenie pełnej jawności akt postępowania przygotowawczego pozostaje również w funkcjonalnym związku z wartością
konstytucyjną, jaką jest porządek publiczny. Zachowanie na etapie postępowania przygotowawczego określonych kategorii informacji
do wiadomości organu prowadzącego je, może skutecznie zapobiec podejmowaniu przez podejrzanego działań zmierzających do zniekształcenia
zgromadzonych przez organ procesowy dowodów. Tym samym brak pełnego dostępu do akt postępowania przygotowawczego utrudnia
podejrzanemu ustalenie, w jakim kierunku podejmować ewentualne niezgodne z prawem działania, zmierzające do podważenia zgromadzonych
już dowodów. Celem przepisów zamieszczonych w kodeksie postępowania karnego, a zatem także art. 156 § 5 k.p.k., jest takie
ukształtowanie postępowania karnego, aby sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej (art.
2 § 1 pkt 1 k.p.k.). Wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej w sposób oczywisty zmierza
do zagwarantowania porządku publicznego, naruszonego w wyniku popełnienia przestępstwa.
5.3.4. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w wyniku istniejących ograniczeń dostępu do akt postępowania przygotowawczego nie
dochodzi do naruszenia istoty prawa do obrony. Podejrzany dysponuje możliwością korzystania z prawa do obrony w aspekcie materialnym
i formalnym, ale na etapie postępowania przygotowawczego ulega ono modyfikacji. Pozostaje to z kolei w zgodzie z rozumieniem
prawa do obrony niemającego absolutnego charakteru.
5.4. Ocena zaskarżonego przepisu z punktu widzenia jego zgodności z Konstytucją wymagała w konsekwencji udzielenia odpowiedzi
na pytanie, czy rezultaty istniejących ograniczeń dostępu do akt postępowania przygotowawczego mogą zostać uznane za proporcjonalne
w zestawieniu z ciężarami nakładanymi na skarżącego (test proporcjonalności sensu stricto).
5.4.1. W k.p.k. znajdują się przepisy, które umożliwiają podejrzanemu uzyskanie częściowej wiedzy na temat materiału dowodowego
zgromadzonego w trakcie postępowania przygotowawczego. Podejrzany, któremu przedstawiono zarzut, wie w szczególności, jaki
czyn jest mu zarzucany, ponieważ, zgodnie z art. 313 § 2 k.p.k., postanowienie o przedstawieniu zarzutów zawiera m.in. dokładne
określenie czynu zarzuconego podejrzanemu i jego kwalifikacji prawnej. Do czasu zawiadomienia o terminie zaznajomienia się
z materiałami śledztwa, podejrzany może też żądać podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia ich uzasadnienia
na piśmie, z uwzględnieniem faktów i dowodów przyjętych za podstawę zarzutów (art. 313 § 3 i 4 k.p.k.). W treści uzasadnienia
postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego powinno znaleźć się również przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu
przestępstwa oraz przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego
(art. 251 § 3 zdanie pierwsze k.p.k.). Zgodnie z art. 157 § 3 k.p.k., podejrzany ma pełną możliwość zaznajomienia się z dokumentami
znajdującymi się w aktach sprawy tylko w odniesieniu do protokołów tych czynności, w których on sam uczestniczył lub miał
prawo uczestniczyć, a także co do dokumentów pochodzących od niego lub sporządzonych z jego udziałem (por. wyrok TK z 3 czerwca
2008 r., sygn. K 42/07).
5.4.2. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przedstawione powyżej możliwości dostępu przez podejrzanego (i jego obrońcę)
do akt postępowania przygotowawczego nie gwarantują w pełni realizacji prawa do obrony w przypadku zastosowania dozoru Policji
połączonego z zakazem kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakazem przebywania w określonych miejscach. Bezpośrednie
zapoznanie się przez podejrzanego i jego obrońcę z materiałami postępowania przygotowawczego, które uzasadniają wniosek o
zastosowanie takiego środka zapobiegawczego, pozwala na realne skorzystanie z prawa do obrony. Dzięki analizie treści materiałów
źródłowych zgromadzonych w aktach sprawy staje się możliwe podniesienie argumentów na korzyść osoby, wobec której zastosowano
środek zapobiegawczy.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie nieprzewidujące podawania przesłanek odmowy dostępu
do tych materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają postanowienie prokuratora o zastosowaniu dozoru Policji
połączonego z zakazem kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakazem przebywania w określonych miejscach, nie spełnia
kryterium proporcjonalności sensu stricto. Skuteczność postępowania przygotowawczego może zostać zapewniona dzięki większej selektywności informacji umieszczanych
w uzasadnieniu wniosku o zastosowanie środka zapobiegawczego (zob. wyroki TK z: 3 czerwca 2008 r., sygn. K 42/07; 11 grudnia
2012 r., sygn. K 37/11). Na organie prowadzącym postępowanie przygotowawcze spoczywa obowiązek uzasadnienia wniosku o zastosowanie
środka zapobiegawczego w taki sposób, aby nie doszło do ujawnienia w jego treści dowodów, które powinny być wykorzystane dopiero
w postępowaniu toczącym się przed sądem.
