1. Postanowieniem z 16 marca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy (dalej także: sąd), wystąpił
do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem „o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod
nazwą Narodowe Odrodzenie Polski”.
Uzasadniając postanowienie o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego, sąd wskazał, że wnioskiem z 18 grudnia 2009 r. partia
polityczna pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła o wpisanie dodatkowych symboli graficznych: „symbol Krzyż i Miecz”,
„Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem”, „Zakaz pedałowania”, „Krzyż celtycki”. W ocenie sądu „zmiany symboli
graficznych mogą być niezgodne z postanowieniami art. 8 ustawy o partiach politycznych”. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 13
Konstytucji zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza
nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje
utajnienie struktur lub członkostwa. Sąd wskazał, że partia Narodowe Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać wskazane symbole
będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście podkreślił, że „według powszechnej wiedzy, np. Fasces – rózgi
liktorskie, są symbolem używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Wskazał następnie, że: „Krzyż celtycki jest
symbolem neofaszystowskim, zaś symbol «zakaz pedałowania» co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”.
Zarządzeniem z 1 kwietnia 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał sąd do usunięcia braków formalnych m.in. poprzez
wskazanie, czy przedmiotem badania przez Trybunał Konstytucyjny mają być cele, czy także działalność partii politycznej Narodowe
Odrodzenie Polski, oraz uzasadnienie postawionego przez sąd zarzutu niezgodności z Konstytucją celów partii z powołaniem dowodów
na poparcie tej tezy, a jeżeli przedmiotem badania ma być także działalność partii – uzasadnienie również tego zarzutu z powołaniem
dowodów na poparcie tej tezy.
W odpowiedzi na wskazane powyżej zarządzenie, w piśmie z 15 kwietnia 2010 r., Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny
Rejestrowy, wskazał m.in., że na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U.
z 2001 r. Nr 79, poz. 857, ze zm.; dalej: ustawa o partiach politycznych) „występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem
o zbadanie zarówno celów, jak i działalności partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski”. Uzasadniając podniesione
zarzuty, sąd powtórzył argumenty powołane w postanowieniu inicjującym postępowanie w sprawie. Wskazał ponadto, że zgodnie
z art. 256 k.k. w pierwotnym brzmieniu zabronione jest publiczne propagowanie faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju
państwa lub nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na
bezwyznaniowość. Ponadto art. 256 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. zakazuje również produkowania celem
rozpowszechniania, utrwalania lub sprowadzania, nabywania, przechowywania, posiadania, prezentowania, przewożenia lub przesyłania
druków, nagrań lub innych przedmiotów zawierających treść określoną w poprzednim zdaniu albo będących nośnikiem symboliki
faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione
zarzuty sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej
partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii.
Zarządzeniem z 23 kwietnia 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego wezwał sąd do usunięcia braków formalnych w formie prawem
przewidzianej, zgodnej z art. 354 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296,
ze zm.; dalej: k.p.c.), w czterech poświadczonych egzemplarzach, pod rygorem wydania zarządzenia o zwrocie wystąpienia.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, przesłał odpis postanowienia
z 29 kwietnia 2010 r. o uzupełnieniu braków formalnych wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności
z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski. W postanowieniu wskazano m.in.,
że na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych sąd występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie
zarówno celów jak i działalności partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski. Uzasadniając podniesione zarzuty,
sąd powtórzył argumenty powołane w postanowieniu z 16 marca 2010 r. inicjującym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym,
przytaczając ponownie treść art. 256 k.k. W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione zarzuty
sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną. Powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii
politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii. Sąd ponadto podniósł, że: „Z uwagi na fakt, iż nie zostały
zwrócone Trybunału Konstytucyjnego załączniki dowodów wysłane przy piśmie z dnia 15 kwietnia 2010 r. nie było możliwe wykonanie
ich kopii”. Wskazał przy tym, że jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna, iż braki formalne w tym zakresie nie zostały uzupełnione,
zwraca się z prośbą o zakreślenie dodatkowego terminu do uzupełnienia tych braków i nadesłanie dokumentów złożonych do Trybunału
Konstytucyjnego przez sąd, z których mają być wykonane kopie (odpisy).
Zarządzeniem z 25 maja 2010 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego po raz kolejny wezwał sąd do usunięcia braków formalnych poprzez
wskazanie, czy przedmiotem wniosku są cele i zasady działania partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski (jak to wynika
z petitum postanowienia sądu z 16 marca 2010 r.), czy też cele i działalność tej partii (jak to wynika z uzasadnienia wystąpienia sądu
i wyjaśnień nadesłanych do Trybunału Konstytucyjnego w odpowiedzi na zarządzenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego), a jeżeli
przedmiotem wniosku jest działalność partii politycznej – poprzez wskazanie przepisów legitymujących sąd do żądania zbadania
zgodności działalności partii politycznej z Konstytucją.
W odpowiedzi na powyższe zarządzenie, postanowieniem z 1 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy,
wyjaśnił, że przedmiotem wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją celów i
zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych.
2. W piśmie z 15 lutego 2011 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny. Wniósł w nim o umorzenie postępowania
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze
zm.; dalej: ustawa o TK) z powodu niedopuszczalności orzekania.
W pierwszej kolejności, w nawiązaniu do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Prokurator Generalny wypowiedział się w kwestii
konstytucyjnej dopuszczalności wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego przez sąd w trybie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach
politycznych.
Stwierdził następnie, że w badanej sprawie ocena celów i zasad działania partii politycznej wyznaczonych w statucie i programie
partii politycznej jest utrudniona, gdyż w postanowieniach statutu partii Narodowe Odrodzenie Polski nie wskazano jasno ani
jej celów, ani zasad działania. Cele partii wynikają dopiero z tzw. Zasad programowych, które nie stanowią składnika statutu.
W tym kontekście w piśmie Prokuratora Generalnego podkreślono, że w badanej sprawie wątpliwości sądu wiążą się wyłącznie z
rozszerzeniem katalogu wzorców symboli graficznych partii. Wskazano nadto, że decyzja, czy zgłosić do ewidencji wzorzec symbolu
graficznego należy do partii politycznej, a niedołączenie takiego wzorca do wniosku o wpis do rejestru partii politycznych
nie powoduje wady zgłoszenia. Jeżeli jednak partia dołączyła do zgłoszenia wzorce symboli graficznych i zostały one wpisane
do ewidencji partii politycznych, to w ocenie Prokuratora Generalnego wydaje się słuszne, by każdą zmianę w tym zakresie traktować
jak zmianę, która musi być właściwie zgłoszona. Ustawa o partiach politycznych nie przewiduje expressis verbis badania zgodności statutu partii z ustawą, jednak w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że w postępowaniu rejestrowym zgodność
statutu z przepisami ustawy o partiach politycznych należy do materialnoprawnych przesłanek rejestracji partii i podlega badaniu
przez sąd. Wady statutu podlegają postępowaniu naprawczemu (art. 13 oraz art. 19-20 ustawy o partiach politycznych). Zdaniem
Prokuratora Generalnego, te same regulacje należy odnieść także do zgłaszania innych zmian objętych ewidencją danej partii
politycznej.
W dalszej części uzasadnienia stanowiska, Prokurator Generalny wskazał, że w postępowaniu rejestrowym znajdują zastosowanie
przepisy kodeksu postępowania cywilnego pozwalające na podjęcie czynności procesowych umożliwiających merytoryczne rozpoznanie
przez sąd wniosku partii Narodowe Odrodzenie Polski, w tym także w części dotyczącej rozszerzenia katalogu wzorców graficznych
partii (art. 514 i art. 515 k.p.c.). Chodzi tu w szczególności o możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego. W stanowisku
Prokuratora Generalnego podkreślono, że takich czynności kontrolnych nie podjął sąd, który zainicjował postępowanie przed
Trybunałem Konstytucyjnym w badanej sprawie, pomimo że ciężar udowodnienia niezgodności z Konstytucją celów i działalności
partii politycznych spoczywa na sądzie.
Prokurator Generalny stwierdził następnie, że w badanej sprawie sąd wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego na podstawie art.
21 ust. 1 ustawy o partiach politycznych. Wskazany przepis umożliwia sądowi wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem
o zbadanie zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii politycznej wtedy tylko, gdy dana partia polityczna wprowadziła
do statutu zmiany niezgodne z art. 8 ustawy o partiach politycznych. Zmiany w katalogu wzorców symboli graficznych partii
Narodowe Odrodzenie Polski nie wiązały się ze zmianą statutu partii.
W dalszej części uzasadnienia stanowiska Prokuratora Generalnego wskazano, że Konstytucja nie określa formy, w jakiej cele
partii politycznych powinny być wyrażone, aby mogły się stać przedmiotem kontroli w aspekcie ich zgodności z ustawą zasadniczą.
Podkreślono przy tym, że pojęcie „cele” może być odniesione do pojęcia „program” w rozumieniu art. 13 Konstytucji. Określenie
„program” w rozumieniu Konstytucji ma charakter ogólny, a zatem obejmuje wszelkie formy wyrażania treści sprzecznej z Konstytucją.
Konstytucja tworzy zatem materialnoprawną podstawę kontroli celów partii politycznych, jednakże tryb kontroli w tym aspekcie
konkretyzuje dopiero ustawa o partiach politycznych.
Prokurator Generalny podkreślił, że wobec tego, iż sąd wystąpił wyłącznie o zbadanie zgodności, czy cele i zasady działania
partii Narodowe Odrodzenie Polski „wynikające ze zmiany symboli graficznych” pozostają w sprzeczności z Konstytucją, brak
jest podstaw do dokonywania przez Trybunał Konstytucyjny takiej oceny. Symbole nie stanowią bowiem ani zmian w statucie, ani
w programie partii.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, tryb postępowania oraz skutki stwierdzenia niezgodności z Konstytucją celów i zasad
działania partii politycznej.