Sposób ukształtowania art. 156 § 5 k.p.k., określającego sposób wyważenia dwóch kolidujących wartości: skuteczności postępowania
przygotowawczego i skuteczności obrony osoby, wobec której zastosowano środek zapobiegawczy, wskazuje na nadmierne ograniczenie
prawa do obrony.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla przy tym, że dopuszczalne jest rozwiązanie, stosownie do którego postępowanie przygotowawcze,
inaczej niż postępowanie sądowe, nie jest oparte na zasadzie pełnej jawności akt sprawy. Osiągnięcie celów postępowania przygotowawczego
(zob. część III, pkt 5.2 uzasadnienia) uzależnione jest między innymi od zachowania w tajemnicy pewnych informacji lub dowodów.
Chodzi zatem tylko o to, aby przesłanki odmowy udostępnienia akt postępowania, które uzasadniają postanowienie prokuratora
o zastosowaniu dozoru Policji połączonego z zakazem kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakazem przebywania w określonych
miejscach, zostały określone przez ustawodawcę. Dopiero po wskazaniu w ustawie przesłanek odmowy udostępnienia akt postępowania
przygotowawczego prokurator będzie mógł odmówić dostępu do akt w sposób niepowodujący nadmiernego ograniczenia prawa do obrony.
Decyzja podjęta przez prokuratora powinna przy tym zostać umotywowana przesłankami wskazanymi przez ustawodawcę; wskutek tego
możliwa stanie się jej weryfikacja.
5.5. Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. w zakresie, w jakim
nie określa przesłanek odmowy dostępu do tych materiałów postępowania przygotowawczego, które uzasadniają postanowienie prokuratora
o zastosowaniu dozoru Policji połączonego z zakazem kontaktowania się z określonymi osobami oraz zakazem przebywania w określonych
miejscach, jest niezgodny z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
5.6. Na marginesie niniejszego rozstrzygnięcia Trybunał Konstytucyjny zauważa, że rozwiązania ustawowe, dotyczące dostępu
do akt postępowania przygotowawczego, zostały zliberalizowane (zob. Sprawozdanie Stenograficzne z 47. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej
Polskiej w dniu 27 sierpnia 2013 r., Warszawa 2013, s. 12; Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Nadzwyczajnej do spraw
zmian w kodyfikacjach (nr 50), VII kadencja Sejmu, s. 7; Dodatkowe sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach,
druk nr 1586-A/VII kadencja Sejmu, s. 2). Na mocy nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy
– Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1247), która wejdzie w życie 2 czerwca 2014 r., rozwiązanie
przewidziane w art. 156 § 5 k.p.k. zostało bowiem zmienione w sposób zasadniczy. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu,
jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa, w toku postępowania
przygotowawczego stronom, obrońcom, pełnomocnikom i przedstawicielom ustawowym udostępnia się akta, umożliwia sporządzanie
odpisów lub kopii oraz wydaje odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kopie. Prawo to przysługuje stronom także po zakończeniu
postępowania przygotowawczego. W sprawie udostępnienia akt, sporządzenia odpisów lub kopii czy wydania uwierzytelnionych odpisów
lub kopii prowadzący postępowanie przygotowawcze wydaje zarządzenie. Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego
mogą być w wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom. Wprowadzona zmiana stanowi implementację dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady nr 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz. Urz. UE
L 142 z 1.06.2012 r., s. 1).