1.1. Kompetencją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją
(art. 188 pkt 4 Konstytucji). W art. 42 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 857, ze zm.; dalej: ustawa o partiach politycznych) zawarte jest postanowienie określające właściwość Trybunału Konstytucyjnego
w tym zakresie. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazywano już, że co do zakresu kontroli jest ono w pełni zbieżne
ze sformułowaniem pomieszczonym w art. 188 pkt 4 Konstytucji. Różnica w ujęciu polega tylko na tym, że w ustawie o partiach
politycznych jest mowa o „stwierdzeniu sprzeczności” zaś w Konstytucji o „orzekaniu w sprawie zgodności” z Konstytucją celów
lub działalności partii politycznych (por. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK
ZU nr 6/A/2003, poz. 71).
Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa
o Trybunale Konstytucyjnym lub ustawa o TK), wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych Trybunał
Konstytucyjny rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych
z Konstytucją. Z kolei art. 57 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym stanowi, że wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją działalności
partii politycznych Trybunał rozpoznaje, stosując odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego.
W powołanym powyżej postanowieniu TK z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, Trybunał Konstytucyjny wskazał, że kontrola, o której
mowa jest w art. 188 pkt 4 Konstytucji, realizowana jest w dwóch formach: 1) kontroli prewencyjnej (określanej też jako profilaktyczna),
do której odnosi się art. 56 ustawy o TK, mówiący o celach partii politycznej określonych w statucie lub programie, oraz 2)
kontroli represyjnej, (zwanej też następczą), do której ma zastosowanie art. 57 i art. 58 tejże ustawy, mówiący o działalności
partii politycznej.
Badanie przez Trybunał zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii przewidziane w art. 14 i art. 21 ustawy o
partiach politycznych, odmiennie niż badanie wskazane w art. 42-44 ustawy o partiach politycznych, występuje w toku postępowania
sądowego, przed wpisem do ewidencji partii politycznych (art. 14 ustawy o partiach politycznych), ewentualnie przed wprowadzeniem
do statutu zmiany (art. 21 ustawy o partiach politycznych). Celem kontroli prewencyjnej jest zapobieżenie wystąpieniu zdarzenia
niezgodnego z Konstytucją. Ta postać kontroli aktualizuje się na etapie rozpatrywania przez Sąd Okręgowy w Warszawie wniosku
o wpis do ewidencji partii politycznych (art. 14 ustawy o partiach politycznych) oraz w wypadku zgłoszenia do sądu wniosku
o wpis do ewidencji partii politycznych zmian wprowadzonych w statucie (art. 21 ustawy o partiach politycznych) – zob. wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 58.
W uzasadnieniu wyroku z 8 marca 2000 r., sygn. Pp 1/99, Trybunał Konstytucyjny podjął rozważania dotyczące trybu postępowania
właściwego w wypadku sprawowania kontroli prewencyjnej na podstawie art. 14 lub art. 21 ustawy o partiach politycznych. Trybunał
Konstytucyjny wskazał, że inicjatorem kontroli konstytucyjnej jest w obydwu wypadkach sąd prowadzący ewidencję partii politycznych,
przy czym postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym ma charakter incydentalny (wpadkowy) w toku właściwego postępowania,
tj. postępowania o wpis do ewidencji, toczącego się przed sądem powszechnym. Od wyniku tego postępowania wpadkowego zależą
losy postępowania właściwego (zob. także postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02, OTK ZU
nr 6/A/2003, poz. 71).
W postanowieniu z 16 lipca 2003 r., sygn. Pp 1/02,
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że kontrola prewencyjna ma charakter abstrakcyjny i w istocie zbliża się do kontroli zgodności
aktów normatywnych z Konstytucją. W ramach kontroli prowadzonej w tym trybie Trybunał Konstytucyjny dokonuje bowiem wykładni
statutu, programu i innych dokumentów, na których ma się opierać działalność partii, odtwarza na tej podstawie jej cele lub
zasady działania, a następnie konfrontuje je ze standardami konstytucyjnymi. Ustalenie celów partii politycznych na podstawie
statutu i programu, jest czynnością zbliżoną do ustalania normatywnych znaczeń aktów prawnych, co stanowi podstawowy zakres
działań Trybunału Konstytucyjnego. Statuty i programy nie zawierają norm prawnych, jednak wypowiedzi zamieszczone w statutach
czy programach mają charakter powinnościowy (por. uchwałę Trybunału Konstytucyjnego z 6 października 1993 r., sygn. W 15/92,
OTK z 1993 r., cz. II, poz. 49).
W powołanym powyżej postanowieniu Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że z samej natury kontroli prewencyjnej wynika, że nie
może ona prowadzić do delegalizacji partii. Jej celem jest jedynie zapobieżenie wpisowi do ewidencji partii, które nie odpowiadają
określonym kryteriom prawnym, ewentualnie – zapobieżenie wprowadzeniu do statutu partii zmian, które tych warunków nie spełniają
(zob. także postanowienie Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/02).
1.2. Z korespondencji pomiędzy sądem a Trybunałem Konstytucyjnym, prowadzonej w związku z kilkakrotnym wzywaniem sądu do uzupełnienia
braków formalnych, wynika, że przedmiotem wniosku jest zbadanie w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych zgodności
z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej pod nazwą Narodowe Odrodzenie Polski.
Postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w trybie kontroli prewencyjnej, w celu zbadania zgodności z Konstytucją
nowych symboli, o których rejestrację partia Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła do sądu.
Partia Narodowe Odrodzenie Polski została wpisana do ewidencji partii politycznych 1998 r. w Sądzie Okręgowym w Warszawie,
VII Wydział Cywilny Rejestrowy. Rejestracja partii nastąpiła już pod rządami obowiązującej Konstytucji oraz ustawy o partiach
politycznych. Statut partii, przedłożony wraz z wnioskiem o wpis do ewidencji, nie wzbudził wątpliwości konstytucyjnych sądu.
Z akt rejestrowych wynika, że dotychczas zostały zarejestrowane cztery symbole, zgłoszone przez partię Narodowe Odrodzenie
Polski.
Jak wskazano powyżej, postępowanie w niniejszej sprawie zostało wszczęte w związku ze złożonym do sądu wnioskiem zmierzającym
do zarejestrowania nowych symboli partii. Partia Narodowe Odrodzenie Polski wystąpiła o wpisanie dodatkowych symboli graficznych:
„symbol Krzyż i Miecz”, „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem”, „Zakaz pedałowania”, „Krzyż celtycki”.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych: „W razie powstania wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów
lub zasad działania partii politycznej określonych w statucie, zgodnie z art. 9 ust. 1, lub w programie partii Sąd zawiesza
postępowanie, o którym mowa w art. 12, i występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii
politycznej z Konstytucją”.
Powołany powyżej przepis ma charakter kategoryczny; wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności
celów partii politycznej z Konstytucją jest obligatoryjne.
Z art. 14 ust. 3 wskazanej powyżej ustawy wynika, że w wypadku wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o sprzeczności
celów partii politycznej z Konstytucją, sąd odmawia wpisu partii do ewidencji.
W wypadku stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją symboli, do których rejestracji partia dąży,
sąd powinien zatem odmówić ich wpisu do ewidencji, co nie wpłynęłoby na dalsze istnienie partii.
Jak wskazano powyżej, kontrola prewencyjna nigdy nie prowadzi do delegalizacji partii politycznej (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego
sygn. Pp 1/99; postanowienia Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/02, oraz z 24 listopada 2010 r., sygn. Pp 1/08).
2. Symbole graficzne partii jako przedmiot prewencyjnej kontroli z Konstytucją celów i zasad działania partii politycznej.
2.1. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w kontekście kontroli zgodności celów partii politycznej z Konstytucją wskazywano,
że konkretyzacja przedmiotu podlegającego kontroli sądowej jest tu niezbędna. W wypadku jej braku sądowa wykładnia „celu”
mogłaby opierać się na dowolnych kryteriach, co z kolei byłoby nie do pogodzenia z wymaganiami demokratycznego państwa prawnego
i wywiedzionymi z niego zasadami ustrojowymi oraz z koniecznością zapewnienia realizacji konstytucyjnych wolności i praw.
Stąd w wyroku Trybunału Konstytucyjnego sygn. Pp 1/99, wskazano, że konkretyzacja pojęcia „celu” jest zawarta w art. 11 i
art. 13 Konstytucji, tylko bowiem ograniczenia ustanowione przez ustrojodawcę w tych przepisach mogą dawać podstawę do odmowy
wpisu do ewidencji partii politycznych lub do odmowy dokonywania w jej statucie zmian niezgodnych z Konstytucją. Zgodnie z
art. 13 Konstytucji: „Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach
do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada
lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa
albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa”.
Program partii Narodowe Odrodzenie Polski nie został jasno i jednoznacznie wyłożony w jej statucie. Program wprost nie odwołuje
się do totalitarnych metod, nie wyraża nienawiści rasowej czy narodowościowej.
W aktach sprawy znajduje się dokument zatytułowany „Deklaracja Trzeciej Pozycji”, z którego wynika (pkt 2), że „zarówno aborcja,
jak i homoseksualizm są złem absolutnym, ponieważ sprzeciwiają się prawdzie obiektywnej i prawu boskiemu oraz negują dawanie
życia – ideały Trzeciej Pozycji”.
Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, nie wiąże zgłoszonego zarzutu z tym dokumentem, co więcej – ze względu
na to, że postępowanie przed sądem toczy się w związku z wnioskiem o zarejestrowanie nowych symboli partii, sąd nie mógłby
skutecznie zainicjować postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w odniesieniu do zarejestrowanego już statutu partii.
Wątpliwości konstytucyjne sądu wiążą się wyłącznie z symbolami, które chce zarejestrować partia Narodowe Odrodzenie Polski.
2.2. W związku z powyższym trzeba rozważyć, czy symbole partii mogą stanowić przedmiot prewencyjnej kontroli zgodności z Konstytucją
celów i zasad działania partii politycznej.
W tym względzie Trybunał Konstytucyjny stwierdza, co następuje.
Konstytucja nie określa formy, w jakiej cele oraz zasady działania partii powinny być wyrażone, aby mogły stać się przedmiotem
kontroli ich zgodności z Konstytucją. W wyroku o sygn. Pp 1/99, Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że uregulowania w tym zakresie
nie zawiera art. 11 Konstytucji, określający pozycję ustrojową partii, ani też art. 58 Konstytucji, dotyczący wolności zrzeszania
się i zakresu ograniczeń tej wolności.
We wskazanym powyżej wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że pojęcie „programu” w rozumieniu art. 13 Konstytucji ma charakter
najbardziej ogólny, obejmujący wszelkie formy wyrażania treści relewantnej z perspektywy oceny jej zgodności z ustawą zasadniczą.
Podkreślił przy tym, że Konstytucja tworzy materialnoprawną podstawę kontroli zgodności z ustawą zasadniczą celów lub działalności
partii politycznych, jednakże tryb tej kontroli konkretyzuje ustawa o partiach politycznych. W tym kontekście wskazał, że
w świetle ustawy o partiach politycznych dokumentem, w którym partia polityczna określa swoje cele, strukturę i zasady działania,
jest statut, uchwalany przez zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli
(art. 10 ustawy o partiach politycznych). Ten dokument zatem, jako podstawa programowo-organizacyjna partii, jest warunkiem
wpisu partii do ewidencji i przedmiotem badania w toku sądowego postępowania co do zgodności celów partii z Konstytucją.
W uchwale z 6 października 1993 r., o sygn. W. 15/92, zapadłej pod rządami Konstytucji z 1952 r. oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
z dnia 29 kwietnia 1985 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470, ze zm.), Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że cele partii
politycznej należy oceniać przez pryzmat celów określonych w statucie lub w programie partii politycznych. Mogą to być powinności
określone w sposób mniej lub bardziej precyzyjny, stąd trudno im przypisać pełny walor normatywności. W tym kontekście Trybunał
Konstytucyjny podkreślił, że wszelkie normy postępowania (w tym normy prawne) należą do szerszej grupy wypowiedzi językowych
określanych mianem wypowiedzi powinnościowych. Trybunał Konstytucyjny w drodze interpretacji tekstów statutów lub programów
może ustalić cele deklarowane przez partie polityczne, a następnie porównując te cele wyrażone w wypowiedziach powinnościowych
z normami konstytucyjnymi, może dokonać oceny ich zgodności z normami konstytucyjnymi.
2.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że nowe symbole, które partia zamierza wpisać do rejestru, są relewantne z perspektywy
celów lub zasad działania partii. Ocenie Trybunału Konstytucyjnego w ramach kontroli sprawowanej w trybie prewencyjnym podlegają
treści, jakie wyrażają te znaki. Treści płynące zarówno ze statutu, jak i z programu oraz innych dokumentów, w tym również
z symboli graficznych partii politycznej, określają jej tożsamość ideową.
Postępowanie sądowe, na gruncie którego pojawiła się wątpliwość skutkująca zainicjowaniem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym,
toczy się w sprawie wpisu do rejestru dodatkowych symboli graficznych partii. Symbolami graficznymi partii można skutecznie
wypaczyć przekaz dotyczący tożsamości ideowej partii, który został wskazany w jej statucie czy programie. Treści wyrażone
przez symbole, którymi posługuje się partia polityczna, mogą konkretyzować, objaśniać, wzbogacać czy wręcz modyfikować postanowienia
zawarte w statucie lub w programie partii, bez formalnej zmiany tych dokumentów. Treści płynące z symboli partii mogą wreszcie
czynić treści zawarte w statucie lub programie partii bardziej sugestywnymi.
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że uzewnętrznianie poglądów może przybierać różne postacie. Stąd myląca jest terminologia
odwołująca się do pojęcia „wolności wypowiedzi”, akcentująca tylko werbalizację poglądów (por. S. Frankowski, R. Goldman,
E. Łętowska, Sąd Najwyższy USA. Prawa i wolności obywatelskie, Warszawa 1997, s. 135).
W sprawie Texas przeciwko Johnson, rozstrzygniętej wyrokiem Sądu Najwyższego USA z 1989 r., ukarany za spalenie amerykańskiej
flagi sprawca domagał się uznania, że jego zachowanie, niebędące wypowiedzią, lecz mające charakter ekspresyjny, było wyrazem
konstytucyjnie chronionej wolności wypowiedzi. Z perspektywy rozstrzyganego tu problemu, dotyczącego możliwości badania zgodności
celów lub zasad partii politycznej z Konstytucją ze względu na zgłoszone do rejestracji symbole graficzne partii, wymaga podkreślenia,
że w we wskazanej sprawie niesporne było, iż tzw. ekspresyjne zachowanie, niepolegające na wyrażeniu swoich poglądów w sposób
zwerbalizowany, stanowiło formę wypowiedzi (bliżej zob. tamże, s. 123-126 oraz s. 135; F. Longchamps de Berier, Relacje dziennikarz-obywatel; warto ostrożnie korzystać z amerykańskich przykładów, [w:] „Ius et Lex” nr 1/2010, s. 124-125). Na takim też stanowisku stanął ETPC w wyroku z 24 maja 1988 r. w sprawie Mueller
i inni przeciwko Szwajcarii (skarga nr 10737/84), stwierdzając, że osoby, które tworzą, odtwarzają, rozpowszechniają lub wystawiają
prace artystyczne uczestniczą w wymianie idei i opinii mającej podstawowe znaczenie w demokratycznym społeczeństwie.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza więc, że symbol graficzny partii jest formą ekspresji poglądów.