Z treści znowelizowanego przepisu wynika, że począwszy od 2 czerwca 2014 r., jako regułę ustawodawca statuuje nieograniczony
dostęp do akt postępowania przygotowawczego, a odmowa ich udostępnienia wchodzi w rachubę tylko w enumeratywnie wymienionych
sytuacjach: po pierwsze, gdy zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania; po drugie, jeżeli uzasadnia
to potrzeba ochrony ważnego interesu państwa. Wprowadzone zmiany odpowiadają zatem postulatom stawianym w skardze konstytucyjnej,
ponieważ ustawodawca wskazał przesłanki umożliwiające odmowę udostępnienia akt postępowania przygotowawczego, które uzasadniają
postanowienie prokuratora o zastosowaniu dozoru Policji połączonego z zakazem kontaktowania się z określonymi osobami oraz
zakazem przebywania w określonych miejscach. Trybunał Konstytucyjny podkreśla przy tym, że znowelizowane brzmienie art. 156
§ 5 k.p.k. nie stanowiło przedmiotu rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
5.7. W skardze konstytucyjnej skarżący zarzucił niezgodność art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. z art. 45 ust. 1 Konstytucji,
ale nie uzasadnił tego zarzutu. Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, prawidłowe wykonanie
przez skarżącego obowiązku przedstawienia, jakie konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone (i w jaki sposób) przez
przepisy stanowiące przedmiot wnoszonej skargi konstytucyjnej, polega nie tylko na wskazaniu postanowień Konstytucji i norm
z nich wyprowadzanych, z którymi w opinii skarżącego kwestionowane przepisy są niezgodne, ale również na precyzyjnym przedstawieniu
treści prawa lub wolności wywodzonych z tych postanowień, a naruszonych przez ustawodawcę. Na skarżącym spoczywa zatem obowiązek
uargumentowania stawianych zarzutów. Za niedopuszczalne uznać należy samodzielne precyzowanie przez Trybunał, a tym bardziej
uzasadnianie, ogólnikowo sformułowanych zarzutów niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (por. postanowienia TK z: 4 lutego
2009 r., sygn. Ts 256/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 138; 20 stycznia 2011 r., sygn. Ts 214/10, OTK ZU nr 3/B/2011, poz. 258).
5.7.1. Nawiązując do dotychczasowego orzecznictwa, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wobec braku szczegółowej i precyzyjnej
argumentacji skargi konstytucyjnej, w odniesieniu do stwierdzenia niezgodności art. 156 § 5 w związku z art. 159 k.p.k. z art. 45
ust. 1 Konstytucji, konieczne stało się umorzenie postępowania w tym zakresie.
6. Umorzenie postępowania w zakresie badania zgodności art. 275 § 2 k.p.k. z art. 2, art. 41 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 i
3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
6.1. Skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu, w ramach którego Trybunał Konstytucyjny ustala, czy odpowiada ona
warunkom formalnym oraz czy nie jest oczywiście bezzasadna. Badanie, czy nie zachodzi jedna z ujemnych przesłanek wydania
wyroku, skutkujących obligatoryjnym umorzeniem postępowania, pozostaje aktualne na każdym etapie postępowania, aż do wydania
orzeczenia w sprawie (zob. np. postanowienia TK z: 8 kwietnia 2008 r., sygn. SK 80/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 51; 19 października
2010 r., sygn. SK 8/09, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 94; 8 stycznia 2013 r., sygn. SK 15/10, OTK ZU nr 1/A/2013, poz. 9; 17 grudnia
2013 r., sygn. SK 59/12, OTK ZU nr 9/A/2013, poz. 144).
6.2. Należy zauważyć, że brzmienie art. 275 § 2 k.p.k. ulegało zmianom, co ma znaczenie w niniejszej sprawie.
Zgodnie z art. 275 § 1 k.p.k., tytułem środka zapobiegawczego można oddać oskarżonego pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza
– pod dozór przełożonego wojskowego. Stosownie do art. 275 § 2 k.p.k. (w brzmieniu nadanym przez ustawę z 27 lipca 2005 r.,
obowiązującym do 7 czerwca 2010 r.), oddany pod dozór miał obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu
lub prokuratora. Obowiązek ten mógł polegać na zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego
w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, a także na innych ograniczeniach
jego swobody, niezbędnych do wykonywania dozoru.
Na mocy ustawy z 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks
karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589; dalej: ustawa z 5 listopada
2009 r.), która weszła w życie 8 czerwca 2010 r., doszło do zmiany treści art. 275 § 2 k.p.k. W ustawie z 5 listopada 2009
r. do obowiązków, które mogą zostać nałożone na osobę poddaną dozorowi Policji, ustawodawca dodał wyraźnie: po pierwsze, zakaz
kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami; po drugie, zakaz przebywania w określonych miejscach. Dokonana zmiana
nie miała wyłącznie redakcyjnego charakteru, lecz wyraźnie upoważniła podmiot prowadzący postępowanie przygotowawcze do nakładania
określonych kategorii obowiązków w ramach postępowania przygotowawczego.