Nowe symbole, które partia zamierza wpisać do rejestru, są relewantne z perspektywy celów lub zasad działania partii. Ocenie
Trybunału Konstytucyjnego, w ramach kontroli sprawowanej w trybie prewencyjnym, podlegają treści, jakie wyrażają te znaki.
Odmienna wykładnia stawiałaby pod znakiem zapytania jakąkolwiek aktywność sądu w toku postępowania o wpis do ewidencji znaków
graficznych, które wszak mogą być nośnikami informacji o celach lub o zasadach działania partii. Treści płynące z symboli,
którymi posługuje się partia polityczna mogą konkretyzować, czy wręcz modyfikować postanowienia zawarte w statucie czy programie
partii.
Przy zakwestionowaniu możliwości badania w takim wypadku, Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, jako sąd
prowadzący ewidencję partii politycznych, mając wątpliwości co do zgodności znaków graficznych partii z Konstytucją, mógłby:
1) dokonać wpisu do ewidencji, w oczekiwaniu, że podmiot konstytucyjnie uprawniony podejmie odpowiednią inicjatywę zmierzającą
do przeprowadzenia kontroli represyjnej, albo 2) powołać się na bezpośrednie stosowanie Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji)
i samodzielne ocenić konstytucyjność statutu lub jego zmian.
Obydwie powyższe możliwości należy odrzucić. Przyjęcie pierwszej byłoby równoznaczne z pomijaniem Konstytucji jako najwyższego
prawa Rzeczypospolitej Polskiej, co prowadziłoby do kolizji z art. 8 ust. 1 Konstytucji. Zastosowanie drugiej, ze względu
na zasadę podległości sędziów nie tylko Konstytucji, ale i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji), również byłoby niemożliwe
do zaakceptowania.
W konsekwencji należy przyjąć, że w trybie art. 14 ust. 1 ustawy o partiach politycznych, dopuszczalne jest w sprawie niniejszej wystąpienie przez sąd do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności celów lub zasad
działania partii politycznej z Konstytucją ze względu na zgłoszone do rejestracji symbole graficzne partii.
3. Wymogi formalne pisma inicjującego postępowanie w sprawie prewencyjnej kontroli z Konstytucją celów i zasad działania partii
politycznej.
3.1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zobowiązany jest rozważyć, czy wydanie orzeczenia
w toczącym się przed nim postępowaniu nie jest zbędne lub niedopuszczalne, a w razie stwierdzenia negatywnej przesłanki procesowej
umorzyć toczące się przed nim postępowanie. Trybunał Konstytucyjny, na każdym etapie postępowania, bada zatem, czy nie zachodzi
negatywna przesłanka procesowa wyłączająca dopuszczalność merytorycznej oceny zgłoszonych zarzutów, skutkująca obligatoryjnym
umorzeniem postępowania.
Mając na uwadze powyższe, wymaga rozważenia, czy sąd wykonał zarządzenie Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 1 kwietnia 2010
r., wzywające do uzupełnienia braków formalnych postanowienia sądu z 16 marca 2010 r. poprzez uzasadnienie postawionego przez
sąd zarzutu niezgodności z Konstytucją celów partii z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy, a jeżeli przedmiotem badania
ma być także działalność partii – uzasadnienie również tego zarzutu z powołaniem dowodów na poparcie tej tezy.
Uzasadniając zarzut, sąd wskazał, że zgodnie z art. 13 Konstytucji zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji
odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych,
których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia
władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Sąd podkreślił, że partia Narodowe
Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać wskazane symbole będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście, w
nawiązaniu do symboli zgłoszonych przez partie wskazał, że „według powszechnej wiedzy, np. Fasces – rózgi liktorskie, są symbolem
używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Podniósł następnie, że: „Krzyż celtycki jest symbolem neofaszystowskim”,
zaś symbol «zakaz pedałowania» „co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”. W postanowieniu
uzupełniającym braki formalne sąd odwołał się ponadto do treści art. 256 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.
U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) w jego pierwotnym oraz obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. brzmieniu.
W odpowiedzi na wezwanie do wskazania dowodów uzasadniających podniesione zarzuty sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę
powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski
oraz wydruki z wikipedii.
Zgodnie z art. 56 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym: „Wnioski w sprawie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych,
określonych w statucie lub w programie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznania wniosków
w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją”.
Zastosowanie znajduje tu zatem w szczególności art. 32 ust. 1 ustawy o TK, określający wymogi formalne pisma inicjującego
postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zgodnie z tym przepisem, wniosek albo pytanie prawne powinny odpowiadać wymaganiom
dotyczącym pism procesowych, a ponadto zawierać w szczególności uzasadnienie postawionego zarzutu z powołaniem dowodów na
jego poparcie.
Jeszcze raz wymaga podkreślenia, że postępowanie w badanej sprawie zostało zainicjowane w trybie kontroli prewencyjnej, a
nie represyjnej. Nie znajduje tu zatem zastosowania art. 58 ustawy o TK stanowiący, że w wypadku kontroli prowadzonej w trybie
represyjnym Trybunał Konstytucyjny prowadzi postępowanie dowodowe w celu ustalenia, czy działalność partii narusza zasady
konstytucyjne.
3.2. W świetle powyższego wymaga rozważenia, czy wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, Wydział VII Cywilny Rejestrowy, spełnia
wymogi formalne płynące z art. 32 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym w zakresie odnoszącym się do wszystkich zakwestionowanych
symboli.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że badany wniosek w odniesieniu do żadnego z symboli, które budzą wątpliwości konstytucyjne
sądu, nie spełnia wymogów formalnych wskazanych w powołanym powyżej przepisie, choć zakres braków w odniesieniu do poszczególnych
znaków jest różny.
W postanowieniu inicjującym postępowanie w sprawie sąd wskazał, że partia Narodowe Odrodzenie Polski zamierza rozpowszechniać
wskazane symbole będące nośnikiem symboliki faszystowskiej. W tym kontekście podkreślił, że „według powszechnej wiedzy, np.
Fasces – rózgi liktorskie, są symbolem używanym przez ruch faszystowski (stąd nazwa faszyzm)”. Wskazał następnie, że: „Krzyż
celtycki jest symbolem neofaszystowskim”, zaś „symbol «zakaz pedałowania» co najmniej wskazuje na głoszenie przez partię nietolerancji
społecznej”. Odniósł się wprost do trzech spośród czterech zakwestionowanych znaków, do których rejestracji zmierza partia.
W postanowieniu uzupełniającym braki formalne sąd powołał argumenty, które mogą zostać zasadnie odniesione wyłącznie do tych
znaków, które są nośnikiem symboliki faszystowskiej, nawiązując w szczególności do brzmienia art. 256 k.k.
Powyższe argumenty nie znajdują odpowiedniego zastosowania do znaku „Zakaz pedałowania”, w odniesieniu do którego sąd w ogóle
nie rozwinął argumentacji, która ma uzasadniać zarzut i poprzestał na ogólnikowym stwierdzeniu, że ten znak „co najmniej wskazuje
na głoszenie przez partię nietolerancji społecznej”.
Mając na uwadze powyższe, orzekanie o konstytucyjności celów i zasad działania partii Narodowe Odrodzenie Polski w kontekście
tego znaku należy uznać za niedopuszczalne, a postępowanie w tym zakresie umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy
o TK.
Wydruki z wikipedii, przedłożone przez sąd jako dowód w sprawie, odnoszą się do dwóch tylko spośród trzech zakwestionowanych
przez sąd znaków o symbolice faszystowskiej: znaku „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem” oraz znaku „Krzyż celtycki”.
Przedłożone wydruki nie odnoszą się natomiast do znaku „Krzyż i Miecz”.
Postępowanie w zakresie odnoszącym się do znaku „Krzyż i Miecz” podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy
o TK, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. W zakresie zarzutów odnoszących się do tego symbolu pismo inicjujące
postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nie spełnia bowiem wymogów formalnych określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy
o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w zakresie zarzutu odnoszącego się do symboli „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi
i toporkiem” oraz „Krzyż celtycki” wniosek sądu również nie spełnia wymogów formalnych wskazanych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy
o TK, co oznacza, że w odniesieniu do tych symboli postępowanie także podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1
ustawy o TK, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Jak wskazano powyżej, w odpowiedzi na wezwanie do uzupełnienia braków formalnych przez wskazanie dowodów uzasadniających podniesione
zarzuty, sąd zaakcentował przede wszystkim wiedzę powszechnie dostępną, powołał się ponadto na wydruki ze strony internetowej
partii politycznej Narodowe Odrodzenie Polski oraz wydruki z wikipedii.
Trybunał Konstytucyjny nie kwestionuje wikipedii jako źródła dowodu w badanej sprawie. Zawarte tam informacje, do których
nawiązuje sąd, są nośnikiem informacji o faktach podlegających udowodnieniu w sprawie przezeń zainicjowanej. Przedkładając
wydruki z wikipedii, sąd w żaden jednak sposób nie powiązał ich z przedłożonymi wydrukami ze strony internetowej partii. Nie
wskazał w szczególności na tożsamość symboli, do których zarejestrowania partia zmierza, z tymi, które w ocenie sądu są nośnikami
treści faszystowskich, czy neofaszystowskich, a które opisane są w wikipedii. Należy tu zważyć również to, że faszystowski,
czy neofaszystowski, charakter zgłoszonych do ewidencji symboli, którymi zamierza się posługiwać partia Narodowe Odrodzenie
Polski, nie jest na tyle oczywisty, aby dowodzenie tej okoliczności można było zastąpić surogatem udowodnienia w postaci notoryjności.