Obowiązek dozoru zaliczany jest do kategorii nieizolacyjnych środków zapobiegawczych (zob. P. Hofmański, uwagi do art. 275,
[w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz do art. 1-296, t. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2011, nb. 2). Stosowanie środków zapobiegawczych ma na celu zabezpieczenie prawidłowego
toku postępowania karnego. Środki te mają charakter czysto procesowy, dlatego też nie można sprowadzać ich do antycypowania
represji w stosunku do osoby chronionej domniemaniem niewinności.
6.3. Ze względu na konkretny charakter kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny w postępowaniu inicjowanym wskutek
wniesienia skargi konstytucyjnej, niezbędne jest ustalenie, czy spełnione są przesłanki wydania merytorycznego orzeczenia
(zob. część III, pkt 3.2 uzasadnienia). W tym celu zasadne jest przedstawienie sytuacji procesowej skarżącego, która legła
u podstaw złożenia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie.
30 października 2009 r. zostało wydane przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej Łódź-Bałuty postanowienie o zastosowaniu wobec
skarżącego środka zapobiegawczego – dozoru Policji, który połączony został z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów
z pracownikami MPO Łódź Sp. z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o. Postanowienie to zostało następnie
zaskarżone przez obrońcę skarżącego. Dozór Policji połączony z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami
MPO Łódź Sp. z o.o., a także zakaz przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o. został utrzymany w mocy postanowieniem Sądu
Rejonowego w Łodzi z 30 grudnia 2009 r. Następnie, w postanowieniu z 8 grudnia 2011 r., Sąd Rejonowy w Łodzi uchylił stosowane
wobec skarżącego środki zapobiegawcze. Rozstrzygnięcie to zostało z kolei zaskarżone zażaleniem, które wniósł Prokurator Prokuratury
Rejonowej Łódź-Bałuty. Postanowieniem z 22 lutego 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania. Dozór Policji, połączony z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO
Łódź Sp. z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o., został względem skarżącego zastosowany ponownie na
mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Łodzi z 25 czerwca 2012 r.
6.4. Trybunał Konstytucyjny zauważył, że po wejściu w życie znowelizowanego art. 275 § 2 k.p.k. wobec skarżącego nie znajdował
zastosowania środek zapobiegawczy w postaci dozoru Policji połączonego z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami
MPO Łódź Sp. z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o., ponieważ środek ten został uchylony postanowieniem
Sądu Rejonowego w Łodzi z 8 grudnia 2011 r. Ponowne zastosowanie omawianego środka zabezpieczającego nastąpiło 25 czerwca
2012 r. na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Łodzi, czyli już po wejściu w życie znowelizowanego art. 275 § 2 k.p.k.
6.5. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że Sąd Rejonowy w Łodzi zastosował ponownie dozór Policji połączony z obowiązkiem
powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO Łódź Sp. z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o.
na podstawie art. 275 § 2 k.p.k. w znowelizowanym brzmieniu. Za wnioskiem takim przemawia w szczególności art. 10 ustawy z
5 listopada 2009 r., zgodnie z którym sprawy, w których przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy rozpoczęto rozprawę
główną, toczą się do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych, jednakże w razie zawieszenia postępowania,
odroczenia rozprawy lub ponownego rozpoznania sprawy albo po zapadnięciu prawomocnego orzeczenia postępowanie toczy się według
przepisów tej ustawy. Z przytoczonego przepisu wynika, że sprawy, w których nie rozpoczęła się rozprawa główna, a więc także
w fazie postępowania przygotowawczego, miały się toczyć na podstawie znowelizowanych przepisów k.p.k., w tym także art. 275
§ 2 k.p.k. w nowym brzmieniu. Stanowisko to potwierdza również art. 12 ustawy z 5 listopada 2009 r., stanowiący, że w razie
wątpliwości, czy stosować przepisy dotychczasowe, czy przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się przepisy
nowe. Trybunał Konstytucyjny stwierdził zatem, że przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie jest przepis, który w zakwestionowanym
zakresie utracił moc obowiązującą przed zastosowaniem względem skarżącego środka zapobiegawczego. Ponowne zastosowanie względem
skarżącego dozoru Policji, który połączony został z obowiązkiem powstrzymywania się od kontaktów z pracownikami MPO Łódź Sp.
z o.o. oraz zakazem przebywania na terenie MPO Łódź Sp. z o.o., nastąpiło bowiem na mocy wspomnianego już postanowienia Sądu
Rejonowego w Łodzi z 25 czerwca 2012 r.