Ze względu na obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym zasadę skargowości obowiązkiem sądu jako podmiotu
inicjującego postępowanie było wykazanie, że kwestionowane symbole mają charakter faszystowski. Domniemywanie tej okoliczności
jest niedopuszczalne, zwłaszcza jeżeli zważyć na konstytucyjne gwarancje: wolności zrzeszania się (art. 58 ust. 1 Konstytucji)
oraz wolności wypowiedzi (art. 54 Konstytucji). Sąd ma zatem pełne i nieograniczone niczym prawo do przedkładania takich dowodów,
jakie w jego przekonaniu uzasadniają nasuwające mu się wątpliwości konstytucyjne, związane z treściami symboli. Dowody te
jednak muszą dostarczać Trybunałowi Konstytucyjnemu niezbędnych przesłanek umożliwiających ocenę trafności zaprezentowanych
wątpliwości sądu. Na sądzie, jako na podmiocie, który zainicjował postępowanie w niniejszej sprawie, spoczywa w szczególności
powinność powiązania faktu podlegającego udowodnieniu (czyli przedmiotu dowodu) ze wskazanym środkiem dowodowym, jako nośnikiem
informacji o tym fakcie. Jak wskazano powyżej, w odniesieniu do symboli „Orzeł w koronie z rózgami liktorskimi i toporkiem”
oraz „Krzyż celtycki” sąd tego obowiązku nie spełnił.
Od sądu, jako podmiotu uprawnionego do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, należy oczekiwać szczególnej
staranności w wypełnianiu wymogów formalnych pisma inicjującego postępowanie. Wymaga tu podkreślenia, że pomimo trzykrotnego
wzywania do uzupełnienia braków formalnych w badanej sprawie sąd nie spełnił spoczywającego na nim obowiązku w zakresie przedstawienia
dowodów uzasadniających przedstawiony zarzut.
3.3. W postanowieniu sądu, który zainicjował postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, wskazano na pierwotne oraz aktualne
brzmienie art. 256 k.k. Sąd w typie czynu zabronionego penalizowanym przez ten przepis zdaje się upatrywać argumentu wspierającego
przedstawioną wątpliwość konstytucyjną.
W pierwotnym brzmieniu art. 256 k.k. stanowił, co następuje: „Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój
państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
Art. 256 k.k. w brzmieniu obowiązującym od 8 czerwca 2010 r. jest bardziej rozbudowany. W paragrafie pierwszym powtarza uregulowanie
pomieszczone w art. 256 k.k. w pierwotnym brzmieniu. W paragrafie drugim stanowi, że: „Tej samej karze podlega, kto w celu
rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk,
nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej
lub innej totalitarnej”. Zgodnie z paragrafem trzecim: „Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w
§ 2, jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej”.
Wymaga podkreślenia, że pod rządami art. 256 k.k. w poprzednim brzmieniu, który stanowił odpowiednik art. 256 § 1 k.k. w aktualnym
brzmieniu, tj. stanowił o odpowiedzialności karnej wyłącznie w wypadku publicznego propagowania faszystowskiego lub innego
totalitarnego ustroju państwa lub nawoływania do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych
albo ze względu na bezwyznaniowość, w piśmiennictwie wyrażano pogląd, że propagowanie w ujęciu art. 256 k.k. oznacza każde
zachowanie polegające na publicznym prezentowaniu, z zamiarem przekonania do niego, faszystowskiego lub innego totalitarnego
ustroju państwa. Z tego stanowiska wynika, że odpowiedzialności karnej podlega także ten, kto publicznie prezentuje symbole
lub gesty faszystowskie, w zamiarze przekonania innych do takiej ideologii (por. S. Hoc, Glosa do uchwały SN z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 5/02, OSP nr 12/2002, s. 164).
Osoba publicznie prezentująca znaki propagujące treści wskazane w art. 256 k.k. może podlegać odpowiedzialności karnej, jeżeli
wskazanego czynu dopuszcza się umyślnie. Z perspektywy karnoprawnej istotne są zatem elementy subiektywnej oceny propagowanych
treści przez sprawcę (umyślność).
Konstytucyjna ocena celów i zasad działania partii politycznej sprawowana w trybie prewencyjnym ma natomiast charakter obiektywny.
Z perspektywy oceny konstytucyjnej elementy subiektywne są zatem irrelewantne. Istotne jest tu jedynie to, czy symbole, do
których rejestracji partia zmierza, obiektywnie propagują treści niezgodne z Konstytucją, tu – treści faszystowskie. Jak wskazano
powyżej, powinność udowodnienia tej kwestii spoczywa na sądzie inicjującym postępowanie.
3.4. Przesłanka, ze względu na którą nastąpiło umorzenie postępowania w badanej sprawie, ma charakter usuwalny. Umorzenie
postępowania w niniejszej sprawie nie wyłącza zatem możliwości ponownego zakwestionowania tych znaków przez sąd z zachowaniem
wymogów formalnych. Możliwe jest tu również wystąpienie przez uprawnione podmioty z wnioskiem inicjującym kontrolę represyjną,
jeżeli uznają, że działalność partii, oceniana także przez pryzmat symboli, którymi się posługuje lub zamierza posługiwać,
narusza Konstytucję.
Mając na uwadze wszystkie powyższe argumenty, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.