Stosownie do art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Trybunał umarza postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie
utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia. Taka sytuacja występuje w niniejszej sprawie.
6.6. Trybunał Konstytucyjny rozważył również, czy mimo utraty mocy obowiązującej art. 275 § 2 k.p.k. w brzmieniu zakwestionowanym
przez skarżącego, rozstrzygnięcie Trybunału o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia,
jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego (art. 39 ust. 3 ustawy o TK). W orzecznictwie Trybunału
podkreśla się, że należy przeprowadzić kontrolę zgodności z Konstytucją przepisu, który przed wydaniem orzeczenia Trybunału
utracił moc obowiązującą, jeżeli zachodzi związek pomiędzy kwestionowanym uregulowaniem a ochroną konstytucyjnych praw i wolności.
O związku takim można mówić wówczas, gdy spełnione są trzy przesłanki: po pierwsze, przepis będący przedmiotem oceny zawiera
treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych; po drugie, nie istnieje żaden inny instrument
prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej
definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą; po trzecie, ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego
stanowić będzie skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej (zob.
wyrok TK z 9 lutego 2010 r., sygn. SK 10/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz. 10).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, zaskarżony przepis zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności skarżącego,
które są chronione konstytucyjnie, ale eliminacja art. 275 § 2 k.p.k. (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z 5
listopada 2009 r.) z systemu prawnego nie będzie stanowiła skutecznego środka przywrócenia ochrony skarżącego. Zaskarżony
przepis nie został bowiem uchylony, lecz znowelizowany, dlatego nawet w przypadku stwierdzenia jego niezgodności z Konstytucją
organ prowadzący postępowanie przygotowawcze będzie miał kompetencję do zastosowania względem skarżącego takich samych środków
zapobiegawczych już w nowym stanie prawnym. Co więcej, znowelizowany przepis przewiduje explicite możliwość nałożenia przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi
osobami oraz zakazu przebywania w określonych miejscach, czyli obowiązków nałożonych na skarżącego oprócz dozoru Policji.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził zatem, że nie ma konieczności wydania orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc
obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, z uwagi na potrzebę ochrony konstytucyjnych wolności i praw skarżącego (art. 39 ust.
3 ustawy o TK).
6.7. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny postanowił, że postępowanie dotyczące zgodności art. 275 § 2 k.p.k. z art. 2, art.
41 ust. 1 oraz art. 52 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji ulega umorzeniu z uwagi na utratę mocy obowiązującej
zaskarżonego przepisu przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.
7. Umorzenie postępowania w zakresie badania zgodności art. 156 § 5a k.p.k. z art. 42 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
7.1. Art. 156 § 5a k.p.k. został wprowadzony ustawą z 16 lipca 2009 r., która znowelizowała kodeks postępowania karnego w
celu zrealizowania zaleceń wynikających z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 czerwca 2008 r. (sygn. K 42/07). Przepis ten
stanowi normę szczególną (lex specialis) wobec art. 156 § 5 k.p.k., na mocy której wprowadzone zostały szczególne zasady udostępniania dowodów wskazanych we wniosku
o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania oraz wymienionych w postanowieniu sądu (zob. P. Hofmański, uwagi
do art. 156, op.cit., nb. 9b).
7.2. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w rozpatrywanej sprawie art. 156 § 5a k.p.k. nie może zostać uznany za podstawę ostatecznego
rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego (por. część III, pkt 3.2 uzasadnienia), ponieważ treść
normatywna tego przepisu dotyczy udostępniania akt postępowania przygotowawczego w przypadku wystąpienia przez prokuratora
z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie. Tymczasem rozstrzygnięcie odnoszące się do konstytucyjnych praw i wolności skarżącego
w niniejszej sprawie obejmowało kwestię dostępu skarżącego i jego obrońcy do akt postępowania przygotowawczego, w sytuacji
gdy nie stosowano wobec niego tymczasowego aresztowania, ale inny środek zapobiegawczy. Tak więc art. 156 § 5a k.p.k. nie
stanowił w niniejszej sprawie podstawy rozstrzygnięcia o prawach i wolnościach skarżącego. Postępowanie w zakresie badania
jego zgodności z Konstytucją, stosownie do art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, zostało zatem umorzone ze względu na niedopuszczalność
wydania wyroku.
Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł, jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.